1-4-5 تعریف

گچ ساختمانی با فرمول شیمیایی، CaSO₄ از مواد چسباننده ساختمانی (چسباننده هوایی) است که در صورت خالص بودن سفید رنگ است. گچ ساختمانی از پختن سنگ گچ، در دمای کم (حدود 180 درجه سلسیوس در شرایط آزمایشگاهی)، به دست می‌آید.

2-4-5 دسته‌بندی

1-2-4-5 انواع گچ ساختمانی، اندودهای گچی آماده و اندودهای گچی ساختمانی ویژه و مشخصات آن‌ها بر اساس کاربرد در جدول 5-4-1 ارائه شده است.

جدول 5-4-1 انواع گچ ساختمانی، اندودهای گچی آماده و اندودهای گچی ساختمانی ویژه ومشخصات آن‌ها بر اساس کاربرد

2-2-4-5 گچ گیپتون یا اندود گچ ساختمانی برای اندودکاری با سختی سطحی اصلاح شده، اندود گچ ساختمانی است که به ویژه برای برآورده شدن الزامات اندودکاری با سختی سطحی اصلاح شده طراحی می‌شود. کاربرد این نوع گچ در پوشش‌های سطوح بتنی است. مقدار گچ مورد استفاده در این نوع اندود حداقل 50 درصد است. گچ گیپتون در دسته گ- 7 اندودهای گچی آماده مطابق استاندارد 1-12015 قرار می‌گیرد.

3-2-4-5 مهم‌ترین فرآورده‌های گچی به شرح زیر می‌باشند:

1-3-2-4-5 بلوک گچی: بلوک گچی فرآوردهای ساختمانی است که از گچ ساختمانی فرآوری شده و آب تولید می‌شود. در این بلوک ممکن است از الیاف، پرکننده‌ها، ماسه با سایر افزودنی‌های غیرزیان‌آور نیز استفاده گردد. بلوک گچی به شکل مکعب مستطیل، با سطوح کاملاً صاف و دارای کام و زبانه بر روی حداقل دو لبه مخالف آن است، تا اتصال این قطعات بر روی یکدیگر به آسانی صورت پذیرد. کاربرد عمده بلوک گچی در ساخت تیغه‌های غیرباربر، یا پوشش مستقل دیوار و محافظت ستون‌ها، چاه آسانسور و غیره در برابر آتش می‌باشد. بلوکهای گچی بر حسب چگالی خشک در سه رده چگالی کم، متوسط و زیاد و بر حسب جذب آب در سه رده H2،H1 و H3 و بر حسب مقاومت در دو رده A و R قرار می‌گیرند. رده‌بندی بر اساس مقاومت در استاندارد ملی ایران شماره 2786 ارائه شده است.

بلوک سبک گچی از گچ ساختمانی صنعتی، سبکدانه‌ها و مواد پلیمری محلول در آب، و آب ساخته شده و در اعضای غیرباربر ساختمانی مورداستفاده قرار می‌گیرد. در بلوک سبک گچی ممکن است از الیاف، پرکننده‌ها، سنگدانه‌های ریز یا سایر مواد افزودنی غیرزیان‌آور استفاده شود. کاربرد عمده این بلوکها در ساخت تیغه‌های غیرباربر با پوشش مستقل دیوار و سقف تیرچه می‌باشد. طبق استاندارد ملی ایران شماره 14502 بلوکهای سبک گچی در دو رده چگالی کم ( 600-800 کیلوگرم بر متر مکعب) و چگالی متوسط (800-1000 کیلوگرم بر متر مکعب) قرار می‌گیرند.

