1-5-5 تعریف

ملات تازه، جسمی است خمیری که از اختلاط جسم چسباننده، مانند خمیر سیمان، و جسم پرکننده، مانند سنگدانه ریز، ساخته و در صورت نیاز به مشخصات ویژه کاربری، از مواد افزودنی در آن استفاده می‌شود. از ملات برای چسباندن قطعات مصالح بنایی به یکدیگر، تأمین بستری برای توزیع بار، اندودکاری، نماسازی و بندکشی استفاده می‌کنند. روان ملات‌ها نوعی ملات هستند که بدون حالت جداشدگی سنگدانه قابلیت پر کردن فضاها را با روانی بالا دارند.

2-5-5 دسته‌بندی

1-2-5-5 ملات‌ها، از نظر گیرش و سخت شدن، به دو دسته هوایی و آبی به شرح زیر تقسیم می‌شوند:

1-1-2-5-5 ملات هوایی: این نوع ملات‌ها یا به طور فیزیکی در هوا خشک می‌شوند و آب آزاد آن‌ها تبخیر می‌شود (مانند ملات گل و کاهگل) یا به طور شیمیایی در معرض هوا می‌گیرند و خشک و سفت می‌شوند، مانند ملات گچ و ملات آهک هوایی. این ملات‌ها برای گرفتن و سخت شدن و سخت ماندن به هوا نیاز دارند.

2-1-2-5-5 ملات آبی: این ملات‌ها در آب یا هوا به طور شیمیایی می‌گیرند و سفت و سخت می‌شوند؛ مانند ملات‌های سیمانی و گل آهک.

2-2-5-5 ملات‌های ساختمانی از نظر مواد چسباننده، به انواع زیر دسته‌بندی می‌شوند:

1-2-2-5-5 ملات گل و کاهگل: ملات گل از مخلوط کردن خاک و آب به دست می‌آید. برای پیشگیری از ترک خوردن با گسترش ترک‌ها، به آن کاه می‌افزایند. این ملات برای اندود ساختمان‌های گلی، زیرسازی اندود گچی و آب‌بندی بام ساختمان‌ها به کار می‌رود.

2-2-2-5-5 ملات آهک، خاک رس و سنگدانه (شفته آهک): از مخلوط کردن آهک، خاک رس، ماسه و آب به دست می‌آید. از ملات گل آهک و شفته آهک برای جلوگیری از نشت کردن آب و هم‌چنین پایدار کردن زمین برای بارگذاری بیشتر استفاده می‌شود.

3-2-2-5-5 ملات ساروج: از مخلوط کردن آهک شکفته، خاکستر چوب، ماسه بادی، خاک رس و گل جگن (لویی) تولید می‌شود. در گذشته از ساروج به عنوان ملات پایدار در برابر آب و رطوبت برای آب‌بندی کردن آب انبارها و حوض‌ها استفاده می‌شده است.

4-2-2-5-5 ملات‌ها و خمیرهای گچی: از پاشیدن تدریجی گرد گچ ساختمانی در آب و به هم زدن آن خمیر گچ ساخته می‌شود. خمیر گیج و ملات‌های گچ و خاک، گچ و ماسه و گچ و پرلیت در این گروه قرار دارند. ماده چسباننده این خمیر و ملات‌ها دوغاب گچ است. ملات‌های گچی زودگیر هستند و باید به سرعت مصرف شوند. برای سفیدکاری داخل ساختمان، اتصالات قطعات گچی و در بعضی موارد برای اندودهای زودگیر مانند اندود آستر سقف‌های کاذب از ملات گچ استفاده می‌شود.

5-2-2-5-5 ملات گچ و خاک: برای کندگیر کردن ملات گچ به آن خاک رس اضافه می‌کنند. نسبت خاک رس به گچ از 2 به 1 تا 1 به 1 متغیراست. ملات گچ و خاک بیشتر در طاق ضربی، تیغه چینی و آستر اندودکاری‌های داخل ساختمان کاربرد دارد.

6-2-2-5-5 ملات گچ و ماسه: محصول اختلاط گچ و ماسه ریزدانه است و از آن می‌توان به جای ملات گچ و خاک، برای زیرسازی اندودها در نقاطی که ماسه بادی با ساحلی با رودخانه‌ای ریزدانه فراوان است، استفاده کرد. ماسه مورد استفاده در ملات گچ و ماسه باید مطابق با استاندارد ملی ایران شماره 301 باشد.

