19-5 روش تجویزی
این روش یکی از چهار روش طراحی تعیین‌شده در این مبحث است. کاربرد این روش تنها در صورتی مجاز است که شرایط تعیین‌شده در 19-3-2-1-1 مورد رعایت قرار گرفته‌باشد. در حالتی که شرایط لازم محقق نشود، لازم خواهد بود طراحی ساختمان به روش نیاز انرژی ساختمان (فصل 19-7) یا روش کارایی انرژی ساختمان (فصل 19-8) صورت گیرد.
در روش تجویزی مشخصات عناصر مختلف پوسته خارجی ساختمان، سیستم‌ها و تجهیزات مورد استفاده در تأسیسات مکانیکی و برقی، روشنایی و تهویه طبیعی، و هم‌چنین سیستم‌های بر پایه انرژی‌های تجدیدپذیر، به‌صورت تفکیکی و مستقل از یکدیگر، تعیین می‌گردد. به عبارت دیگر، با افزایش مقاومت حرارتی بعضی از جدارها و دست‌یابی به مقادیر بالاتر از حداقل‌های تعیین‌شده در این روش، امکان تخفیف گرفتن بر روی دیگر موارد فراهم نمی‌گردد.
در عین حال، این روش امکان طراحی بخش‌های مختلف (پوسته خارجی یا معماری، تأسیسات مکانیکی و الکتریکی و هم‌چنین سیستم‌های تجدیذیر) به‌صورت مستقل را فراهم می‌سازد.
19-5-1 اصول کلی
طراحی طبق روش تجویزی باید با رعایت تمامی ضوابط تعیین‌شده در فصل 19-5 در خصوص پوسته خارجی ساختمان، تأسیسات مکانیکی، سیستم روشنایی مصنوعی، دیگر تجهیزات الکتریکی و هم‌چنین روشنایی طبیعی و سیستم‌های بر پایه انرژی‌های تجدیدپذیر انجام شود.
در صورتی که هدف طراحی ساختمان کم‌انرژی یا بسیار کم‌انرژی باشد، لازم خواهد بود، علاوه بر رعایت ضوابط اجباری، ضوابط تجویزی مربوط به ساختمان کم‌انرژی یا بسیار کم‌انرژی نیز مدنظر قرار گیرد.
شکل 19-5- 1 نمودار گردشی مراحل روش تجویزی
19-5-2 پوسته خارجی ساختمان
19-5-2-1 راه حل‌های فنی طراحی پوسته خارجی ساختمان
طراحی پوسته خارجی ساختمان باید با رعایت یکی از راه حل‌های فنی تعیین‌شده در این بخش صورت گیرد.
لازم به توضیح است که راه حل‌های ارائه‌شده برای حالت‌های مختلف پارامترهای زیر هستند:
- گروه ساختمان (1، 2 یا 3)
- رده انرژی ساختمان (منطبق با مبحث 19، کم‌انرژی یا بسیار کم‌انرژی)
در هر یک از مجموعه راه حل‌های فنی، الزامات زیر در مورد مشخصات حرارتی جدارهای ساختمان باید مورد رعایت قرار گیرد:
الف) حداقل مقاومت حرارتی دیوارها، برحسب:
- وضعیت مجاورت دیوار (با فضای خارج یا فضای کنترل نشده)،
- نحوة عایق‌کاری حرارتی (خارجی، داخلی، میانی، همگن)، و
ب) حداقل مشخصات حرارتی جدارهای نورگذر برحسب:
- شرایط اقلیمی (نیاز غالب گرمایی و یا سرمایی)،
- جهت‌گیری جغرافیایی جدار نورگذر
پ) حداقل مقاومت حرارتی بام یا سقف، برحسب:
- وضعیت مجاورت بام (با فضای خارج یا فضای کنترل نشده)،
- نحوة عایق‌کاری حرارتی بام و دیوارهای ساختمان، و
ت) حداقل مقاومت حرارتی کف مجاور هوا، برحسب:
- وضعیت مجاورت کف (با فضای خارج یا فضای کنترل نشده)،
- نحوة عایق‌کاری حرارتی کف مجاور هوا و دیوارهای ساختمان، و
ث) حداقل مقاومت حرارتی عایق کف مجاور خاک، برحسب:
- موقعیت کف، و
- نوع عایق‌کاری (پیرامونی یا سراسری).
در مورد مجموعه راه حل‌های فنی، در نظر گرفتن موارد زیر لازم است:
- برای درهای کدر (غیرنورگذر) پوسته خارجی ساختمان، ضرایب انتقال حرارت حداکثر معادل مقادیر ارائه‌شده برای جدارهای نورگذر است.
- مقادیر مقاومت حرارتی داده شده در مورد دیوار، بام و کف مجاور هوا فقط مربوط به تمامی لایه‌های ضخامت جدارها است. بنابراین، لازم است مقاومت حرارتی عایق، با استفاده از مقادیر بیان شده در راه حل فنی و با در نظر گرفتن مقاومت حرارتی دیگر لایه‌های جدار، تعیین شود.
- مقادیر مقاومت حرارتی دادهشده در مورد کف روی خاک تنها مربوط به لایه عایق حرارتی است.
19-5-2-1-1 مقاومت حرارتی (طرح) جدارها
مقاومت حرارتی (طرح) جدارهای کدر ساختمان باید با استفاده از ضرایب هدایت حرارت مصالح متداول (پیوست 7) و مقاومت‌های حرارتی قطعات ساختمانی و لایه‌های هوای محبوس شده (پیوست 8) محاسبه گردد.
در صورتی که جدارهای تشکیل‌دهنده پوسته خارجی دارای قطعاتی باشند که در تولید یا نصب مورد نیاز هستند و باعث ایجاد پل حرارتی می‌شوند، لازم است مقاومت حرارتی (طرح) با در نظر گرفتن اثر حرارتی این قطعات محاسبه یا تعیین شود.
لازم است ضریب انتقال حرارت بازشوها و جدارهای نورگذر پوسته خارجی ساختمان نیز براساس جداول پیوست 9 این مبحث تعیین گردد.
در صورتی که مقادیر مربوط به بعضی مصالح، یا اجزای خاص، در پیوست‌های مذکور نیامده باشد و یا سازنده‌ای مدعی باشد که محصولاتی با مشخصات حرارتی بهتر از مقادیر مندرج در منابع معتبر عرضه کرده است، لازم است گواهی فنی معتبر محصول مورد نظر ضمیمه مدارک گردد.
گواهی فنی باید حاوی داده‌ها و مقادیر مربوط به ضرایب هدایت حرارت یا مقاومت‌های حرارتی محصول، ضخامت‌های مورد استفاده در طراحی ساختمان، اصول فنی نصب (اجرا)، و هم‌چنین دیگر مشخصات فنی مورد نیاز برای ارزیابی همه‌جانبه محصول باشد. مقادیر ارائه‌شده در گواهی فنی، تا زمان اعتبار آن، ملاک طراحی و محاسبات است.
19-5-2-1-2 راه حل‌های فنی طراحی پوسته خارجی ساختمان گروه 1
الف- حداقل مقاومت حرارتی دیوار – ساختمان گروه 1
تمامی دیوارهای ساختمان‌های گروه 1، علاوه بر رعایت انتظارات تعیین‌شده در بند 19-4-2-2، بسته به نوع فضای مجاور آن (کنترل شده یا کنترل نشده)، روش عایق‌کاری حرارتی دیوار، و هم‌چنین رده انرژی ساختمان، باید مطابق با شرایط تعیین‌شده در جدول 19-5- 1 باشند.
جدول 19-5- 1 حداقل مقاومت حرارتی دیوار ساختمان گروه 1 [m2.K/W] بر حسب رده انرژی ساختمان
| رده انرژی | دیوار مجاور فضای خارج | دیوار مجاور فضای کنترل نشده | |||
| عایق حرارتی خارجی | عایق حرارتی داخلی | عایق حرارتی میانی | عایق حرارتی همگن* | ||
| EC | 1/2 | 2/3 | 2/3 | 2/1 | 1/0 |
| +EC | 1/7 | 3/3 | 3/3 | 3/0 | 1/4 |
| ++EC | 2/4 | غیرمجاز | غیرمجاز | غیرمجاز | 2/0 |
* دیوار بدون عایق حرارتی نیز، جهت تعیین حداقل مقاومت حرارتی، جزء دسته دیوارهای با عایق همگن در نظر گرفته شود.
ب- حداقل مشخصات حرارتی-نوری جدارهای نورگذر – ساختمان گروه 1
تمامی جدارهای نورگذر فضاهای کنترل شده مرتبط با فضای خارج ساختمان‌های گروه 1، علاوه بر رعایت انتظارات تعیین‌شده در بند 19-4-2-3، بسته به نیاز غالب (گرمایی یا سرمایی)، جهت نما، و رده انرژی ساختمان، باید شرایط تعیین‌شده در جدول19-5- 2 را جوابگو باشند.
جدول19-5- 2 مشخصات حداقل جدارهای نورگذر ساختمان‌های گروه 1
| جهت | رده انرژی | نیاز گرمایی غالب | نیاز سرمایی غالب | ||||||
| U[W/m2.k] | SHGC | U[W/m2.k] | SHGC | ||||||
| حداکثر | حداقل | حداکثر | حداقل | حداکثر | حداقل | حداکثر | حداقل | ||
| جنوب | EC | 3/1 | 0/60 | – | – | 3/1 | – | 0/40 | 1/2 |
| +EC | 2/2 | 0/63 | – | – | 2/4 | – | 0/37 | 1/7 | |
| ++EC | 1/8 | 0/65 | – | – | 2/2 | – | 0/35 | 2/2 | |
| شمال | EC | 3/1 | – | – | – | 3/1 | – | 0/50 | 1/0 |
| +EC | 2/2 | – | – | – | 2/4 | – | 0/45 | 1/4 | |
| ++EC | 1/8 | – | – | – | 2/2 | – | 0/40 | 1/9 | |
| به جز جنوب و شمال | EC | 3/1 | 0/50 | – | – | 3/1 | – | 0/35 | 1/4 |
| +EC | 2/2 | 0/53 | – | – | 2/4 | – | 0/30 | 2/0 | |
| ++EC | 1/8 | 0/55 | – | – | 2/2 | – | 0/25 | 2/8 | |
ضریب انتقال حرارت حداکثر جدارهای نورگذر فضاهای کنترل شده مرتبط با فضاهای کنترل نشده برای ساختمان‌های منطبق با مبحث 19، کم انرژی و بسیار کم انرژی به ترتیب برابر 3/4، 3/1 و 2/8 [W/ m 2.K] در نظر گرفته شود.
برای مناطق با نیاز سرمایی غالب، در صورتی که برای تمام جدارهای نورگذر سامانه‌های مورد نیاز برای سایه‌اندازی، مطابق پیوست 10، در نظر گرفته شده باشد، نیازی به رعایت مقادیر تعیین‌شده برای SHGC حداکثر و TV/SHGC حداقل نخواهد بود.
پ- حداقل مقاومت حرارتی بام یا سقف – ساختمان گروه 1
بامها یا سقف‌های ساختمان‌های گروه 1، علاوه بر رعایت انتظارات تعیین‌شده در بند 19-4-2-2، بسته به نوع فضای مجاور آن (کنترل شده یا کنترل نشده)، روش عایق‌کاری حرارتی بام (یا سقف) و دیوار مجاور آن، و هم‌چنین رده انرژی ساختمان، باید شرایط تعیین‌شده در جدول 19-5- 3 را جوابگو باشند.