2-3-2-4-5 صفحات روکش‌دار گچی: فرآوردهای مستطیل شکل و مسطح و متشکل از یک هسته گچی است که با ورقه‌های کاغذ صنعتی (کرافت) پوشش داده شده است. با توجه به نوع استفاده از صفحه، نوع سطوح کاغذی تغییر می‌کند. هسته گچی ممکن است دارای مواد افزودنی برای ایجاد خصوصیات عملکردی ویژه باشد. از صفحات روکش‌دار گچی، بسته به نوع، اندازه، ضخامت و شکل لبه، برای تیغه چینی خشک، ساخت سقف‌های کاذب، دیوار جداکننده آزاد و یا پوشش قطعات سازه مانند ستون‌ها و تیرها استفاده می‌شود. صفحات روکش‌دار گچی از نظر ابعاد، نوع لبه و وزن مختلف است و در انواع مقاوم در برابر آتش، با جذب آب کم، با تراکم کنترل شده، با سختی سطحی زیاد و با مقاومت خمشی زیاد تولید می‌شوند.

صفحات روکش‌دار گچی الیافی صفحاتی از گچ ساختمانی مسلح شده با الیاف پخش شده هستند که جنس الیاف می‌تواند از نوع معدنی یا غیرمعدنی باشد. معمولاً این صفحات به صورت پیوسته در مقیاس صنعتی تولید می‌شوند.

صفحات روکش‌دار گچی مسلح شده با الیاف از یک هسته گچی تشکیل می‌شوند که کاملاً به شبکه الیافی بافته یا نبافته از جنس معدنی یا غیرمعدنی چسبیده است. این صفحات می‌توانند متشکل از یک یا چند لایه باشند.

پنل مرکب صفحات روکش‌دار گچی عایق حرارتی/ صوتی: پنل ساخته شده از فرآورده عایق‌کاری، که درون صفحات روکش‌دار گچی لایه‌گذاری شده است. این پنل‌ها ممکن است دارای مواد کاهش دهنده نفوذ بخار آب یا بدون آن باشند. پنل مرکب صفحات روکش‌دار گچی عایق حرارتی صوتی در دو رده 1 و 2 تولید می‌شود. رده 1 با چسباندن یکی از فرآورده‌های عایق‌کاری حرارتی مانند فوم پلی استایرن منبسط (EPS)، فوم پلی استایرن اکسترود شده (XPS)، فوم پلی یورتان صلب، فوم پلی ایزوسیانورات (PUR و PIR ) و فوم فنولیک (PF) به صفحات روکش‌دار گچی ساخته می‌شود و رده دو با چسباندن پشم معدنی (MM) به صفحات روکش‌دار گچی تولید می‌شود.

3-3-2-4-5 سقف پوش‌های گچی: قطعاتی پیش‌ساخته از گچ با لبه داخلی ماهیچه‌دار که قبل از نصب باید خشک شده باشند. این قطعات از مخلوط گچ، آب و مقدار کمی الیاف شیشه و افزودنی‌های دیگر تولید می‌شوند. کاربرد آن‌ها در پوشش نمای سقف است. سقف پوش‌های گچی، با توجه به شکل و کاربرد، در انواع مشبک برای تهویه، مشبک آکوستیکی و غیرمشبک ساخته می‌شوند.

3-4-5 استانداردها

1-3-4-5 ویژگی‌ها

1-1-3-4-5 ویژگی‌های فیزیکی و مکانیکی گچ ساختمانی و اندودهای گچی آماده باید طبق استاندارد ملی ایران شماره 1-12015 باشد.

2-1-3-4-5 در هر پروژه، گچ مصرفی با توجه به محل و نوع مصرف، شرایط محیط و سایر عوامل مؤثر انتخاب شود.

3-1-3-4-5 در صورتی که رطوبت نسبی هوا بیش از 60 درصد باشد، باید از گچ‌های اصلاح شده (پایدار در برابر رطوبت) استفاده شود.

4-1-3-4-5 استفاده از ملات گچ، برای چسباندن قطعات بنایی در دیوارهای غیرباربر مجاز است.

5-1-3-4-5 ویژگی‌های انواع بلوکهای گچی باید مطابق با استاندارد ملی ایران شماره 2786 باشد. هم‌چنین ویژگی‌های بلوکهای گچی سبک در استاندارد ملی ایران شماره 14502 ذکر شده است.