7-2-2-5-5 ملات گچ و آهک: افزودن دو قسمت آهک شکفته به یک قسمت وزنی گچ، آن را کندگیر و برای قشر رویه مناسب می‌سازد. در مناطق مرطوب، از ملات گچ و آهک برای اندود کردن استفاده می‌شود.

8-2-2-5-5 ملات گچ و پرلیت: جاذب صوتی مناسب و عایق حرارتی خوبی است. این اندود خطر گسترش آتش را کاهش می‌دهد و در هنگام آتش‌سوزی، به سبب عایق بودن، در کاهش نفوذ حرارت به اسکلت فولادی و بتنی ساختمان مؤثر است.

9-2-2-5-5 ملات ماسه و آهک: ملاتی هوایی است و برای گرفتن و سخت شدن به دی اکسید کربن موجود در هوا نیاز دارد. این ملات برای مصرف بین درز مناسب نیست، زیرا دی اکسید کربن هوا به داخل آن نفوذ نمی‌کند و فقط سطح رویی آن کربناته می‌شود.

10-2-2-5-5 ملات‌های پوزولانی: این ملات‌ها بر دو نوع است: الف- ملات ماسه، سیمان، پوزولان ب- ملات ماسه، آهک، پوزولان.

11-2-2-5-5 ملات پوزولان – آهک: کاربرد آن در مناطقی است که مقاومت مصالح در برابر تأثیرات مخرب مواد شیمیایی، به ویژه سولفاتها مورد نظر است. اگر در تهیه این ملات از گرد آجر به جای پوزولان استفاده شود، به آن ملات سرخی گفته می‌شود. برای عمل‌آوری ملات‌های آهکی باید آن‌ها را به مدت 28 روز مرطوب نگه داشت.

12-2-2-5-5 ملات ماسه و سیمان: مخلوطی از ماسه و سیمان به نسبت‌های مختلف است. از این ملات برای دیوار چینی، آب‌بندی کف و دیوارهای آب انبارها، آب گیرها، پی‌ها، دیواره‌ها (پنلها)، بلوکهای بزرگ بتن و آجر، ساختمان‌های بتنی و بتن مسلح در زیر آب و زیر زمین و روی زمین استفاده می‌شود. ملات ماسه سیمان دارای مقاومت نسبی مناسب به ویژه در سنین اولیه است.

13-2-2-5-5 ملات ماسه سیمان آهک (باتارد): این ملات با نسبت‌های مختلف از سیمان پرتلند، آهک و ماسه تهیه می‌شود و در برابر سرما و یخ زدگی عملکرد بهتری دارد.

14-2-2-5-5 ملات‌های قیری (ماسه آسفالت): این ملات از مخلوط قیر مناسب و ماسه، به نسبت‌های معین تولید می‌شود و از آن‌ها در ساختن روی پیاده‌روها، پوشش محافظ لایه نم‌بندی بام‌ها، پر کردن درز قطعات بتنی کف پارکینگها و پیاده‌روها استفاده می‌شود.

15-2-2-5-5 ملات‌های بنایی: این ملات مخلوطی است از چسباننده‌های غیرآلی، سنگدانه‌ها، آب و برخی افزودنی‌ها. ملات‌های بنایی از نظر کاربرد دارای انواع زیر است:

الف- ملات برای کاربردهای عمومی: در بندکشی‌هایی با ضخامتی بیشتر از 3 میلی‌متر که در آن فقط ماسه با وزن معمولی به کار می‌رود.

ب- ملات با بستر نازک: در بندکشی‌هایی با ضخامت بین 1 تا 3 میلی‌متر استفاده می‌شود.

16-2-2-5-5 ملات‌های آماده: این ملات‌ها در کارخانه پیمانه و به صورت ملات خشک تولید می‌شوند. در ملات خشک آماده مواد جامد از پیش مخلوط شده‌اند و فقط به افزایش آب نیاز دارند.

17-2-2-5-5 ملات بنایی سبک: ملاتی که چگالی سخت شده خشک آن حداقل 1300 کیلوگرم بر متر مکعب است.

18-2-2-5-5 ملات‌های ضداسید (مقاوم در برابر اسید): ملات‌هایی هستند که از دوام مناسب در محیط‌های اسیدی برخوردار می‌باشند.