جدول 19-5- 3 حداقل مقاومت حرارتی بام یا سقف ساختمان گروه 1 [m2.K/W] بر حسب رده انرژی ساختمان
| رده انرژی | بام یا سقف مجاور فضای خارج از عایق حرارتی از خارج | بام یا سقف مجاور فضای خارج از عایق حرارتی از داخل | بام یا سقف مجاور فضای کنترل نشده | ||
| دیوار با عایق خارجی | دیوار با عایق داخلی یا همگن یا میانی | دیوار با عایق خارجی یا میانی | دیوار با عایق داخلی یا همگن | ||
| EC | 2/3 | 3/0 | 3/3 | 2/3 | 1/0 |
| +EC | 3/3 | 4/3 | 4/7 | 3/3 | 1/4 |
| ++EC | 4/6 | غیرمجاز | غیرمجاز | غیرمجاز | 2/0 |
ت- حداقل مقاومت حرارتی کف مجاور هوا – ساختمان گروه 1
کف‌های مجاور هوای ساختمان‌های گروه 1، علاوه بر رعایت انتظارات تعیین‌شده در بند 19-4-2-2، بسته به نوع فضای مجاور آن (کنترل شده یا کنترل نشده)، روش عایق‌کاری حرارتی کف و دیوار مجاور آن، و هم‌چنین رده انرژی ساختمان، باید شرایط تعیین‌شده در جدول 19-5-4 را جوابگو باشند.
جدول 19-5- 4 حداقل مقاومت حرارتی کف مجاور هوای ساختمان گروه 1 [m2.K/W] بر حسب رده انرژی ساختمان
| رده انرژی | کف مجاور فضای خارج با عایق حرارتی از خارج | کف مجاور فضای خارج با عایق حرارتی از داخل | کف مجاور فضای کنترل نشده | ||
| دیوار با عایق خارجی | دیوار با عایق داخلی یا همگن یا میانی | دیوار با عایق خارجی یا میانی | دیوار با عایق داخلی یا همگن | ||
| EC | 2/2 | 3/2 | 3/5 | 2/3 | 0/9 |
| +EC | 3/1 | 4/6 | 5/0 | 3/3 | 1/3 |
| ++EC | 4/4 | غیرمجاز | غیرمجاز | غیرمجاز | 1/8 |
ث – حداقل مقاومت حرارتی عایق کف مجاور خاک – ساختمان گروه 1
کف‌های مجاور خاک ساختمان‌های گروه 1، علاوه بر رعایت انتظارات تعیین‌شده در بند 19-4-2-2، بسته به موقعیت کف و رده انرژی ساختمان، باید شرایط تعیین‌شده در جدول 19-5- 5 را جوابگو باشند.
جدول 19-5- 5 حداقل مقاومت عایق حرارتی کف روی خاک ساختمان گروه 1 [m2.K/W] بر حسب رده انرژی ساختمان
| رده انرژی | موقعیت کف ساختمان | |||
| بیش از 70 سانتی‌متربالاتر از محوطه | کمتر از 70 سانتی‌متر بالاتر از محوطه | |||
| عایق‌کاری سراسری | عایق‌کاری پیرامونی با عرض حداقل 100 سانتی‌متر | عایق‌کاری‌سراسری | عایق‌کاری پیرامونی با عرض حداقل 70 سانتی‌متر | |
| EC | 0/7 | 0/9 | 0/5 | 0/7 |
| +EC | 1/0 | 1/3 | 0/7 | 1/0 |
| ++EC | 1/4 | 1/8 | 1/0 | 1/4 |
19-5-2-1-3 راه حل‌های فنی طراحی پوسته خارجی ساختمان گروه 2
الف- حداقل مقاومت حرارتی دیوار – ساختمان گروه 2
تمامی دیوارهای ساختمان‌های گروه 2، علاوه بر رعایت انتظارات تعیین‌شده در بند 19-4-2-2، بسته به نوع فضای مجاور آن (کنترل شده یا کنترل نشده)، روش عایق‌کاری حرارتی دیوار، و هم‌چنین رده انرژی ساختمان، باید شرایط تعیین‌شده در جدول 19-5- 6 را جوابگو باشند.
جدول 19-5- 6 حداقل مقاومت حرارتی دیوار ساختمان گروه 2 [m2.K/W] بر حسب رده انرژی ساختمان
| رده انرژی | دیوار مجاور فضای خارج | دیوار مجاور فضای کنترل نشده | |||
| عایق حرارتی خارجی | عایق حرارتی داخلی | عایق حرارتی میانی | عایق حرارتی همگن* | ||
| EC | 0/9 | 1/5 | 1/5 | 1/4 | 0/8 |
| +EC | 1/3 | 2/1 | 2/1 | 2/0 | 1/1 |
| ++EC | 1/8 | 3/0 | 3/0 | 2/8 | 1/6 |
* دیوار بدون عایق حرارتی نیز، جهت تعیین حداقل مقاومت حرارتی، جزء دسته دیوارهای با عایق همگن در نظر گرفته شود.
ب- حداقل مشخصات حرارتی-نوری جدارهای نورگذر – ساختمان گروه 2
تمامی جدارهای نورگذر فضاهای کنترل شده مرتبط با فضای خارج ساختمان‌های گروه 2، علاوه بر رعایت انتظارات تعیین‌شده در بند 19-4-2-3، بسته به نیاز غالب (گرمایی یا سرمایی)، جهت نما، و رده انرژی ساختمان، باید شرایط تعیین‌شده در جدول 19-5- 7 را جوابگو باشند.
جدول 19-5- 7 مشخصات حداقل جدارهای نورگذر ساختمان‌های گروه 2
| جهت | رده انرژی | نیاز گرمایی غالب | نیاز سرمایی غالب | ||||||
| U[W/m2.k] | SHGC | U[W/m2.k] | SHGC | ||||||
| حداکثر | حداقل | حداکثر | حداقل | حداکثر | حداقل | حداکثر | حداقل | ||
| جنوب | EC | 3/1 | 0/40 | 0/60 | – | 3/1 | 0/30 | 0/50 | 1/1 |
| +EC | 2/6 | 0/43 | 0/57 | – | 2/6 | 0/33 | 0/47 | 1/5 | |
| ++EC | 2/4 | 0/45 | 0/55 | – | 2/4 | 0/35 | 0/45 | 1/8 | |
| شمال | EC | 3/1 | – | – | – | 3/1 | – | – | 11 |
| +EC | 2/6 | – | – | – | 2/6 | – | – | 1/5 | |
| ++EC | 2/4 | – | – | – | 2/4 | – | – | 1/8 | |
| به جز جنوب و شمال | EC | 3/1 | 0/25 | 0/50 | – | 3/1 | 0/25 | 0/40 | 1/4 |
| +EC | 2/6 | 0/25 | 0/47 | – | 2/6 | 0/25 | 0/37 | 1/7 | |
| ++EC | 2/4 | 0/25 | 0/45 | – | 2/4 | 0/25 | 0/35 | 2/0 | |
ضریب انتقال حرارت حداکثر جدارهای نورگذر فضاهای کنترل شده مرتبط با فضاهای کنترل نشده برای ساختمان‌های منطبق با مبحث 19، کم انرژی و بسیار کم انرژی به ترتیب برابر 3/4، 3/4 و 3/1 [W/ m 2.K] در نظر گرفته شود.
برای مناطق با نیاز سرمایی غالب، در صورتی که برای تمام جدارهای نورگذر سامانه‌های مورد نیاز برای سایه‌اندازی، مطابق پیوست 10، در نظر گرفته شده باشد، نیازی به رعایت مقادیر تعیین‌شده برای SHGC حداکثر و TV/SHGC حداقل نخواهد بود.
پ- حداقل مقاومت حرارتی بام یا سقف – ساختمان گروه 2
بامها یا سقف‌های ساختمان‌های گروه 2، علاوه بر رعایت انتظارات تعیین‌شده در بند 19-4-2-2، بسته به نوع فضای مجاور آن (کنترل شده یا کنترل نشده)، روش عایق‌کاری حرارتی بام (یا سقف) و دیوار مجاور آن، و هم‌چنین رده انرژی ساختمان، باید شرایط تعیین‌شده در جدول 19-5- 8 را جوابگو باشند.
جدول 19-5- 8 حداقل مقاومت حرارتی بام یا سقف ساختمان گروه 2 [m2.K/W] بر حسب رده انرژی ساختمان
| رده انرژی | بام یا سقف مجاور فضای خارج از عایق حرارتی از خارج | بام یا سقف مجاور فضای خارج از عایق حرارتی از داخل | بام یا سقف مجاور فضای کنترل نشده | ||
| دیوار با عایق خارجی | دیوار با عایق داخلی یا همگن یا میانی | دیوار با عایق خارجی یا میانی | دیوار با عایق داخلی یا همگن | ||
| EC | 1/8 | 2/2 | 2/4 | 1/8 | 0/8 |
| +EC | 2/6 | 3/1 | 3/4 | 2/6 | 1/1 |
| ++EC | 3/6 | 4/4 | 4/8 | 3/6 | 1/6 |
ت- حداقل مقاومت حرارتی کف مجاور هوا – ساختمان گروه 2
کف‌های مجاور هوای ساختمان‌های گروه 2، علاوه بر رعایت انتظارات تعیین‌شده در بند 19-4-2-2، بسته به نوع فضای مجاور آن (کنترل شده یا کنترل نشده)، روش عایق‌کاری حرارتی کف و دیوار مجاور آن، و هم‌چنین رده انرژی ساختمان، باید شرایط تعیین‌شده در جدول 19-5-9 را جوابگو باشند.
جدول 19-5- 9 حداقل مقاومت حرارتی کف مجاور هوای ساختمان گروه 2 [m2.K/W] بر حسب رده انرژی ساختمان
| رده انرژی | کف مجاور فضای خارج با عایق حرارتی از خارج | کف مجاور فضای خارج با عایق حرارتی از داخل | کف مجاور فضای کنترل نشده | ||
| دیوار با عایق خارجی | دیوار با عایق داخلی یا همگن یا میانی | دیوار با عایق خارجی یا میانی | دیوار با عایق داخلی یا همگن | ||
| EC | 1/6 | 2/3 | 2/5 | 1/7 | 0/7 |
| +EC | 2/3 | 3/3 | 3/5 | 2/4 | 1/0 |
| ++EC | 3/2 | 4/6 | 5 | 3/4 | 1/4 |
ث – حداقل مقاومت حرارتی عایق کف مجاور خاک – ساختمان گروه 2
کف‌های مجاور خاک ساختمان‌های گروه 2، علاوه بر رعایت انتظارات تعیین‌شده در بند 19-4-2-2، بسته به موقعیت کف و رده انرژی ساختمان، باید شرایط تعیین‌شده در جدول 19-5- 10 را جوابگو باشند.
جدول 19-5- 10 حداقل مقاومت عایق حرارتی کف روی خاک ساختمان گروه 2 [m2.K/W] بر حسب رده انرژی ساختمان
| رده انرژی | موقعیت کف ساختمان | |||
| بیش از 70سانتی‌متر بالاتر از محوطه | پایین‌تر از محوطه، هم‌تراز با محوطه، یا کمتر از 70 سانتی‌متر بالاتر از محوطه | |||
| عایق‌کاری سراسری | عایق‌کاری پیرامونی
با عرض حداقل100سانتی‌متر |
عایق‌کاری‌سراسری | عایق‌کاری پیرامونی
با عرض حداقل 70سانتی‌متر |
|
| EC | 0/7 | 0/9 | 0/5 | 0/7 |
| +EC | 1/0 | 1/3 | 0/7 | 1/0 |
| ++EC | 1/4 | 1/8 | 1/0 | 1/4 |
19-5-2-1-4 راه حل‌های فنی طراحی پوسته خارجی ساختمان گروه 3
الف- حداقل مقاومت حرارتی دیوار – ساختمان گروه 3
تمامی دیوارهای ساختمان‌های گروه 3، علاوه بر رعایت انتظارات تعیین‌شده در بند 19-4-2-2، بسته به نوع فضای مجاور آن (کنترل شده یا کنترل نشده)، روش عایق‌کاری حرارتی دیوار، و هم‌چنین رده انرژی ساختمان، باید شرایط تعیین‌شده در جدول 19-5- 11 را جوابگو باشند.