6-1-3-4-5 ویژگی‌های انواع صفحات روکش‌دار گچی در استاندارد ملی ایران شماره 14818 ارائه شده است.

7-1-3-4-5 مشخصات صفحات روکش‌دار گچی مسلح شده با شبکه الیاف و صفحات روکش‌دار گچی الیافی به ترتیب در استانداردهای ملی ایران شماره 1- 14478 و 2-14478 بیان شده‌اند.

8-1-3-4-5 ویژگی‌های انواع سقف پوش‌های گچی بر اساس ویژگی‌های ارائه شده در استاندارد ملی ایران شماره 1161 تعیین می‌گردد.

9-1-3-4-5 ویژگی‌های پنل‌های مرکب صفحات روکش‌دار گچی عایق حرارتی/ صوتی باید مطابق با استاندارد ملی ایران شماره 12805 باشد. چنانچه در لایه عایق پنل‌های مرکب صفحات روکش‌دار گچی عایق حرارتی اصوتی از فوم پلی استایرن منبسط (EPS)، فوم پلی استایرن اکسترود شده (XPS)، فوم پلی یورتان صلب و پلی ایزوسیانورات (PUR و PIR)، فوم فنولیک (PF) یا پشم معدنی (MW) استفاده گردد، مشخصات این مواد به ترتیب در استانداردهای ملی ایران با شماره‌های 10950، 10952، 8298، 10953 و 8116 ارائه شده است.

10-1-3-4-5 مشخصات چسباننده‌های پایه گچی مورد استفاده در پنل‌های مرکب عایق حرارتی /صوتی و صفحات روکش‌دار گچی بر اساس استاندارد ملی ایران شماره 14819 تعیین می‌شود.

11-1-3-4-5 عملکرد چسباننده‌های پایه گچی که در نصب بلوکهای گچی مورد استفاده قرار می‌گیرند باید با الزامات استاندارد ملی ایران شماره 12806 مطابقت داشته باشد.

12-1-3-4-5 مشخصات ماسه مورد استفاده در ملات گچ ساختمانی در استاندارد ملی ایران شماره 5033 ارائه شده است.

13-1-3-4-5 مشخصات بتن‌های گچی در استاندارد ملی ایران شماره 5032 ارائه شده است.

2-3-4-5 آزمایش‌های استاندارد

1-2-3-4-5 گچ ساختمانی: روش‌های آزمایش شیمیایی و فیزیکی گچ بر اساس استانداردهای ملی ایران شماره 2- 12015 و 5029 و 5482 می‌باشد. این آزمایش‌ها عبارت‌اند از: الف) آزمایش‌های شیمیایی (اندازه‌گیری آب آزاد در دمای 45 درجه سلسیوس، اندازه‌گیری آب ترکیبی در دمای 215-230 درجه سلسیوس، اندازه‌گیری افت حرارتی در دمای 280-300 درجه سلسیوس، اندازه‌گیری دی اکسید کربن، اندازه‌گیری سیلیس و مواد نامحلول، اندازه‌گیری اکسیدهای آهن و آلومینیوم، اندازه‌گیری اکسید کلسیم، اندازه‌گیری اکسید منیزیم، اندازه‌گیری‌تری اکسید گوگرد، اندازه‌گیری نمکهای محلول سدیم و پتاسیم). و ب) آزمایش‌های فیزیکی اندازه‌گیری آب آزاد در دمای 45 درجه سلسیوس، تعیین نرمی، (اندازه‌گیری غلظت نرمال با استفاده از دستگاه ویکات اصلاح شده، اندازه‌گیری زمان گیرش، اندازه‌گیری مقاومت فشاری، اندازه‌گیری مقاومت خمشی، اندازه‌گیری چگالی).

