1-6-13 کلیات

1-1-6-13 ساختمان تابلوها

تابلوی برق محفظه ایست که دارای تجهیزات و وسایل الکتریکی مورد نیاز برای تغذیه و یا حفاظت کنترل مدارهای الکتریکی می‌باشد. تابلو می‌تواند از یک یا چند صفحه از جنس عایق، که جاذب رطوبت و خودسوز نباشد (فیبر الکتریکی و یا پلیمرهای تقویت شده) تشکیل شده و یا تمام فلزی باشد. چنانچه تابلو در محلی که افراد غیرمتخصص در آن رفت و آمد کنند نصب شده باشد نباید هیچ یک از قسمت‌های برق‌دار آن در دسترس یا قابل لمس باشد. به عبارت دیگر تابلو، باید با صفحات یا درهای عایق (فیبر الکتریکی و یا پلیمرهای تقویت شده) و یا فلزی محصور شده باشد. برای دسترسی به قسمت‌های برق‌دار تابلو باید بتوان صفحات محافظ یا درهای سرویس آن را، با استفاده از نوعی ابزار، باز و یا پیاده کرد. علاوه بر این، در چنین محل‌هایی تابلو باید مجهز به در قفل شو باشد، به نحوی که کلیه کلیدهای حفاظتی و لوازم و تجهیزات کنترل تابلو در پشت آن قرار گرفته باشد.

1-1-1-6-13 چنانچه تابلو مجهز به کلیدهای کنترل روشنایی و یا فرمان و نظایر آن باشد، مکانیزمهای قطع و وصل، فرمان، کنترل و غیره می‌توانند موقع قفل بودن در تابلو در دسترس باقی بمانند و از محل نصب آن‌ها نباید امکان دسترسی به ترمینال آن‌ها و یا داخل تابلو، وجود داشته باشد.

2-1-1-6-13 برای کمک به خنک شدن لوازم داخلی تابلو می‌توان آن را به منافذ عبور هوای خنک کننده و یا فن مجهز به ترموستات، تجهیز کرد، مشروط به اینکه قسمت‌های برق‌دار تابلو در مقابل نفوذ آب محافظت شده و تابلو دارای درجه حفاظت مناسب در محل نصب آن باشد.

3-1-1-6-13 در مناطقی که احتمال تعریق تابلوها وجود داشته باشد، تمهیدات لازم برای جلوگیری از تعریق تابلوها پیش‌بینی گردد.

4-1-1-6-13 تابلو باید مطابق استانداردهای ملی یا بین‌المللی معتبر ساخته شود.

5-1-1-6-13 تابلو ممکن است از یک یا چند منبع برای مصارف مستقل تغذیه شود مانند منبع عادی (نرمال)، منبع اضطراری، منبع برق بدون وقفه و غیره. در این مقررات آن قسمت از تابلو که از یک منبع مستقل تغذیه می‌شود یک تابلو به حساب می‌آید.

2-1-6-13 مشخصات اصلی الکتریکی تابلوها

تابلوها باید با مقررات زیر مطابقت کنند:

الف) هر تابلو باید به یک کلید اصلی جدا کننده قابل قطع و وصل زیرِ بار و یا کلید خودکاری که بعنوان کلید مجزا کننده هم عمل نماید مجهز باشد. جریان نامی این کلید باید متناسب با شرایط مورد نیاز مصارف و حداقل برابر جریان مصرفی کل تابلو باشد و جریان نامی ایستادگی کلید در برابر اتصال کوتاه نباید کمتر از جریان اتصال کوتاه احتمالی در محل نصب آن باشد.

ب) هر تابلو باید به وسیله حفاظتی (کلید خودکار، فیوز) مخصوص خود مجهز باشد. جریان نامی وسیله حفاظتی متناسب با شرایط مورد نیاز مصارف تغذیه شونده توسط آن تابلو و هم‌چنین حداقل جریان نامی و یا جریان مصرفی کل تابلو انتخاب می‌شود. چنانچه تابلو با مدار مختص به آن از طریق تابلوی بالادست تغذیه شود، وسیله حفاظتی آن مدار می‌تواند وسیله حفاظتی تابلو نیز به شمار آید و نیازی به پیش‌بینی وسیله حفاظتی مجزا در تابلو نخواهد بود.

تبصره 1: بدین ترتیب تنها تابلوهایی باید دارای فیوز یا کلید خودکار اصلی باشند که به صورت انشعابی (با استفاده از مفصل یا ترمینال) از یک مدار تغذیه می‌شوند (یعنی یک کابل یا مدار چند تابلو را تغذیه کند).

تبصره 2: چنانچه وسیله حفاظتی اصلی تابلو از انواع کلیدهای خودکار، که دارای مشخصات کلید جداکننده نیز هستند، انتخاب شود، از این کلید می‌توان برای هر دو منظور حفاظت و جداکردن استفاده کرد.