جدول 19-5- 11 حداقل مقاومت حرارتی دیوار ساختمان گروه 3 [m2.K/W] بر حسب رده انرژی ساختمان
| رده انرژی | دیوار مجاور فضای خارج | دیوار مجاور فضای کنترل نشده | |||
| عایق حرارتی خارجی | عایق حرارتی داخلی | عایق حرارتی میانی | عایق حرارتی همگن* | ||
| EC | 0/8 | 1/2 | 1/2 | 1/1 | 0/7 |
| +EC | 1/1 | 1/7 | 1/7 | 1/6 | 1/0 |
| ++EC | 1/6 | 2/4 | 2/4 | 2/2 | 1/4 |
* دیوار بدون عایق حرارتی نیز، جهت تعیین حداقل مقاومت حرارتی، جزء دسته دیوارهای با عایق همگن در نظر گرفته شود.
ب- حداقل مشخصات حرارتی-نوری جدارهای نورگذر – ساختمان گروه 3
تمامی جدارهای نورگذر فضاهای کنترل شده مرتبط با فضای خارج ساختمان‌های گروه 3، علاوه بر رعایت انتظارات تعیین‌شده در بند 19-4-2-3، بسته به نیاز غالب (گرمایی یا سرمایی)، جهت نما، و رده انرژی ساختمان، باید شرایط تعیین‌شده در جدول 19-5- 12 را جوابگو باشند.
جدول 19-5- 12 مشخصات حداقل جدارهای نورگذر ساختمان‌های گروه 3
| جهت | رده انرژی | نیاز گرمایی غالب | نیاز سرمایی غالب | ||||||
| U[W/m2.k] | SHGC | U[W/m2.k] | SHGC | ||||||
| حداکثر | حداقل | حداکثر | حداقل | حداکثر | حداقل | حداکثر | حداقل | ||
| جنوب | EC | 3/1 | 0/35 | 0/65 | – | 3/1 | 0/30 | 0/55 | 1/1 |
| +EC | 2/8 | 0/38 | 0/62 | – | 2/8 | 0/33 | 0/52 | 1/3 | |
| ++EC | 2/6 | 0/40 | 0/60 | – | 2/6 | 0/35 | 0/50 | 1/5 | |
| شمال | EC | 3/1 | – | – | – | 3/1 | – | – | 1/1 |
| +EC | 2/8 | – | – | – | 2/8 | – | – | 1/3 | |
| ++EC | 2/6 | – | – | – | 2/6 | – | – | 1/5 | |
| به جز جنوب و شمال | EC | 3/1 | 0/25 | 0/55 | – | 3/1 | 0/25 | 0/45 | 1/4 |
| +EC | 2/8 | 0/25 | 0/52 | – | 2/8 | 0/25 | 0/42 | 1/6 | |
| ++EC | 2/6 | 0/25 | 0/50 | – | 2/6 | 0/25 | 0/40 | 1/8 | |
ضریب انتقال حرارت حداکثر جدارهای نورگذر فضاهای کنترل شده مرتبط با فضاهای کنترل نشده برای ساختمان‌های منطبق با مبحث 19، کم انرژی و بسیار کم انرژی به ترتیب برابر 3/4، 3/4 و 3/1 [W/ m 2.K] در نظر گرفته شود.
برای مناطق با نیاز سرمایی غالب، در صورتی که برای تمام جدارهای نورگذر سامانه‌های مورد نیاز برای سایه‌اندازی، مطابق پیوست 10، در نظر گرفته شده باشد، نیازی به رعایت مقادیر تعیین‌شده برای SHGC حداکثر و TV/SHGC حداقل نخواهد بود.
پ- حداقل مقاومت حرارتی بام یا سقف – ساختمان گروه 3
بامها یا سقف‌های ساختمان‌های گروه 3، علاوه بر رعایت انتظارات تعیین‌شده در بند 19-4-2-2، بسته به نوع فضای مجاور آن (کنترل شده یا کنترل نشده)، روش عایق‌کاری حرارتی بام (یا سقف) و دیوار مجاور آن، و هم‌چنین رده انرژی ساختمان، باید شرایط تعیین‌شده در جدول 19-5- 13 را جوابگو باشند.
جدول 19-5- 13 حداقل مقاومت حرارتی بام یا سقف ساختمان گروه 3 [m2.K/W] بر حسب رده انرژی ساختمان
| رده انرژی | بام یا سقف مجاور فضای خارج از عایق حرارتی از خارج | بام یا سقف مجاور فضای خارج از عایق حرارتی از داخل | بام یا سقف مجاور فضای کنترل نشده | ||
| دیوار با عایق خارجی | دیوار با عایق داخلی یا همگن یا میانی | دیوار با عایق خارجی یا میانی | دیوار با عایق داخلی یا همگن | ||
| EC | 1/6 | 1/9 | 2/0 | 1/6 | 0/7 |
| +EC | 2/3 | 2/7 | 2/9 | 2/3 | 1/0 |
| ++EC | 3/2 | 3/8 | 4/0 | 3/2 | 1/4 |
ت- حداقل مقاومت حرارتی کف مجاور هوا – ساختمان گروه 3
کف‌های مجاور هوای ساختمان‌های گروه 3، علاوه بر رعایت انتظارات تعیین‌شده در بند 19-4-2-2، بسته به نوع فضای مجاور آن (کنترل شده یا کنترل نشده)، روش عایق‌کاری حرارتی کف و دیوار مجاور آن، و هم‌چنین رده انرژی ساختمان، باید شرایط تعیین‌شده در جدول 19-5- 14 را جوابگو باشند.
جدول 19-5- 14 حداقل مقاومت حرارتی کف مجاور فضای خارج ساختمان گروه 3 [m2.K/W] بر حسب رده انرژی ساختمان
| رده انرژی | کف مجاور فضای خارج با عایق حرارتی از خارج | کف مجاور فضای خارج با عایق حرارتی از داخل | کف مجاور فضای کنترل نشده | ||
| دیوار با عایق خارجی | دیوار با عایق داخلی یا همگن یا میانی | دیوار با عایق خارجی یا میانی | دیوار با عایق داخلی یا همگن | ||
| EC | 1/4 | 1/9 | 2/0 | 1/5 | 0/6 |
| +EC | 2/0 | 2/7 | 2/9 | 2/1 | 0/9 |
| ++EC | 2/8 | 3/8 | 4/0 | 3/0 | 1/2 |
ث- حداقل مقاومت حرارتی عایق کف مجاور خاک – ساختمان گروه 3
کف‌های مجاور خاک ساختمان‌های گروه 3، علاوه بر رعایت انتظارات تعیین‌شده در بند 19-4-2-2، بسته به موقعیت کف و رده انرژی ساختمان، باید شرایط تعیین‌شده در جدول 19-5- 15 را جوابگو باشند.
جدول 19-5- 15 حداقل مقاومت عایق حرارتی کف روی خاک ساختمان گروه 3 [m2.K/W] بر حسب رده انرژی ساختمان
| رده انرژی | موقعیت کف ساختمان | |||
| بیش از 100 سانتی‌متر بالاتر از محوطه | کمتر از 100 سانتی‌متر بالاتر از محوطه | |||
| عایق‌کاری‌سراسری | عایق‌کاری پیرامونی با عرض حداقل 70سانتی‌متر | عایق‌کاری‌سراسری | عایق‌کاری پیرامونی با عرض حداقل 50سانتی‌متر | |
| EC | 0/5 | 0/5 | 0/5 | 0/5 |
| +EC | 0/5 | 0/7 | 0/5 | 0/5 |
| ++EC | 0/5 | 1/0 | 0/5 | 0/6 |
19-5-2-2 روشنایی طبیعی
در روش تجویزی، علاوه بر رعایت ضوابط اجباری تعیین شده در بند 19-4-2-9، ضروری است که ضوابط این بند برای طراحی ساده‌سازی شده (دستی) روشنایی طبیعی نیز رعایت شود.
برای تعیین درصد سطح فضاهای بهره مند از روشنایی طبیعی، بدون انجام شبیه‌سازی عددی، لازم است، با استفاده از روابط تعریف‌شده در این بخش، میزان عمق و عرض فضای بهره مند از روشنایی طبیعی تعیین گردد. درصد مساحت فضای بهره مند از روشنایی طبیعی برای رده‌های مختلف انرژی باید مساوی یا بیش از مقادیر تعیین‌شده در جدول باشد.
جدول 19-5- 16 مقادیر حداقل درصد مساحت فضای بهرهمند از روشنایی طبیعی، برای رده‌های مختلف انرژی
| رده انرژی | درصد مساحت [%](AP) |
| EC | 55 |
| +EC | 65 |
| ++EC | 75 |
در صورتی که Ap بیشتر از 85 درصد باشد، توصیه می‌شود، با انجام کنترلهای لازم از عدم بروز خیرگی اطمینان حاصل شود.
میزان عمق نفوذ روشنایی طبیعی در فضای داخل برابر است با کمترین مقدار به‌دست آمده، با استفاده از رابطه (19-5- 1) و یکی از دو رابطه (19-5- 2) و (19-5- 3)، بسته به وجود یا عدم وجود سایه‌بان:
| (19-5- 1) |
در این رابطه:
L: عمق فضا که از نور طبیعی بهره مند می‌شود بر حسب متر
W: عرض اتاق در داخل، در امتداد عرض پنجره بر حسب متر
H: ارتفاع بالای پنجره از کف تمام شده بر حسب متر
Rb: ضریب انعکاس متوسط وزن یافته سطوح داخلی (دیوارها، کف و سقف) در نیمه‌ای از اتاق، مجاور پنجره، به جز سطح دیوار زیر پنجره
برای پنجره‌های فاقد سایبان:
| (19-5- 2) | L=2.5 x H |
برای پنجره‌های دارای سایبان:
| (19-5- 3) | L=2.0 x H |
برای تعیین عمق نفوذ نور در ارتفاع سطح کار باید از رابطه (19-5- 4) استفاده کرد:
| (19-5- 4) | l= (H-h)/(H/L) |
l = عمق نفوذ نور در ارتفاع سطح کار بر حسب متر
h = ارتفاع سطح کار از کف تمام شده بر حسب متر
برای در نظر گرفتن اثر موانع خارجی جلوی پنجره، لازم است با استفاده از جدول 19-5- 17 تا جدول 19-5- 19، ضریب کاهش عمق فضا تعیین گردد:
جدول 19-5- 17 ضریب کاهش عمق فضا (در اثر وجود موانع مقابل پنجره) برای شدت روشنایی 300-100 لوکس
| زاویه رؤیت موانع | جهت پنجره | |||
| جنوب | شرق | غرب | شمال | |
| کمتر از 30درجه | 1 | 1 | 1 | 1 |
| 30 درجه تا 60 درجه | 1 | 1 | 1 | 1 |
| بیش از 60 درجه | 0/8 | 1 | 1 | 1 |
جدول 19-5- 18 ضریب کاهش عمق فضا (در اثر وجود موانع مقابل پنجره)برای شدت روشنایی 500-300 لوکس
| زاویه رؤیت موانع | جهت پنجره | |||
| جنوب | شرق | غرب | شمال | |
| کمتر از 30درجه | 0/9 | 0/7 | 0/8 | 0/8 |
| 30 درجه تا 60 درجه | 0/8 | 0/7 | 0/7 | 0/8 |
| بیش از 60 درجه | 0/8 | 0/7 | 0/6 | 0/6 |
جدول 19-5- 19 ضریب کاهش عمق فضا (در اثر وجود موانع مقابل پنجره)برای شدت روشنایی 700-500 لوکس
| زاویه رؤیت موانع | جهت پنجره | |||
| جنوب | شرق | غرب | شمال | |
| کمتر از 30درجه | 0/6 | 0/8 | 0/6 | 0/6 |
| 30 درجه تا 60 درجه | 0/6 | 0/6 | فاقد روشنایی | فاقد روشنایی |
| بیش از 60 درجه | 0/8 | فاقد روشنایی | ||
برای تعیین میزان عرض فضا، در امتداد عرض پنجره از هر طرف آن 1/00 متر در نظر گرفته می‌شود.
اگر در مجاورت پنجره مورد نظر، پنجره دیگری قرار داشته باشد و فاصله افقی بین دو پنجره کمتر از 2/00 متر باشد، در این صورت، به‌جای یکی از فاصله‌های 1/00 متری، نصف فاصله افقی بین دو پنجره ملاک عمل قرار می‌گیرد.