2-2-3-4-5 بلوک گچی: آزمایش این بلوکها براساس استاندارد ملی ایران شماره 2786 انجام می‌شود. این آزمایش‌ها عبارت‌اند از: اندازه‌گیری ابعاد و رواداری، تخت بودن بلوکهای گچی، چگالی خشک و رواداری، جرم سطحی بلوکهای گچی و رواداری، مقاومت خمشی، مقدار رطوبت، pH، قابلیت جذب آب برای بلوکهای گچی دافع آب و سختی سطحی بلوکهای گچی

3-2-3-4-5 سقف پوش گچی: این بلوکها بر اساس استاندارد ملی ایران شماره 1161 آزمایش می‌شوند. این آزمایش‌ها عبارت‌اند از: اندازه‌گیری ابعاد و رواداری، چگالی، جرم سطحی، مقاومت خمشی، ضریب جذب صوت سقف پوش‌های آکوستیکی.

4-2-3-4-5 صفحات روکش‌دار گچی: این صفحات بر اساس استاندارد ملی ایران شماره 14818 آزمایش می‌شوند. این آزمایش‌ها عبارت‌اند از: اندازه‌گیری ابعاد و رواداری، تعیین شکست در برابر نیروی خمش، تعیین خیز تحت بار، تعیین نیروی برشی، بررسی رفتار در برابر آتش (واکنش در برابر آتش، مقاومت در برابر آتش) مقاومت حرارتی، مقاومت در برابر ضربه، نفوذپذیری بخار آب، بررسی خواص آکوستیکی (اندازه‌گیری صدابندی در برابر صدای هوابرد، ضریب جذب صوت)، تعیین جذب آب (جذب آب سطحی و جذب آب کامل) برای صفحات روکش‌دار با میزان جذب آب کم، تعیین چسبندگی هسته در دمای بالا، تعیین سختی سطحی برای صفحات گچی با سختی سطحی بالا، اندازه‌گیری چگالی برای صفحات گچی با تراکم کنترل شده، تعیین جرم پایه کاغذ.

5-2-3-4-5 صفحات روکش‌دار گچی مسلح شده با الیاف: این صفحات بر اساس استانداردهای ملی ایران شماره 1- 14478 و 2-14478 آزمایش می‌شوند.

3-3-4-5 استانداردهای مرجع این فصل در پیوست 2 ارائه شده‌اند.

4-4-5 ایمنی، بهداشت و ملاحظات زیست محیطی

استفاده از کلاه ایمنی، عینک و نقاب‌های حفاظتی، کفش و پوتین حفاظتی، دستکش، ماسک حفاظتی و لباس‌های ایمنی برای کارگران الزامی است. برای بارگیری باید از وسایل مناسب استفاده شود تا کمترین گردوغبار را به وجود آورد. هم‌چنین به کارگران باید آموزش لازم داده شود تا هنگام بارگیری، از پاره شدن پاکت‌ها جلوگیری به عمل آید.

5-4-5 سازگاری

1-5-3-5 چنانچه گچ یا فرآورده‌های گچی، به خصوص در مناطق مرطوب، در مجاورت قطعات فولادی قرار گیرند، باید پیش از گچ‌کاری، قطعات فولادی با رنگ‌های ضدزنگ پوشانده شود.

2-5-3-5 در نقاط مرطوب، گچ و فرآورده‌های گچی را نباید مستقیماً در مجاورت بتن و سایر فرآورده‌های سیمانی به کار برد.

6-4-5 بسته‌بندی، حمل و نگهداری

1-6-4-5 گچ ساختمانی باید خشک و عاری از کلوخه باشد و در پاکت حمل شود.

2-6-4-5 مشخصات انواع گچ باید روی کیسه‌های آن‌ها نوشته شود.

3-6-4-5 کیسه‌های پلی پروپیلنی روکش‌دار برای گچ باید مطابق استاندارد ملی ایران شماره 10740 باشند.

4-6-4-5 کاغذ پاکت بسته‌بندی گچ دارای مشخصات استاندارد ملی ایران شماره 4543 باشد.