پ) چنانچه تابلو علاوه بر کلید اصلی جداکننده به فیوز نیز مجهز باشد، فیوز باید بعد از کلید (در طرف مصرف کلید) نصب شود. در این حالت تعویض فیوز در حالت بی‌بار امکان‌پذیر خواهد بود.

ت) مدار تغذیه کننده وسایل کنترل و اندازه‌گیری که از سیستم برق تابلو تغذیه می‌شود، باید دارای وسیله حفاظتی مناسب خود باشد.

ت) اگر در یک تابلو از کلیدهای مینیاتوری استفاده شود، باید یک سری فیوز یا کلید خودکار محدود کننده جریان اتصال کوتاه، بالا دست آن‌ها در تابلوی مورد بحث و یا در تابلوی بالادست وجود داشته باشد. در صورت استفاده از فیوز، جریان نامی فیوز بالادست کلیدهای مینیاتوری، نباید از مقادیر زیر بزرگتر باشد:

– اگر جریان نامی قطع اتصال کوتاه یک یا چند کلید مینیاتوری تا 1/5 کیلو آمپر باشد، 63 آمپر

– اگر جریان نامی قطع اتصال کوتاه یک یا چند کلید مینیاتوری 3 تا 10 کیلوآمپر باشد، 100 آمپر

تبصره: قدرت قطع کلیدهای مینیاتوری در اتصال کوتاه کم است، برای همین دلیل، باید در برابر جریان‌های اتصال کوتاه احتمالی بیش از ظرفیت آن‌ها محافظت شوند.

ج) کلیه تابلوها، اعم از یک فاز و سه فاز، علاوه بر شینه‌ها یا ترمینالهای مربوط به قسمت‌های برق‌دار، (فازها و خنثی) باید برای وصل هادی‌های حفاظتی (PE) یک شینه یا ترمینال داشته باشد. قابلیت هدایت الکتریکی شینه یا ترمینال هادی حفاظتی باید نظیر هادی‌های برق‌دار باشد. شینه یا ترمینال هادی حفاظتی باید با نوعی قطعه اتصال دهنده قابل پیاده کردن هم اندازه شینه، به شینه یا ترمینال خنثی قابل وصل باشد. وصل و پیاده کردن قطعه اتصال دهنده باید فقط به کمک نوعی ابزار امکان‌پذیر باشد. چنانچه مدار تغذیه کننده تابلو دارای هادی مشترک حفاظتی – خنثی باشد، این هادی به شینه حفاظتی وصل و سپس به کمک قطعه اتصال دهنده یاد شده به شینه یا ترمینال خنثی اتصال داده می‌شود (پیوست شماره 1 و شکل شماره پ1-3:1).

کلیه سیم‌کشی‌های داخلی تابلو باید با هادی‌های مسی عایقدار مناسب با ولتاژ و جریان‌های نامی و مجاز وسایل حفاظتی و مطابق استانداردهای مربوط به ساخت تابلو انجام شود. چنانچه شینه‌ها محکم و ثابت نصب شده باشند، می‌توانند بدون عایق‌بندی باشند، ولی ترجیح دارد که رنگ‌آمیزی شده باشند.

چ) شینه‌ها و ترمینالها باید دارای علامت‌گذاری مناسب، مشخص و دائمی زیر باشند:

فازها: L1, L2, L3

خنثی: N

حفاظتی – خنثی: PEN

حفاظتی: PE

مدارهای خروجی، کلیدها، فیوزها و دیگر تجهیزات نصب شده باید دارای برچسبهای مشخص و دائمی باشند تا بتوان آن‌ها را شناسایی کرد.

ح) بدنه تابلو باید مجهز به ترمینال علامت‌گذاری شده اتصال زمین باشد و این ترمینال به شینه یا ترمینال حفاظتی (PEN یا PE) وصل شود.

در تابلوهایی که کلیه مدارهای ورودی و خروجی آن دارای هادی مشترک حفاظتی – خنثی (PEN) (پیوست شماره 1 و شکل شماره (پ 1-1: 2)) هستند، می‌توان از نصب شینه حفاظتی (PE) صرفنظر کرد.

3-1-6-13 محل نصب تابلوها

1-3-1-6-13 چنانچه تابلو در اتاقی مخصوص این کار نصب شده باشد و تنها افراد متخصص و مجاز اجازه رفت و آمد به آن را داشته باشند، می‌توان از تابلوهای نوع باز استفاده کرد، در این مورد باید مقررات ردیف 13-5-3-4 مراعات شود.