اگر در فاصله عرض پنجره به اضافه یک متر از طرفین یک مانع کدر، نظیر تیغه داخلی، وجود داشته باشد، در این صورت، به‌جای یک متر، فاصله پنجره تا مانع مزبور در محاسبه عرض فضا منظور می‌شود. برای نماهای شیشه‌ای،عرضِ فضای بهره مند از نور طبیعی همان عرض اتاق است.
برای محاسبه عرض فضای روشن شده با نور طبیعی پنجره‌ها و نورگیرهای سقفی، در جهت افقی از هر طرف عرض پنجره فاصله مضاعفی مساوی عرض بازشوی نورگذر آن پنجره در نظر گرفته می‌شود، و به آن یکی از مقادیر زیر اضافه می‌شود:
– ارتفاع کف تمام شده تا سقف برای نورگیرهای سقفی و پنجره‌های سقفی دندانه‌ای،
– 1/5 برابر همان ارتفاع برای پنجره‌های زیر سقفی یا برابر همان ارتفاع برای پنجره‌های سقفی دندانه‌ای.
دراینجا نیز، مانند حالت قبل، می‌توان فاصله یک متر یا فاصله تا یک جداکننده کدر، یا نیمی از فاصله افقی بین یک نورگیر سقفی مجاور یا شیشه عمودی مجاور را، هر کدام که کمتر باشد در نظر گرفت. اگر مشخص نباشد که یک بازشو پنجره است یا نورگیر سقفی، هر بازشویی که در آن بخش نورگذر کاملاً بالای سقف اتاق قرار گرفته باشد نورگیر سقفی محسوب می‌شود.
برای محاسبات، در صورتی که جهت پنجره مورد نظر با یکی از جهات اصلی جغرافیایی منطبق نباشد، نزدیک‌ترین جهت اصلی جغرافیایی ملاک عمل قرار می‌گیرد.
19-5-3 تأسیسات مکانیکی
در صورت طراحی به روش تجویزی، علاوه بر الزامات بخش 19-4-3، ضروری است ضوابط بند 19-5-3 نیز رعایت گردد.
19-5-3-1 عایق‌کاری حرارتی
تمامی لوله‌های آب گرم در سیستم آبگرم مصرفی، علاوه بر رعایت ضوابط بند 19-4-3-2 باید طبق ضوابط زیربند 19-5-3-1-1 و تمامی کانال‌های انتقال هوا در سیستم‌های گرمایی و سرمایی طبق ضوابط زیربند 19-5-3-1-2 عایق‌کاری حرارتی شوند.
19-5-3-1-1 عایق‌کاری حرارتی لوله و مخزن
در سیستم‌های آب گرم مصرفی، تمام لوله‌های رفت‌وبرگشت باید مطابق جدول 19-5- 20 بر اساس هر یک از رده‌های انرژی ساختمان عایق‌کاری حرارتی شوند.
جدول 19-5- 20 حداقل مقاومت حرارتی عایق لوله آب گرم مصرفی [m2.K/W]
| رده انرژی | قطر نامی لوله | |
| کمتر از 32 میلی‌متر | 32 میلی‌متر و بیشتر | |
| ساختمان منطبق با مبحث 19 (EC) | مطابق با مبحث 16 مقررات ملی ساختمان | مطابق با مبحث 16 مقررات ملی ساختمان |
| ساختمان کم‌انرژی (+EC) | 0/80 | 1/30 |
| ساختمان بسیار کم‌انرژی (++EC) | 1/15 | 1/85 |
برای تعیین مقاومت حرارتی حداقل تمامی لوله‌ها (به استثنای لوله‌های سیستم‌های آب گرم مصرفی) و مخازن سیستم‌های گرمایی و سرمایی واقع در فضای داخلی، خارجی و یا کنترل نشده، لازم است به مقاومت حرارتی حداقل تعیین‌شده در مبحث 14 مقررات ملی ساختمان (R14)، بسته به رده انرژی ساختمان، ضریب افزایشی برابر با مقدار تعیین‌شده در جدول 19-5- 21 اعمال شود.
جدول 19-5- 21 ضریب افزایش مقاومت حداقل تعیین‌شده در مبحث 14 مقررات ملی ساختمان ( R14)
| رده انرژی | لوله یا مخزن یا کانال واقع در | |
| فضای خارجی یا کنترل نشده | فضای داخلی* | |
| ساختمان منطبق با مبحث 19 (EC) | 1/00 | 1/00 |
| ساختمان کم‌انرژی (+EC) | 1/60 | 1/40 |
| ساختمان بسیار کم‌انرژی (++EC) | 2/50 | 2/00 |
| * لازم است دو متر قبل و بعد از قسمتی از لوله یا کانال، که در معرض فضای خارجی یا کنترل نشده قرار دارد، مشابه بخش در معرض فضای خارجی یا کنترل نشده عایق‌کاری حرارتی شود. | ||
19-5-3-1-2 عایق‌کاری حرارتی کانال‌ها
برای تعیین مقاومت حرارتی حداقل تمامی کانال‌های فضای داخلی، خارجی و کنترل نشده لازم است به مقاومت حرارتی حداقل تعیین‌شده در مبحث 14 مقررات ملی ساختمان (R14)، بسته به رده انرژی ساختمان، ضریب افزایشی برابر با مقدار تعیین‌شده در جدول 19-5- 21 اعمال شود.
19-5-3-2 بازیافت انرژی
19-5-3-2-1 بازیافت انرژی در سیستم‌های هوارسان
در ساختمان‌های با رده کم‌انرژی (+EC) و بسیار کم‌انرژی (++EC)، در صورت استفاده از سیستم هوارسان، لازم است موارد زیر، برای بازیافت انرژی، مورد رعایت قرار گیرد:
الف) استفاده از سامانه‌های بازیافت انرژی در سیستم‌های سرمایی مناطق گرم (با نیاز سرمایی غالب طبق پیوست 3) و سیستم‌های گرمایی مناطق سرد (با نیاز گرمایی غالب طبق پیوست 3)، در صورتی که دبی کل دستگاه از مقادیر جدول 19-5- 22 و جدول 19-5- 23 بیشتر باشد الزامی است.
جدول 19-5- 22 حداکثر دبی تهویه* قابل قبول، بر حسب l/s ( و ft3/min)، در حالت عدم استفاده از بازیافت انرژی (در صورت کارکرد بیش از 8000 ساعت در سال)
| رده انرژی | نیازی غالب | درصد هوای تازه بیشتر یا مساوی 80% | درصد هوای تازه کمتر از 80% |
| +EC | سرمایی | 1000 (2119) | 3000 (6357) |
| گرمایی | 1000 (2119) | 3000 (6357) | |
| ++EC | سرمایی | 500 (1059) | 2000 (4238) |
| گرمایی | 500 (1059) | 2000 (4238) |
* حداکثر دبی کل خروجی از فن دستگاه هواساز (هوارسان)
جدول 19-5- 23 حداکثر دبی تهویه* قابل قبول، بر حسب l/s ( و ft3/min)، در حالت عدم استفاده از بازیافت انرژی (در صورت کارکرد کمتر از 8000 ساعت در سال)
| رده انرژی | نیازی غالب | درصد هوای تازه بیشتر یا مساوی 80% | درصد هوای تازه کمتر از 80% |
| +EC | سرمایی | 2000 (4238) | 5000 (10594) |
| گرمایی | 1000 (2119) | 5000 (10594) | |
| ++EC | سرمایی | 1000 (2119) | 4000 (8476) |
| گرمایی | 500 (1059) | 4000 (8476) |
*حداکثر دبی کل خروجی از فن دستگاه هواساز (هواران)
ب) سیستم‌های بازیافت انرژی مجاز باید بتوانند آنتالپی هوای تازه را به مقدار نسبی (درصد) تعیین‌شده در جدول19-5- 24 افزایش یا کاهش دهند.
جدول19-5- 24 کاهش نسبی اختلاف آنتالپی برای سیستم‌های بازیافت انرژی مجاز
| رده انرژی | کاهش نسبی اختلاف آنتالپی هوای ورودی و هوای تخلیه (درصد) |
| ساختمان کم‌انرژی (+EC) | 60 |
| ساختمان بسیار کم‌انرژی (++EC) | 70 |
پ) در سیستم‌های با ساعت کارکرد کم، که کمتر از 500 ساعت در سال تأمین هوای تازه دارند، نیازی به سامانه بازیافت انرژی نیست.
19-5-3-2-2 بازیافت انرژی در کندانسورهای سیستم‌های آبخنک
در ساختمان‌های با رده کم‌انرژی (+EC) و بسیار کم‌انرژی (++EC)، در کندانسورهای سیستم‌های آبخنک، لازم است موارد زیر، برای بازیافت انرژی، مورد رعایت قرار گیرد:
الف) استفاده از سامانه بازیافت انرژی برای گرمکردن و یا پیش‌گرمکردن آبگرم مصرفی، در صورتی که میزان گرمای دفع شده از کندانسور بیشتر از 1800 کیلووات و بار آبگرم مصرفی بیشتر از 300 کیلووات باشد و آن سیستم به‌صورت 24ساعته کار کند، الزامی است.
ب) سامانه بازیافت انرژی در کندانسورها در صورتی قابل قبول است که بتواند دمای آب در زمان اوج مصرف آب را، با پیش‌گرم کردن، حداقل به 30 درجه سلسیوس برساند و یا تا 60 درصد انرژی تخلیه‌شده از کندانسور در شرایط طراحی را بازیافت نماید.
پ) در صورت عدم رعایت بند (الف)، لازم است کاهش مصرف انرژی سیستم سرمایی و یا گرمایی، به‌میزان معادل اقدامات تعیین‌شده در بند (ب)، با استفاده از فناوری‌های دیگر، نظیر سیستم‌های بر پایه انرژی‌های تجدیدپذیر، یا سیستم‌های تولید هم‌زمان مورد تأیید نهاد دارای صلاحیت قانونی، انجام شود.
19-5-3-3 اکونومایزر
در سیستم‌های سرمایی فن‌دار و سیستم‌های سرمایی آبی بدون فن (با ظرفیت بیشتر از 350 کیلووات یا 100 تن تبرید)، استفاده از اکونومایزر آبی یا هوایی توصیه می‌شود.
19-5-3-4 تجهیزات دفع حرارت
در سیستم تهویه مطبوع، برج خنک‌کن باید بر مبنای استاندارد ملی ایران به شماره 10635 طراحی شده باشد. علاوه بر این، لازم است انتخاب آن بر اساس محاسبات تأیید شده صورت گیرد.
19-5-3-5 سیستم‌های ذخیره ساز انرژی
در کلیه ساختمان‌ها استفاده از سیستم ذخیره ساز حرارتی توصیه می‌شود.
19-5-3-6 سامانه‌های پایش عملکرد
الف) در ساختمان‌های با رده کم‌انرژی (+EC) و بسیار کم‌انرژی (++EC)، لازم است برای تمامی سیستم‌های مرکزی و مستقل گرمایی و سرمایی تمهیدات لازم جهت پایش عملکرد و تعیین میزان آلایندگی و مصرف انرژی صورت گیرد.
19-5-3-7 انتخاب و نصب مناسب تجهیزات
الف) برای ساختمان‌های کم‌انرژی و بسیار کم‌انرژی، ارائه گزارش جامع طراحی تأسیسات مکانیکی، و محاسبات بار برودتی و حرارتی، با استفاده از نرم‌افزارهای معتبر الزامی است. مشخصات فنی تمامی تجهیزات انتخابشده نیز باید در هماهنگی با محاسبات و طراحی باشد.
ب) در ساختمان‌های کم‌انرژی و بسیار کم‌انرژی، رده برچسب آب مربوط به مقادیر دبی حداکثر شیرآلات بهداشتی تأمین آبگرم مصرفی و سردوشی‌ها، طبق استانداردهای تعیین‌شده در پیوست 13، باید به ترتیب B و A باشد.