19-2-2-5-5 ملات‌های بنایی براساس مقاومت فشاری مطابق استاندارد ملی ایران شماره 2-706، به شرح جدول 5-5-1 رده‌بندی می‌شوند که در آن مقاومت فشاری با علامت "M" و حداقل رده مربوط به دنبال آن بر حسب نیوتن بر میلی‌متر مربع مشخص شده است.

جدول 5-5-1 رده‌بندی مقاومت فشاری ملات

3-5-5 استانداردها

1-3-5-5 ویژگی‌ها

1-1-3-5-5 مواد تشکیل‌دهنده ملات‌ها شامل سیمان پرتلند، سیمان پرتلند پوزولانی، سیمان بنایی، سیمان‌های سرباره‌ای، سیمان پرتلند آهکی، خاکستر بادی و دیگر پوزولان‌های مورد استفاده با آهک، آهک زنده برای مصارف ساختمانی، آهک هیدراته برای مصارف بتایی، ماسه برای ملات سیمانی و ماسه برای ملات گچ بوده و لازم است با ویژگی‌های داده شده در استاندارد ملی مربوطه مطابقت داشته باشند.

2-1-3-5-5 ملات‌های بنایی و تهیه و به کار بردن آن‌ها (ملات‌های ماسه سیمان، باتارد) در استاندارد ملی شماره 706 ایران ارائه شده است.

3-1-3-5-5 برای تهیه ملات‌ها تا حد ممکن باید از ابزار اندازه‌گیری دقیق و دستگاه‌های مخلوط‌کن استفاده شود. در اندازه‌گیری مواد ملات مورد استفاده در ساختمان، باید نسبت‌های تعیین شده این مواد، کنترل و به دقت رعایت شود. برای رعایت این نسبت‌ها، استفاده از بیل و کمچه و نظایر آن مجاز نیست و باید حتماً از پیمانه‌ای با حجم معین استفاده شود.

4-1-3-5-5 همه مواد چسباننده و سنگدانه باید بین 3 تا 5 دقیقه، در یک مخلوط‌کن پیمانه‌ای مکانیکی، با حداکثر مقدار آبی که غلظت با کارایی لازم را به دست دهد، مخلوط شوند. مخلوط کردن دستی ملات فقط با اجازه نامه کتبی ناظر ساختمان، که روش مخلوط کردن دستی در آن مشخص شده باشد، مجاز است. باید از افزودن خاک به ملات برای لوز دادن آن خودداری شود.

5-1-3-5-5 ملات‌هایی که سفت شده‌اند را نباید با افزودن آب برای رسیدن به غلظت مورد نیاز دوباره درهم آمیخت.

6-1-3-5-5 در جایی که خطر تأثیر سولفاتها وجود دارد، در ساخت ملات‌های سیمانی، باید از سیمان‌های نوع 2، 5 یا پوزولانی استفاده کرد.

7-1-3-5-5 مواد افزودنی ملات‌های بنایی شامل: بهبود دهنده چسبندگی، افزاینده کارایی، زودگیر کننده‌ها، کندگیر کننده‌ها و مواد دافع آب و مانند اینها هستند. ملات رنگی را می‌توان از اختلاط گرد رنگ، حداکثر تا 10 درصد وزنی مواد چسباننده در ملات‌ها و اندودهای سیمانی و آهکی به دست آورد. رنگ‌های مصرفی باید از نظر شیمیایی بی‌اثر و در برابر نور و قلیاها مقاوم باشند.

8-1-3-5-5 در کارهای مختلف بنایی می‌توان بر اساس نیازهای طراحی از انواع مختلف سیمان‌ها مانند پوزولانی یا بنایی استفاده کرد.

9-1-3-5-5 ویژگی‌های ملات آماده برای اندودکاری بیرونی و داخلی دیوارها، سقف‌ها، ستون‌ها و جداگرها در استاندارد ملی ایران شماره 1-706 بیان شده است.

10-1-3-5-5 مشخصات ملات‌های بنایی آماده (ملات بستر، درزبندی و ماله‌کشی) برای استفاده در دیوارهای بنایی، ستون‌ها و جداگرها در استاندارد ملی ایران شماره 2-706 ارائه شده است.