5-6-4-5 مشخصات بسته‌بندی بتن گچی مطابق استاندارد ملی ایران شماره 5032 باشد.

6-6-4-5 شرایط نگهداری پاکت‌های گچ ساختمانی باید در فضای سرپوشیده، تمیز و عاری از رطوبت باشد. انبار نگهداری گچهای پاکتی باید سر پوشیده، تمیز و عاری از رطوبت باشد.

7-6-4-5 نگهداری گچ پاکتی در فضای سرپوشیده و به صورت دراز مدت نگهداری پاکت‌های گچ ساختمانی باید در محل‌های تمیز و سرپوشیده باشد. در صورت امکان از قرار دادن پاکت‌های گچ بر روی کف انبار خودداری شود. برای این کار لازم است از سکوهای چوبی یا پلاستیکی استفاده گردد. در صورت در اختیار نبودن سکوها می‌توان پاکت‌های گچ را روی یک ورقه نایلونی یا پلاستیکی قرار داد. پاکت‌های گچ باید با فاصله از دیوار انبار شوند. حداقل فاصله 10 سانتی‌متر توصیه می‌شود. در صورتی که امکان این فاصله‌گذاری وجود ندارد، توصیه می‌شود یک ورقه نایلونی بین پاکت‌ها و دیوار استفاده شود. پاکت‌ها باید در ردیف‌هایی به گونه‌ای چیده شوند که امکان دسترسی به آن‌ها وجود داشته باشد. حداکثر تعداد پاکت‌هایی که می‌توان بر روی هم چید تابع شرایط محیطی، نوع گچ و مدت انبار کردن می‌باشد.

8-6-4-5 نگهداری گچ پاکتی در فضای روباز و به صورت کوتاه مدت و مصارف روزانه: گچ‌های پاکتی باید روی یک سکوی چوبی یا پلاستیکی به ارتفاع حداقل 10 سانتی‌متر از زمین چیده شود و یا از یک ورق پلاستیکی بین پاکت‌ها و زمین استفاده کرد مشروط بر آن که در هنگام چیدن پاکت‌ها روی ورق پلاستیکی، سنگ و کلوخ یا گیاهان باعث پارگی ورق پلاستیک نشود. در صورتی که از ورق پلاستیکی استفاده شود، باید لبه‌های کناری آن را بالا آورد، به نحوی که آب جاری نتواند به پاکت‌ها برسد. پاکت‌ها باید چسبیده به هم روی سکوی مورد نظر انبار شود و با استفاده از برزنتها یا روکش‌های ضدآب روی آن‌ها پوشانده شود. روکش یا پوشش مورد نظر باید تا زیر سکو ادامه یافته به نحوی که باد نتواند باران و آب را به پاکت‌های گچ برساند. حداکثر تعداد پاکت‌ها در این حالت برای مصارف روزانه می‌تواند به 14 پاکت برسد. حداکثر مدت انبار کردن در چنین شرایطی یک هفته می‌باشد.

9-6-4-5 وسیله حمل کننده برای حمل گچ‌های پاکتی باید سرپوشیده و تمیز باشد. هم‌چنین وسیله حمل کننده باید به گونه‌ای باشد که پس از بارگیری بتوان روی گچ‌های پاکتی را با پوشش مناسب آب بند پوشاند. به گونه‌ای که باران و برف یا سایر آبها نتواند از درزها و محل هم پوشانی‌ها، پاکت‌های گچ را مرطوب نماید. حمل و نقل توسط وسیله حمل کننده باید به گونه‌ای انجام شود که از جابه جا شدن پاکت‌های گچ و پاره شدن آن‌ها جلوگیری به عمل آید. استفاده از حفاظ‌های مهار کننده توصیه می‌شود. تخلیه بار با استفاده از وسایل مکانیکی مناسب برای حمل و انتقال گچهای پاکتی به محل توزیع انجام می‌شود. تخلیه با کامیون کمپرسی و یا پرتاب کردن پاکت‌های گچ مجاز نیست.