19-5-4 تأسیسات برقی
19-5-4-1 ترانسفورماتورها
19-5-4-1-1 ترانسفورماتورهای فشار متوسط
جهت آگاهی از نکات و توصیه‌ها در خصوص ترانسفورماتورهای فشار متوسط به پیوست 12 رجوع شود.
19-5-4-1-2 حداکثر راندمان انرژی و تلفات ترانسفورماتورهای فشار متوسط
ترانسفورماتورهای فشار متوسط مورد استفاده در پست‌های برق اختصاصی ساختمان می‌توانند از نوع روغنی یا نوع خشک(رزینی) باشند. برای الزامات و شرایط استفاده از هریک از انواع ترانسفورماتورها در پست برق اختصاصی ساختمان به مبحث سیزدهم مقررات ملی رجوع شود. هم‌چنین نحوه محاسبه تلفات کل ترانسفورماتور در پیوست 12 آمده است.
19-5-4-1-3 تلفات و ضریب حداکثر راندمان انرژی ترانسفورماتورهای روغنی (OIT)
مقادیر تلفات و ضریب حداکثر راندمان انرژی ترانسفورماتورهای روغنی، در شرایط کارکرد نرمال و برای توانهای نامی مختلف و ولتاژ کار 20کیلوولت که عموماً در اکثر نقاط کشور در تأمین و تغذیه نیروی برق ساختمان با انشعاب برق فشار متوسط به‌کار می‌روند، در پیوست 12 آمده است. این جدول شامل مقادیر تلفات بی‌بار (Po)، تلفات بار (Pk) و ضریب حداکثر راندمان انرژی برای گروه‌های ترانسفورماتورهای روغنی می‌باشد.
19-5-4-1-4 اثر شرایط اقلیمی در باردهی ترانسفورماتورهای روغنی
شرایط کار نرمال ترانسفورماتورهای روغنی، از نظر شرایط و اقلیم شهر یا منطقه محل نصب ترانسفورماتور، برای باردهی با توان نامی، براساس حداکثر دمای شهر و یا منطقه محل نصب برابر
40 درجه سلسیوس و ارتفاع شهر و منطقه محل نصب از سطح دریا برابر 1000 متر، در استاندارد شماره 6770 سازمان ملی استاندارد ایران (استاندارد ترانسفورماتورهای روغنی) تعیین گردیده است.
ضرایب کاهش باردهی ترانسفورماتور در شرایط محیط (محل نصب)، نسبت به شرایط کارکرد نرمال آن، برای تعیین توان مجاز ترانسفورماتورهای روغنی، متناسب با حداکثر دما و ارتفاع از سطح دریا، برای شهرها و مناطق مختلف، در جدول 19-5- 25 و جدول 19-5- 26، بر اساس استاندارد فوق الذکر، مشخص شده است.
تبصره 1: برای تعیین شرایط اقلیمی شهرها و مناطق کشوردر گروه‌های C, B, A و D، به استاندارد 6770 رجوع شود.
تبصره 2: برای ضرایب باردهی مربوط به دما و ارتفاع خارج از مقادیر فوق الذکر، لازم است از تولیدکنندگان استعلام گردد.
تبصره 3: ممکن است یک شهر از نظر حداکثر دمای محل نصب در یک گروه قرار گیرد، و از نظر حداکثر ارتفاع محل نصب در گروه دیگری باشد.
جدول 19-5- 25 ضرایب کاهش باردهی برحسب حداکثر دمای محل نصب
| گروه شهر و منطقه | حداکثر دمای محیط (درجه سلسیوس) | ضریب بازدهی |
| A | 40 | 1/00 |
| B | 40 تا 45 | 0/88 |
| C | 45 تا 50 | 0/80 |
| D | بیش از 50 | 0/72 |
جدول 19-5- 26 ضرایب باردهی برای حداکثر ارتفاع محل نصب
| گروه شهر و منطقه | حداکثر ارتفاع از سطح دریا (m) | ارتفاع معادل (m) | ضریب باردهی |
| A | 1000 یا کمتر | 1000 | 1/00 |
| B | 1000 تا 1500 | 1500 | 0/975 |
| C | 1500 تا 2000 | 2000 | 0/95 |
| D | بیش از 2000 | 2500 | 0/925 |
19-5-4-1-5 تلفات و ضریب حداکثر راندمان ترانسفورماتورهای خشک (CRT)
مقادیر تلفات شامل مقادیر تلفات بی‌بار ( Po) و تلفات بار (Pk) و ضریب حداکثر راندمان ترانسفورماتورهای خشک در شرایط کارکرد نرمال و برای توانهای نامی مختلف و ولتاژ کار 20 کیلوولت که عموماً در اکثر نقاط کشور در تأمین و تغذیه برق ساختمان با انشعاب برق فشار متوسط به‌کار می‌روند، برای گروه‌های ترانسفورماتورهای خشک در پیوست 12 آمده است.
19-5-4-1-6 اثر شرایط اقلیمی در باردهی ترانسفورماتورهای خشک
ضرایب کاهش باردهی ترانسفورماتور در شرایط محیط (محل نصب)، نسبت به شرایط کارکرد نرمال آن، برای تعیین توان مجاز ترانسفورماتورهای خشک، متناسب با حداکثر دما و ارتفاع از سطح دریا، برای شهرها و مناطق مختلف، در جدول 19-5- 27 و جدول 19-5- 28، بر اساس استاندارد فوق الذکر، مشخص شده است.
جدول 19-5- 27 ضرایب باردهی برای حداکثر دمای محل نصب
| حداکثر دمای محیط (درجه سلسیوس) | ضریب باردهی |
| 30 | 1/06 |
| 40 | 1/00 |
| 50 | 0/93 |
جدول 19-5- 28 ضرایب باردهی برای حداکثر ارتفاع محل نصب
| حداکثر ارتفاع از سطح دریا (m) | ارتفاع معادل (m) | ضریب باردهی |
| 1000 یا کمتر | 1000 | 1/00 |
| 1000 یا 1500 | 1500 | 0/975 |
| 1500 تا 2000 | 2000 | 0/95 |
| بیش از 2000 | 2500 | 0/925 |
تبصره 1: برای تعیین شرایط اقلیمی شهرها و مناطق کشور، به استاندارد 6770 رجوع شود.
تبصره 2: ضرایب باردهی مربوط به دما و ارتفاع خارج از مقادیر فوق الذکر، از تولیدکنندگان استعلام گردد.
19-5-4-1-7 سیستم‌های کاهش دمای اتاق ترانسفورماتور
ترانسفورماتورها عموماً در اتاق یا فضای بسته در پست برق اختصاصی ساختمان و یا مدل کیوسکی پست برق نصب و مورد استفاده قرار می‌گیرند. حرارت ناشی از تلفات بار ( Pk) و بی‌بار (Po) ترانسفورماتور باعث افزایش دمای ترانسفورماتور و اتاق آن می‌گردد.
برای صرفه‌جویی در مصرف برق، لازم است طراحی اتاق ترانسفورماتور و نیز پست برق فشار متوسط، با به‌کارگیری روش‌ها و سیستم‌های طبقه‌بندی‌شده در بندهای زیر، و انتخاب ترانسفورماتور با کارایی لازم و سیستم تأسیسات مکانیکی مناسب،، کاهش دمای ترانسفورماتور و اتاق محل استقرار آن صورت گیرد، تا شرایط مورد نیاز برای کارکرد مناسب ترانسفورماتورها محقق شود.
الف) در شهرها و مناطق گروه A، برای کاهش دمای اتاق ترانسفورماتور، تعویض و تخلیه هوای اتاق می‌تواند با تهویه طبیعی و یا مکانیکی انجام گیرد (به مبحث سیزدهم مقررات ملی رجوع شود). در روش تهویه مکانیکی از هواکش برقی، که از طریق ترموستات قطع و وصل یا کنترل می‌شود، برای کاهش و تنظیم دمای اتاق استفاده می‌شود. استفاده از سیستم سرمایی برای مناطق مذکور، به‌جای هواکش، مجاز نمی‌باشد.
ب) استفاده از روش‌های مطرحشده در بند (الف)، برای شهرها و مناطق و گروه‌های B، تنها زمانی مجاز است که ضرایب مربوط به دما و ارتفاع در محاسبه توان مجاز (بار خروجی) ترانسفورماتور اعمال شده و ترانسفورماتور با مشخصات فنی و توان نامی مناسب انتخاب گردیده باشد.
پ) استفاده از روش‌های مطرح شده در بند (الف)، برای شهرها و مناطق گروه‌های C و D، تنها زمانی مجاز است که پس از اعمال ضرایب مربوط به دما و ارتفاع، مشخصات فنی و توان نامی ترانسفورماتور، مقدار تلفات بار براساس 19-5-4-1-1 تعیین گردد.
ت) در صورتی که دمای محل استقرار ترانسفورماتور، در اوقاتی از سال، از 50 درجه سلسیوس فراتر رود، لازم است در انتخاب ترانسفورماتور مناسب برای این شرایط دقت لازم به‌عمل آید، و در صورت پیش‌بینی سیستم سرمایی برای کاهش و کنترل دمای اتاق و ترانسفورماتور، لازم است وابستگی میزان مصرف برق سیستم سرمایی با تلفات بار و بازدهی ترانسفورماتور در نظر گرفته شود.
19-5-4-1-8 شرایط استفاده از انواع مختلف ترانسفورماتورهای فشار متوسط
گروه‌بندی ترانسفورماتورهای روغنی ( OIT2، OIT1 و OIT3 ) و خشک ( CRT2، CRT1 و CRT3)، بر اساس تلفات بار، تلفات بی‌بار، حداکثر راندمان انرژی و تلفات کل در زیربندهای پیوست 12 آمده است. شرایط استفاده از انواع مختلف ترانسفورماتورهای فشار متوسط به قرار زیر می‌باشد:
الف) الزامات مربوط به استفاده از ترانسفورماتورهای روغنی و یا خشک فشار متوسط در پست برق (اختصاصی) ساختمان‌ها باید منطبق بر ردیف‌ها و بندهای مبحث سیزدهم مقررات ملی باشد.
ب) رده‌بندی کلی ترانسفورماتورها (رده اول تا رده سوم) و هم‌چنین گروه‌بندی‌های متناظر انواع مختلف ترانسفورماتورهای روغنی ( OIT2، OIT1 و OIT3 ) و خشک ( CRT2، CRT1 و CRT3)، از نظر تلفات بار در توانهای نامی مختلف در جدول 19-5- 29 ارائه شده است.
جدول 19-5- 29 رده‌بندی کلی و گروه‌بندی‌های متناظر انواع مختلف ترانسفورماتورهای روغنی و خشک
| رده ترانسفورماتور | تلفات بار در توان نامی | نوع ترانسفورماتور | |
| روغنی | خشک | ||
| اول | کمترین مقدار | OIT1 | CRT1 |
| دوم | مقدار متوسط | OIT2 | CRT2 |
| سوم | مقدار متعارف | OIT3 | CRT3 |
19-5-4-1-9 ضریب بار ترانسفورماتورهای روغنی و خشک فشار متوسط
مقادیر ضریب بار حداکثر یا حداکثر درصد زیر بار بودن رده‌های مختلف (اول تا سوم) ترانسفورماتورهای روغنی و خشک از نظر تلفات بار، بر حسب رده‌بندی آنها، برای رتبه‌بندی‌های مختلف ساختمان، در جدول 19-5- 30 ارائه شده است.