11-1-3-5-5 خصوصیات ملات‌های ضداسید (مقاوم در برابر اسید) در استاندارد ملی ایران شماره 14497 ارائه شده است.

12-1-3-5-5 مشخصات روان ملات‌های برای مصارف بنایی در استاندارد ملی ایران شماره 8871 ارائه گردیده است.

13-1-3-5-5 ویژگی‌های ملات سیمان هیدرولیکی خشک بسته‌بندی شده بدون جمع‌شدگی در استاندارد ملی ایران شماره 18644 ارائه شده است.

14-1-3-5-5 الزامات ملات‌های سیلیسی و سیلیکاتی مقاوم در برابر مواد شیمیایی برای چسباندن واحدهای بنایی مقاوم در برابر مواد شیمیایی در استاندارد ملی ایران شماره 18333 بیان شده است.

15-1-3-5-5 ویژگی‌ها و روش‌های مورد استفاده در تزریق روان ملات برای بتن‌های پیش کشیده در استانداردهای ملی ایران شماره 1-17768 و 2-17768 ارائه شده است.

16-1-3-5-5 مشخصات روان‌ساز برای استفاده در روان ملات بتن پیش‌آکنده طبق استاندارد ملی ایران شماره 17767 است.

17-1-3-5-5 ویژگی‌های سنگدانه‌های ملات بنایی در استاندارد ملی ایران شماره 17514 ذکر شده است.

18-1-3-5-5 ویژگی‌های افزودنی‌های ملات و روان ملات در استاندارد ملی ایران شماره 1-2930 آمده است. هم‌چنین ویژگی‌های افزودنی‌های مورد استفاده در ملات بنایی و افزودنی‌های دوغاب برای تاندون پیش‌تنیدگی به ترتیب در استانداردهای ملی ایران شماره 3-2930 و 4-2930 ارائه شده است.

2-3-5-5 آزمایش‌های استاندارد

آزمایش‌هایی که باید روی ملات‌ها انجام شود، به این شرح است: آزمایش‌های روانی ملات، قابلیت نگهداری آب و مقاومت فشاری.

3-3-5-5 استانداردهای مرجع این فصل در پیوست 2 ارائه شده‌اند.

4-5-5 ایمنی، بهداشت و ملاحظات زیست محیطی

1-4-5-5 آهک به چشم و پوست آسیب می‌رساند و تنفس بخار آهک زنده، هنگام شکفتن، زیان‌آور است. بهتر است در کارگاه ساختمانی از آهک هیدراته استفاده شود. اگر ضروری است آهک زنده در محل مصرف شکفته شود، حتماً باید به ایمنی کار توجه شود.

2-4-5-5 هنگام مصرف ملات‌های آهکی، استفاده از دستکش و ماسک لازم است. در کارگاه ساختمانی، باید ترتیبی اتخاذ گردد تا از تماس سیمان با ملات‌های سیمانی با پوست کاربر جلوگیری شود.

3-4-5-5 از آنجا که فرآیند تولید سیمان، به سبب تولید مقدار زیادی دی اکسید کربن، موجب آسیب شدید محیط‌زیست می‌شود، بهتر است، به جای سیمان پرتلند، از ملات سیمان بنایی، ملات سیمان پوزولاتی یا حداقل ملات باتارد استفاده شود.

4-4-5-5 ضوابط ایمنی مربوط به خطرهای قابل توجه تجهیزات پاشش فشاری، روان ملات‌ریزی و تزریق در استاندارد ملی ایران شماره 6-18892 ارائه شده است.

5-5-5 سازگاری

آب آهک سیب خوردگی فلزات، به ویژه سرب، روی و آلومینیم می‌شود، بنابراین، باید قطعات فلزی را، پیش از قرار دادن در ملات‌های آهکی با سیمانی، با مواد مناسب اندود کرد.

6-5-5 بسته‌بندی، حمل و نگهداری

مواد چسباننده و سنگدانه را باید به گونه‌ای انبار کرد که از آلودگی یا داخل شدن مواد خارجی در آن‌ها جلوگیری شود. انبار کردن و نگهداری سیمان باید مطابق استاندارد مربوط صورت گیرد. هنگام تهیه و حمل ملات، باید آن را از آسیب در اثر یخ زدگی، باران، آفتاب و دیگر عوامل جوی محافظت کرد.