جدول 19-5- 30 ضریب بار حداکثر ترانسفورماتورهای روغنی و خشک
| رتبه انرژی ساختمان | گروه‌بندی ترانسفورماتورها | |||||
| روغنی | خشک | |||||
| OIT1 (رده اول) | OIT2 (رده دوم) | OIT3 (رده سوم) | CRT1 (رده اول) | CRT2 (رده دوم) | CRT3 (رده سوم) | |
| ساختمان منطبق با مبحث 19 (EC) | 70% | 60% | 50% | 65% | 60% | 50% |
| ساختمان کم انرژی (EC+) | 60% | 50% | غیرمجاز | 60% | 55% | غیرمجاز |
| ساختمان بسیار کم انرژی (EC++) | 50% | غیرمجاز | غیرمجاز | 50% | غیرمجاز | غیرمجاز |
19-5-4-2 موتورهای برقی
انتخاب موتورهای برقی مورد استفاده در سیستم‌های تأسیسات مکانیکی و برقی ساختمان، از جمله سیستم‌های سرمایی، گرمایی، تهویه، آسانسور، پلکانهای برقی، پیاده‌روهای متحرک باید با در نظر گرفتن عوامل زیر صورت گیرد:
الف) داشتن برچسب انرژی تعیین‌شده برای موتورهای تک‌فاز و سه‌فاز، با رده انرژی منطبق با در جدول 19-4- 6 و متناسب با رده ساختمان،
ب) هماهنگی مشخصات فنی، قدرت نامی، ولتاژ و راندمان کارکرد، برای عملکرد مورد نظر،
پ) کاهش مقدار جریان مورد نیاز برای راه‌اندازی موتور، با استفاده از فناوری‌های مناسب،
ت) انتخاب سیستم کنترل کارآمد برای تنظیم دور و نقطه کار مناسب برای موتور،
ث) محدود نگه‌داشتن میزان عدم تعادل ولتاژ در فازها، در دوره بهره‌برداری از موتور، به کمتر از 1%، برای جلوگیری از کاهش راندمان موتور.
ج) توصیه می‌شود حتی‌الامکان برای تمامی موتور الکتریکی مورد استفاده در تجهیزات با بار متغیر، از جمله برج خنک‌کن، سیستم تغییر دور در نظر گرفته‌شود، تا در زمانهایی که بار ساختمان کم است، با استفاده از سیستم کنترلی، امکان تغییر وضعیت و کاهش دور موتور به میزان حداقل یا قرار دادن آن در حالت خاموش فراهم باشد.
چ) استفاده از راه اندازه نرم (Soft Starter)، به‌منظور کاهش مقدار جریان راه‌اندازی موتورها، به‌جای سیستم متعارف راه‌اندازی ستاره-مثلث، برای موتورهای با توان بالا، خصوصاً موتورهای با توان نامی 11 کیلووات (kW) و به بالا، توصیه می‌شود.
19-5-4-2-1 پمپ‌ها
الف) تمامی پمپ‌های مورد استفاده در تأسیسات الکتریکی و مکانیکی، بسته به رده ساختمان، باید دارای برچسب انرژی تعیین‌شده در جدول 19-4- 6 باشند.
19-5-4-2-2 فن‌ها و سیستم‌های کنترل سرعت
الف) تمامی فن‌های مورد استفاده در تأسیسات الکتریکی و مکانیکی، بسته به رده ساختمان، باید دارای برچسب انرژی تعیین‌شده در جدول 19-4- 6 باشند.
ب) در فن‌ها، بازده کل در نقطه طراحی کارکردی باید در فاصله حداکثر 15 درصد از نقطه حداکثر کارایی کل فن باشد.
پ) ویژگی‌های لازم برای موتور و سیستم کنترل سرعت فن‌کویل زمینی، سقفی و یا داکتی در رتبه‌بندی‌های مختلف ساختمان در جدول 19-5- 31 ارائه شده است.
جدول 19-5- 31 ویژگی‌های لازم برای نوع موتور و سیستم کنترل فن‌کویل، در رتبه‌بندی مختلف
| رتبه انرژی ساختمان | ویژگی‌های لازم برای فن‌کویل | |
| موتور | سیستم کنترل سرعت | |
| ساختمان منطبق با مبحث 19 (EC) | حداقل سه سرعته | سیستم کنترل سرعت متعارف سه‌سرعته |
| ساختمان کم انرژی (+EC) | حداقل چهارسرعته | سیستم کنترل سرعت متعارف چهارسرعته |
| ساختمان بسیار کم انرژی (++EC) | تک‌سرعته | سیستم کنترل سرعت از نوع سرعت‌متغیر(VSD) |
تبصره 1:استفاده از شیر برقی نیز برای کنترل جریان آب فن‌کویل توصیه می‌شود.
ت) در کولرهای آبی، بسته به رتبه انرژی مورد نظر برای ساختمان، لازم است موارد زیر رعایت گردد:
- تأمین انتظارات تعیین‌شده در جدول 19-4- 5 برای برچسب انرژی کولر آبی،
- استفاده از موتورهای چند سرعته یا تک سرعته دارای برچسب انرژی مطابق جدول 19-4- 5، و ویژگی‌های تعیین‌شده در جدول 19-5- 32،
- بهره‌گیری از سیستم (دستگاه یا راه انداز) تغییر سرعت (VSD) دارای ویژگی‌های تعیین‌شده در جدول 19-5- 32.
جدول 19-5- 32 ویژگی‌های لازم برای موتور و سیستم کنترل سرعت و راه‌اندازی کولر آبی، مربوط به رتبه‌بندی‌های انرژی مختلف
| رتبه انرژی ساختمان | ویژگی‌های لازم برای موتور و سیستم کنترل کولر آبی |
| ساختمان منطبق با مبحث 19 (EC) | موتور دوسرعته، با سیستم کنترل و راه‌اندازی دو سرعته
(سرعت کم و زیاد) |
| ساختمان کم انرژی (+EC) | موتور تک‌سرعته با سیستم راه‌اندازی و تغییر سرعت (VSD) |
| ساختمان بسیار کم انرژی (++EC) | موتور تک‌سرعته با سیستم راه‌اندازی و تغییر سرعت (VSD) |
19-5-4-3 آسانسورها و پلکانهای برقی
موتورهای آسانسورها و پلکانهای برقی ساختمان‌ها، بسته به رتبه ساختمانی مورد نظر، باید دارای یکی از شرایط زیر باشند:
- برای موتورهای بدون گیربکس: داشتن برچسب انرژی مطابق جدول 19-4- 6
- برای موتورهای گیربکس‌دار: داشتن بازده معادل برچسب انرژی تعیین‌شده در جدول 19-4-6
تبصره: دراندمان کارکرد آسانسور، عمدتاً مقادیر قدرت موتور، نوع سیستم محرکه، ظرفیت، سرعت، نوع سیستم کنترل سرعت‌و نیز وزن سیستم تعلیق (عمدتاً وزنه تعادل) مؤثر است. بنابراین، برای تعیین مقدار بهینه راندمان لازم است که پارامترهای فوق طبق شرایط و نیاز طرح و نیز مشخصات فنی تولید آسانسور مورد توجه قرار گیرد.
19-5-4-4 دستگاه‌های برق بدون وقفه (UPS) نوع استاتیک
حداقل راندمان لازم برای دستگاه‌های برق بدون وقفه (UPS) نوع استاتیک در جدول 19-5- 33 ارائه گردیده است.
جدول 19-5- 33 حداقل راندمان لازم برای دستگاه‌های برق بدون وقفه (UPS) نوع استاتیک
| توان نامی دستگاه (کیلوولت آمپر) (kVA) | راندمان حداقل |
| کمتر یا مساوی 20 | 90% |
| بیش از 20 و کمتر یا مساوی 100 | 91% |
| بیش از 100 | 93% |
19-5-4-5 ضریب توان اصلاح شده ساختمان
حداقل مقدار ضریب توان اصلاح شده، برای رتبه‌بندی‌های مختلف انرژی ساختمانی در جدول 19-5- 34 آمده است.
جدول 19-5- 34 حداقل مقدار ضریب توان اصلاح شده، برای رتبه‌بندی‌های مختلف ساختمان
| رتبه انرژی ساختمان | حداقل مقدار ضریب توان اصلاح شده |
| ساختمان منطبق با مبحث 19 (EC) | 0/90 |
| ساختمان کم‌انرژی (+EC) | 0/93 |
| ساختمان بسیار کم‌انرژی (++EC) | 0/95 |
اصلاح ضریب قدرت با استفاده از خازن، که روی سیستم مصرف کننده نصب می‌شود، انجام می‌گیرد، با توجه به این نکته که به‌کارگیری این راه حل در بسیاری از موارد امکان‌پذیر نمی‌باشد، در طرح سیستم‌های تأسیسات برقی باید حتی‌الامکان از بانک خازن برای اصلاح ضریب قدرت، شامل پله‌های خازنی با ظرفیت‌های مناسب و نیز رگلاتور بانک خازن با مراحل تعریف شده، برای قراردادن پله‌های بانک خازن در مدار، استفاده شود.
مقادیر ظرفیت پله‌ها، تعداد پله‌ها و مراحل عمل رگلاتور باید براساس نیاز، شرایط طرح، مقدار ضریب توان اولیه و مقدار ضریب توان اصلاح شده تعیین‌گردد.
در صورت عدم استفاده از این سیستم، طراح باید دلایل توجیهی مرتبط با آن را ارائه دهد.
19-5-4-6 سیستم‌های اندازه‌گیری
سیستم‌های اندازه‌گیری در تأسیسات برقی، برای دست‌یابی به اهداف متعددی در نظر گرفته می‌شود. اهم این اهداف عبارتند از:
الف) اندازه‌گیری مقادیر توان مصرفی برق،
ب) بهبود مدیریت مصرف برق با کم‌ی کردن و مشاهده میزان صرفه‌جویی در مصرف،
پ) تعیین میزان اثربخشی مدیریت هوشمند مصرف انرژی (EMS) و سیستم مدیریت هوشمند ساختمان (BMS)،
ت) تعیین هزینه تفکیکی مصرف برق،
ث) اندازه‌گیری پارامترهای شبکه توزیع و تابلوهای برق.
در تأمین و تغذیه برق ساختمان از طریق انشعاب فشار ضعیف و یا فشار متوسط و نیز مدیریت‌مصرف برق، سیستم‌های اندازه‌گیری شامل بخشی و یا کل سیستم‌های زیر هستند و براساس نیاز طرح انتخاب می‌شوند.
الف) اندازه‌گیری مقدار توان اَکتیو کل مصرف برق، برحسب کیلووات ساعت (kWh)، از طریق کنتور برق اَکتیو برای هر دو انشعاب فشار ضعیف و فشار متوسط.
ب) اندازه‌گیری مقدار توان رِاَکتیو کل مصرف برحسب کیلوولت‌آمپر رِاَکتیو ساعت یا کیلووار ساعت (kVARh) در انشعاب فشار متوسط و در انشعاب فشار ضعیف طبق زیربندهای 19-5-4-6-1 و 19-5-4-6-2.
پ) اندازه‌گیری مقدار لحظه‌ای توان اَکتیو کل مصرف برحسب کیلووات (kW) بر اساس نیاز طرح
ت) اندازه‌گیری مقدار لحظه‌ای توان ظاهری کل مصرف برحسب کیلوولت آمپر (kVA) بر اساس نیاز طرح
ث) اندازه‌گیری ضریب توان کل شبکه فشار ضعیف براساس نیاز طرح
ج) اندازه‌گیری پارامترهای سیستم فشار ضعیف شامل ولتاژ فازها نسبت به هم، ولتاژ فازها
نسبت به نول، جریان فازها و فرکانس شبکه، کیلووات (توان اَکتیو) و کیلوولت‌آمپر (توان ظاهری) مصرفی، ضریب توان و غیره توسط پاورمتر در تابلوهای برق براساس نیاز طرح
چ) هرگونه اندازه‌گیری دیگری که براساس نیاز طرح، برای مدیریت مصرف برق با استفاده از ساعت فرمان، کنترل و یا ثبت زمان، کنتورهای برق با تعرفه و نیز کنتور اندازه‌گیری مقدار حداکثر مصرف و غیره، که براساس ضوابط و دستورالعمل شرکت برق لازم باشد.
19-5-4-6-1 اندازه‌گیری توان رِاَکتیو و دیگر پارامترها در انشعاب برق فشار ضعیف
طبق ضوابط و دستورالعمل‌های شرکت برق، برای تأمین و تغذیه مصارف برق کلیه ساختمان‌ها، با انشعاب برق فشار ضعیف برابر 50 آمپر سه فاز و یا توان 30 کیلووات ( kW) و به بالا برای اندازه‌گیری مقدار توان رِاَکتیو الزامی است. در این حالت چنانچه ضریب توان کل زیر مقدار 90/0 باشد، بانک خازن برای پرهیز ازداخت‌پر هزینه مربوط به توان رِاَکتیو در تأسیسات برق، پیش‌بینی می‌شود.
با توجه به نیاز و شرایط استفاده از پاورمتر و یا آمپرمتر و ولت‌متر در تابلوهای برق اصلی نرمال ساختمان‌های دارای انشعاب فشار ضعیف و با مقدار مصرف 30 کیلووات (50 آمپر سه فاز) و به‌بالا، برای اندازه‌گیری پارامترهای مورد نیاز جهت بررسی شرایط شبکه فشار ضعیف و یا با هدف کنترل و برنامه‌ریزی مدیریت مصرف برق توصیه می‌شود.
تبصره: استفاده از پاورمتر و یا آمپرمتر و ولت‌متر برای هر تابلو برق دیگر بستگی به شرایط طرح خواهد داشت.
19-5-4-6-2 اندازه‌گیری پارامترهای برق در انشعاب برق فشار متوسط
تأمین و تغذیه مصارف برق ساختمان با بیش از مقدار مشخص و تعیین شده، در ضوابط و دستورالعمل‌های شرکت برق، با انشعاب برق فشار متوسط و پست برق اختصاصی خواهد بود، مقدار مصرف برق در این انشعاب، اندازه‌گیری‌های توان اَکتیو، توان رِاَکتیو و حداکثر مقدار مصرف در تابلو اندازه‌گیری مستقر در پست پاساژ تحت اختیار شرکت برق، انجام می‌گیرد. این اندازه‌گیری‌ها حداقل باید مقادیر زیر را در بر بگیرد:
الف) توان اَکتیو برحسب کیلووات ساعت (kWh) با کنتور تعرفه‌دار و براساس ضوابط و دستورالعمل‌های شرکت برق
ب) توان رِاَکتیو برحسب کیلوولت‌آمپر رِاَکتیو ساعت یا کیلووارساعت (kVARh) با کنتور تعرفه‌دار و براساس ضوابط و دستورالعمل‌های شرکت برق
پ) حداکثر مصرف برق با استفاده از دستگاه سنجش حداکثر مقدار مصرف (ماکسی‌متر) و براساس ضوابط و دستورالعمل‌های شرکت برق
19-5-4-6-3 اندازه‌گیری پارامترهای برق شبکه فشار ضعیف در انشعاب برق فشار متوسط
در انشعاب برق فشار متوسط، لازم است از پاورمتر برای اندازه‌گیری پارامترهای شبکه برق فشار ضعیف، به شرح زیر، به‌منظور اطلاع و یا ثبت این پارامترها در دوره بهره‌برداری از ساختمان، و برنامه‌ریزی برای اصلاح و استفاده بهینه از امکانات شبکه، و مدیریت مصرف برق، استفاده شود:
الف) پارامترهای برق فشار ضعیف در تابلوهای برق عادی (نرمال) و اضطراری اصلی، موتورخانه تأسیسات مکانیکی و تابلو تغذیه آسانسورهای گروهی، تابلوهای تغذیه دستگاه‌ها و تجهیزات پر مصرف به‌منظور کنترل و یا ثبت پارامترهای مندرج در (بند ج زیربند 19-5-4-6) و نیز کنترل و برنامه‌ریزی مدیریت مصرف برق، شامل مقادیر توان اَکتیو بر حسب کیلووات (kW)، توان رِاَکتیو بر حسب کیلووار (kVAR) و توان ظاهری برحسب کیلوولت‌آمپر (kVA) و ضریب توان، در کلیه رتبه‌های ساختمانی، الزامی است.
ب) پارامترها، در تابلوهای نیمه اصلی برق نرمال و اضطراری در صورت نیاز، ومتناسب با شرایط طرح
پ) پارامترها، در تابلو برق اضطراری تغذیه‌کننده برق بدون وقفه مرکزی (یو.پی.اس) و تابلو برق اصلی برق بدون وقفه مرکزی
ت) پارامترها، در تابلوهای برق مصارف و تجهیزات خاص، از جمله مراکز کامپیوتر، مراکز داده، تابلوهای برق قسمت‌های پرمصرف ساختمان و نیز بخش‌های دارای تجهیزات ویژه و یا عملکرد ویژه در ساختمان.
تبصره: استفاده از پاورمتر برای هر تابلو برق دیگر، بستگی به شرایط طرح خواهد داشت.
19-5-4-7 سیستم مدیریت روشنایی
استفاده از سیستم مدیریت روشنایی برای ساختمان‌های بسیار کم‌انرژی الزامی است.
سیستم مدیریت روشنایی باید دارای حداقل امکانات و قابلیت‌های زیر باشد:
الف) ساختار دیجیتالی آدرس‌پذیر و با توپولوژی آزاد،
ب) قابلیت برنامه‌ریزی و کار با انواع حسگرها و توانایی استفاده دیمری، در چراغ‌ها، برای تغییر شدت روشنایی،
پ) قابلیت قطع و وصل، و کنترل تکی و یا گروهی چراغ‌ها، قابلیت کار با حسگر شدت روشنایی، حسگر نوری، حسگر حرکت و حسگر حضور، قابلیت ترکیب روشنایی مصنوعی و نور روز، با بهره‌گیری از حسگرهای نور برای تأمین شدت روشنایی مناسب در نقاط مختلف فضا، با هدف صرفه‌جویی در مصرف برق.
ت) قابلیت اتصال به پردهکرکره خودکار (اتوماتیک) برای تنظیم مقدار نور روز ورودی به داخل فضا.
ث) قابلیت اندازه‌گیری و ثبت مقدار مصرف برق مدارهای روشنایی قسمت‌ها و یا فضاهای مشخصی از ساختمان،
ج) اندازه‌گیری و ثبت مدت زمان روشن بودن چراغ‌ها و یا خاموش بودن آنها و نیز مدت کل کارکرد لامپ‌ها، برای برنامه‌ریزی تعویض لامپ‌ها.
چ) قابلیت ثبت اطلاعات مربوط به فعال بودن یا غیرفعال بودن مدارهای روشنایی،
ح) قابلیت ارسال اطلاعات مربوط به مقدار مصرف برق مدارهای روشنایی قسمتی از ساختمان
به سیستم مدیریت هوشمند ساختمان، در صورت پیش‌بینی این سیستم در ساختمان و نیز ثبت آنها برای بررسی‌های دورهای، و مدیریت مصرف برق از طریق سیستم مدیریت هوشمند ساختمان. در این حالت، فرمان قطع و وصل مدار روشنایی از طریق ماژول مرتبط با کنترلر و مرکز سیستم مدیریت هوشمند ساختمان، صادر می‌شود (به مبحث سیزدهم مقررات رجوع شود). پروتکل ارتباطی داده (دیتا) سیستم مدیریت روشنایی باید از نوع استاندارد و نیز دارای قابلیت اتصال و ارتباط با شبکه‌های داده (دیتا) متفاوت باشد.
19-5-4-8 سیستم‌های کنترل روشنایی
برای کنترل سیستم روشنایی، در کلیه رتبه‌های ساختمانی، ترکیبی از روش‌های زیر به‌کار گرفته می‌شود:
- کلیدهای قطع و وصل
- کلیدهای قطع و وصل
- حسگر (سنسور)های حرکت و حسگرهای حضور
- حسگر نوری (فتوسل) فرمان مدار روشنایی
- ساعت فرمان مدار روشنایی
- تایمر مدار روشنایی
- سامانه کاهنده (دیمر) روشنایی
- کنترل کننده اتوماتیک قابل برنامه‌ریزی (PLC)
برای توضیحات بیشتر روش‌های فوق به فصل تعاریف رجوع شود.
19-5-4-8-1 حسگر (سنسور)های حرکت و حسگرهای حضور
در انتخاب هر کدام از سیستم‌های کنترل روشنایی، علاوه بر منحنی پوشش و نحوه عملکرد آن در مکان، زاویه پوشش، ارتفاع نصب، فاصله افقی عملکرد در سطح مکان، فضای مورد نظر و نحوه اسکن، موارد زیر نیز باید مد نظر قرار گیرد:
الف) حسگرهای حرکتی در محل ورود و خروج افراد، باید طوری نصب شوند که در فاصله حداقل یک متر مانده به فضای مورد نظر و نیز تغییرمکان و حرکت فرد به اندازه 50 سانتی‌متر فعال شده و برای مدت زمان قابل تنظیم (در یک محدوده زمانی حداقل و حداکثر)، مدار روشنایی و یا سایر مدارهای لازم دیگر را فعال یا غیرفعال نماید.
ب) چنانچه حسگر حرکتی برای فعال و یا غیرفعال کردن مدار روشنایی، و یا روشن و خاموش کردن چراغ‌های پیرامونی ساختمان و یا محوطه به‌کار رود، حسگر حرکتی باید توانایی تشخیص حرکت فرد، در فاصله‌ای برابر با دو برابر ارتفاع نصب چراغ‌های روشنایی محوطه
و یا توانایی تشخیص حرکت فرد در محدوده محیطی تحت پوشش چراغ‌های محوطه و برابر 80% از محوطه تحت پوشش چراغ‌ها را داشته باشد.
پ) در صورت به‌کارگیری حسگرهای فراصوتی (اولتراسونیک) برای سیستم روشنایی، باید موارد زیر مد نظر قرار گیرد:
1) عدم نصب حسگر فراصوتی (اولتراسونیک) در کنار دریچه هوای سیستم تهویه برای جلوگیری از اخلال کارکرد در اثر نوفه تولیدشده توسط سیستم تهویه،
2) استفاده ترجیحی حسگر فراصوتی (اولتراسونیک)، نسبت به حسگر فروسرخ (مادون قرمز)، در مکان‌ها و فضاهای دارای پارتیشن، از جمله فضاهای اداری، به‌دلیل حساسیت بالاتر و امکان نصب آن در ارتفاع پایین.
ت) برخی حسگرهای حرکتی موجود، به‌صورت ترکیبی با حسگر نوری (فتوسل)، علاوه بر فعال شدن در صورت حرکت افراد، به مقدار روشنایی محیط نیز حساس هستند، و در نتیجه، در صورت کافی نبودن شدت روشنایی محیط و وجود حرکت، فرمان فعال شدن مدار روشنایی را صادر می‌کنند.
19-5-4-8-2 کلید فشاری فرمان تایمر
کلیدهای فشاری مورد استفاده برای فرمان تایمر مدار روشنایی باید دارای چراغ نشانگر یا اندیکاتور باشند، تا در شرایط نبود روشنایی مصنوعی در محل، قابل تشخیص گردند. علاوه بر این، لازم است در فاصله حداکثر دو متری از ورودی قابل دسترس برای افراد نصب شوند. حداکثر مساحت فضا یا فضاهای تحت پوشش یک تایمر مدار روشنایی نباید بیش از 100 متر مربع باشد.
19-5-4-8-3 سامانه کاهنده روشنایی
در صورت استفاده از سیستم‌های کاهش نور، باید پیش‌بینی‌های لازم صورت گیرد تا کیفیت روشنایی بیش از حد کاهش نیابد و عملکرد فضای مورد نظر تحت‌الشعاع قرار نگیرد.
در صورت عدم استفاده از سیستم‌های مناسب کنترل روشنایی، لازم است طراح دلایل توجیهی مربوط را قید کند.
19-5-4-9 لامپ‌های سیستم روشنایی
معیارهای زیر باید در انتخاب لامپ‌های مناسب برای تأمین روشنایی مصنوعی فضاهای داخلی، محیط اطراف و محوطه تمامی ساختمان‌ها رعایت شوند:
الف) انتخاب لامپ‌ها با راندمان (لومن بروات) مناسب براساس نیاز فضاها و محیط اطراف ساختمان، مطابق جدول 19-5- 35، متناسب با رتبه‌بندی انرژی ساختمان؛
ب) انتخاب مقدار دمای رنگ نور (CCT بر حسب کلوین) مناسب برای لامپ‌ها، به‌منظور تأمین کیفیت نور فضاها و محیط اطراف ساختمان؛
پ) انتخاب شاخص نور (CRI) مناسب برای لامپ‌ها، جهت تشخیص و یا نمایش رنگ واقعی اشیاء و یا سطوحی که نور به آن می‌تابد؛
ت) استفاده از لامپ‌ها با طول عمر زیاد، با توجه به نیاز و شرایط طرح؛
ث) استفاده از بالاست الکترونیکی استاندارد با تلفات بار کمتر، به‌جای بالاست القایی، که برای لامپ‌های فلورسنت معمولی یا کمپکت مجاز نیست؛
ج) انتخاب چوک یا بالاست با تلفات بار کم (مصرف برق کمتر) برای لامپ‌های تخلیه در گاز مانند لامپ‌های فلورسنت معمولی یا کمپکت، متالهالید، بخار سدیم، بخار جیوه و نیز منابع تغذیه ولتاژ پایین برای لامپ‌هایی نظیر ال.ای.دی LED و یا لامپ او.ال.ای.دی OLED؛
چ) در نظر گرفتن نکات فنی مربوط به لامپ LED، در صورت به‌کارگیری آن:
محدود کردن نوسانات برق در لامپ LED، با منبع تغذیه ولتاژ پایین الکترونیک، که کارکرد این منبع را مختل می‌کند و باعث کاهش عمر لامپ و میزان نور آن می‌گردد؛
توجه به جریان هارمونیک تولیدشده در مدار تغذیه و مقدار اعوجاج کل جریان (THD) ناشی از منبع تغذیه لامپ.
19-5-4-9-1 راندمان لامپ‌های سیستم روشنایی
در انتخاب لامپ برای تأمین روشنایی مصنوعی فضاها، محیط اطراف و محوطه ساختمان، با هدف صرفه‌جویی در مصرف برق، لازم است موارد زیر مد نظر قرار گیرد:
الف) راندمان یکی از پارامترهای اصلی در انتخاب نوع و کاربرد لامپ به‌شمار می‌رود. برای این منظور، با توجه به تنوع لامپ‌های تولید شده، و کاربرد آنها برای تأمین روشنایی فضاهای داخلی، و محیط اطراف و محوطه ساختمان، حداقل بهره نوری (لومن بر وات) هر نوع و یا هر گروه از لامپ‌های متعارف (بدون لحاظ مصرف اجزاء لامپ)، که عمدتاً در سیستم روشنایی مصنوعی ساختمان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند، برای رتبه‌های مختلف انرژی ساختمان به‌شرح زیر در جدول 19-5- 35 طبقه‌بندی می‌شود.
جدول 19-5- 35 حداقل بهره نوری (لومن بر وات) لامپ‌های متعارف، برای رتبه‌بندی‌های مختلف انرژی ساختمان
| رتبه انرژی | توان نامی لامپ | ||||||||||||
| معمولی (تیوبلار) | فشرده (کامپکت) | لامپ متال هالید | لامپ بخار سدیم | ||||||||||
| 18 (w) | 36 (w) | 18 (w) | 24 (w) | 36 (w) | 70 (w) | 150 (w) | 250 (w) | 400 (w) | 70 (w) | 150 (w) | 250 (w) | 400 (w) | |
| ساختمان منطبق با مبحث 19 (EC) | 61 | 65 | 61 | 70 | 77 | 66 | 73 | 76 | 77 | 80 | 83 | 92 | 95 |
| ساختمان کم انرژی (+EC) | 63 | 72 | 66 | 70 | 80 | 69 | 80 | 80 | 90 | 93 | 93 | 100 | 108 |
| ساختمان بسیار کم انرژی (++EC) | 72 | 79 | 66 | 75 | 80 | 73 | 83 | 80 | 95 | 93 | 113 | 108 | 120 |
ب) با توجه به طول عمر بالای لامپ‌های LED و لومن بر وات (راندمان) بین 70 تا 140 آنها، استفاده از این نوع لامپ‌ها با استاندارد تولید معتبر، در کلیه رتبه‌های انرژی ساختمان، توصیه می‌شود. این لامپ‌ها جایگزین مناسبی بجای لامپ‌های راندمان و طول عمر کم به حساب می‌آیند.
تبصره: مقادیر لومن بر وات (راندمان) لامپ‌های بندهای فوقالذکر بدون لحاظ مصرف چوک یا بالاست و نیز تغذیه لامپ با ولتاژ نامی، ارقام مبنا تلقی می‌شوند.
19-5-4-10 چگالی توان سیستم روشنایی
19-5-4-10-1 توان کل لامپ‌های یک فضای ساختمان
برای توان کل لامپ‌های یک فضای ساختمان به پیوست 12 رجوع شود.
19-5-4-10-2 حداکثر مقادیر چگالی توان سیستم روشنایی ساختمان
مقادیر حداکثر چگالی توان سیستم روشنایی ساختمان براساس تأمین شدت روشنایی مورد نیاز در موضع کار و محدوده فعالیت فرد در فضاهای کار و یا محیط ساختمان، نوع چراغ‌ها، نوع لامپ‌ها، لومن کل لامپ‌ها، لومن بروات لامپ‌ها، ضرایب انعکاس نور و سایر پارامترهای مؤثر دیگر و نیز بررسی‌های آماری و محاسباتی سیستم روشنایی، تعیین می‌گردد. بر این اساس، معیار و ارقام مبنای مقادیر چگالی توان سیستم روشنایی برای ساختمان‌ها، محیط اطراف ساختمان در رتبه‌بندی‌های مختلف ساختمان در جدول 19-5- 36 ارائه می‌گردد.
تبصره 1: محاسبات چگالی توان سیستم روشنایی فضاها با استفاده از نرم‌افزارهای تخصصی صورت می‌گیرد. در این محاسبات مقدار چگالی توان (وات بر مترمربع) چراغ‌های هر فضا مشخص و چراغ‌های با کمترین چگالی توان مبنای انتخاب خواهد بود.
تبصره 2: جهت آگاهی از چگالی توان سیستم روشنایی ساختمان به بخش تعاریف رجوع شود.
جدول 19-5- 36 حداکثر مقادیر چگالی توان روشنایی، برحسب وات بر مترمربع، برای ساختمان‌ها، محیط اطراف ساختمان‌ها در رتبه‌بندی‌های مختلف ساختمان
| کاربری ساختمان | ساختمان منطبق با مبحث 19 (EC) | ساختمان کم‌انرژی(+EC) | ساختمان بسیار کم‌انرژی(++EC) |
| اداری (به استثنای اداره پست) | 11/5 | 7/0 | 5/0 |
| مرکز دانشگاهی | 13/4 | 8/2 | 5/8 |
| آموزشگاه و مدرسه | 11/2 | 6/8 | 4/9 |
| کتابخانه بزرگ | 14/6 | 8/9 | 6/3 |
| خوابگاه دانشگاهی | 11/0 | 6/7 | 4/8 |
| بیمارستان | 13/7 | 8/3 | 6/0 |
| فروشگاه بزرگ | 16/9 | 10/3 | 7/3 |
| سالن ورزشی بزرگ | 12/0 | 7/3 | 5/2 |
| سالن ورزشی کوچک | 11/6 | 7/1 | 5/0 |
| هتل | 11/5 | 7/0 | 5/0 |
| کارگاه تولیدی | 14/4 | 8/8 | 6/3 |
| موزه | 12/2 | 7/4 | 5/3 |
| ترمینال | 11/0 | 6/7 | 4/8 |
| انبار بزرگ | 8/5 | 5/2 | 3/7 |
| سالن همایش و تئاتر | 19/5 | 11/9 | 8/5 |
| پارکینگ بزرگ سرپوشیده | 3/0 | 1/8 | 1/3 |
| اداره پست | 12/6 | 7/7 | 5/5 |
| ورودی سرپوشیده ساختمان | 12/0 | 7/3 | 5/2 |
| نمای ساختمان | 6/0 | 3/7 | 2/6 |
| پارکینگ روباز ساختمان | 1/9 | 1/2 | 0/8 |
| راهپله باز ساختمان | 12/0 | 7/3 | 5/2 |
| پیاده‌رو و یا خیابانمجاور ساختمان | 2/4 | 1/5 | 1/0 |
| فضای سبز ساختمان | 0/6 | 0/4 | 0/3 |
19-5-5 سیستم‌های بر پایه انرژی‌های تجدیدپذیر
در صورت طراحی به روش تجویزی، لازم است علاوه بر ضوابط اجباری تعیین شده در بخش 19-4-5، ضوابط زیر نیز در طراحی و اجرای ساختمان رعایت گردد.
میزان بهره‌گیری لازم از سامانه‌های بر پایه انرژی‌های تجدیدپذیر، برای ساختمان‌های منطبق با مبحث 19، ساختمان‌های کم‌انرژی و ساختمان‌های بسیار کم‌انرژی در جدول 19-5- 37 ارائه شده است.
جدول 19-5- 37 حداقل میزان انرژی سالیانه تأمین شده توسط سامانه‌های تجدیدپذیر (کیلووات ساعت بر مترمربع بام قابل استفاده)
| رده انرژی | سامانه تجدیدپذیر (کیلووات ساعت بر مترمربع بام) | |
| یک طبقه | بیش از یک طبقه | |
| ساختمان منطبق با مبحث 19 EC | 14/0 | 22/4 |
| ساختمان کم انرژی +EC | 20/0 | 32/0 |
| ساختمان بسیار کم انرژی ++EC | 28/6 | 45/7 |
در صورت عدم امکان تأمین مقادیر تعیین‌شده در جدول 19-5- 37، لازم است به‌جای آن یکی از اقدامات زیر صورت گیرد:
- در ساختمان‌های منطبق با مبحث 19 (EC)، در نظر گرفتن مقاومت‌های حرارتی افزایش‌یافته، مطابق جدول 19-5- 38، به‌جای مقادیر تعیین‌شده در بخش 19-5-2 برای بام با انواع مختلف عایق‌کاری حرارتی آن.
- برای ساختمان‌های کم‌انرژی (+EC) و بسیار کم‌انرژی (++EC)، کاربرد این راه حل منتفی است. همانگونه که در جدول 19-5- 38 مشخص گردیده است، این راه حل جایگزین تنها برای بعضی حالت‌های عایق‌کاری حرارتی ساختمان‌های منطبق با مبحث 19 مقررات ملی ساختمان جوابگو می‌باشد.
- تأمین توان تعیین‌شده برای سیستم‌های بر پایه انرژی‌های تجدیدپذیر، با استفاده از فناوری‌های دیگر، نظیر سیستم‌های تولید هم‌زمان مورد تأیید نهاد دارای صلاحیت قانونی.
جدول 19-5- 38 مقاومت حرارتی مرجع بام یا سقف ساختمان منطبق با مبحث 19 بر حسب گروه ساختمان در صورت عدم استفاده از سیستم‌های بر پایه انرژی‌های تجدیدپذیر
| گروه ساختمان | رده انرژی | بام یا سقف مجاور فضای خارج | بام یا سقف مجاور فضای کنترل نشده | |||
| دیوار با عایق خارجی یا میانی | دیورا با عایق داخلی یا همگن | دیوار با عایق خارجی یا میانی | دیوار با عایق داخلی یا همگن | |||
| 1 | EC | 6/52 | غیرمجاز | غیرمجاز | 6/52 | 5/55 |
| 2 | 4/30 | غیرمجاز | غیرمجاز | 4/30 | 3/66 | |
| 3 | 4/30 | غیرمجاز | غیرمجاز | 4/30 | 3/66 | |
در مناطق گرمسیر (با نیاز سرمایی غالب)، به‌جای افزایش مقاومت حرارتی بام (طبق جدول 19-5- 38) می‌توان از پوششی منعکس‌کننده (با ضریب انعکاس خورشیدی بیش از 60%) و ضریب گسیل زیاد (بیش از 0/90) استفاده نمود.