2-3-1-6-13 اگر تابلو در فضای عمومی که افراد غیرمتخصص در آن‌ها رفت و آمد می‌کنند نصب شود، فضای محدود به کف اصلی و سقف اصلی محل نصب تابلو و عمق آن که برابر عمق تابلو است، فضای اختصاصی تابلو به حساب می‌آید.

در اطراف تابلو باید فضای کافی برای انجام عملیات و تعمیرات و بازدید و غیره وجود داشته باشد.

3-3-1-6-13 از محل نصب تابلو اعم از اتاق مخصوص یا فضای اختصاصی نصب تابلو هیچ‌گونه دودکش یا لوله‌های حامل آب، گاز، لوله‌های سیستم‌های برودتی و حرارتی و سایر سیستم‌های تأسیسات مکانیکی و غیره نباید عبور نماید یا آن را قطع کند.

4-3-1-6-13 در صورتی که تابلوهای فوق در فضای عمومی نصب شده باشند، حداقل فاصله نصب تابلوها (فضای نصب اختصاصی آنها) از لوله‌های آب لوله‌های سیستم‌های برودتی و حرارتی و سایر لوله‌های سیستم‌های تأسیسات مکانیکی، برابر 30 سانتی‌متر می‌باشد و نیز برای فضای نصب تابلوهای مذکور باید یک دیوار جدا کننده مناسب، جهت جداسازی تابلوهای برق از لوله‌ها، در نظر گرفته شود.

5-3-1-6-13 فاصله کنتور گاز طبیعی با کنتور برق (تابلو کنتور برق و یا تابلوهای برق فشار ضعیف) نصب شده در فضای عمومی، باید حداقل 50 سانتی‌متر باشد (مبحث 17 مقررات ملی ساختمان).

2-6-13 تجهیزات، وسایل حفاظت و کنترل

1-2-6-13 فیوزها

1-1-2-6-13 از فیوزها می‌توان به عنوان وسیله حفاظتی در موارد زیر استفاده کرد:

الف) حفاظت مدارها: در برابر جریان‌های اتصال کوتاه و اضافه بار

ب) حفاظت دستگاه‌ها در برابر جریان اتصال کوتاه

پ) تأمین ایمنی: در صورت اتصال کوتاه بین یک هادی فاز با بدنه‌های هادی و یا هادی حفاظتی (PE) و یا هادی حفاظتی – خنثی (PEN) (پیوست شماره 1)

2-1-2-6-13 فیوزهای پیچی باید مجهز به قطعه محدود کننده فشنگ‌پذیری (ته فشنگ) باشند تا جایگزینی با فشنگی که جریان نامی آن بیشتر از فشنگ مورد نظر است امکان‌پذیر نباشد.

3-1-2-6-13 خارج و داخل کردن فیوزهای تیغه‌ای یا چاقویی باید فقط با استفاده از فیوزکش عایق امکان‌پذیر باشد.

4-1-2-6-13 هنگامی که فیوز پیچی بسته و کامل شده است هیچ یک از قسمت‌های برق‌دار فیوز، از جمله ترمینالهای آن‌ها نباید در دسترس یا قابل لمس باشند. قطب ته پایه فیوزهای پیچی باید به طرف تغذیه مدار (فاز) وصل شده باشد.

5-1-2-6-13 استفاده از فیوزهای غیراستاندارد یا فیوزهایی که المان ذوب شونده آن قابل تعویض باشد ممنوع است.

6-1-2-6-13 تعمیر و تعویض و ترمیم آلمان عبور جریان در داخل فشنگ فیوزهای استاندارد به هر نحو و شکلی ممنوع است.

7-1-2-6-13 استفاده از فیوز در تأسیسات انشعاب برق (کنتور) باید طبق ضوابط شرکت برق انجام شود.

2-2-6-13 کلیدهای خودکار مینیاتوری

1-2-2-6-13 موارد استفاده کلیدهای خودکار مینیاتوری مانند فیوزهاست (ردیف 13-6-2-1-1).

2-2-2-6-13 هیچ یک از قسمت‌های برق‌دار کلیدها، از جمله ترمینالهای آن نباید در دسترس یا قابل لمس باشد. کلیدهای نوع تابلویی که ترمینالهای آن در دسترس است باید دارای پوشش محافظ باشند.

3-2-2-6-13 در تأسیسات برقی جدید استفاده از کلیدهای مینیاتوری نوع پیچی که بجای فیوز، در پایه فیوز نصب می‌شوند ممنوع است.

4-2-2-6-13 صرفنظر از جریان اتصال کوتاه احتمالی در محل نصب کلیدها، باید طبق آنچه که در بند (ث) از ردیف 13-6-1-2- گفته شد، عمل شود.

3-2-6-13 کلیدهای خودکار (اتوماتیک)

1-3-2-6-13 از کلیدهای خودکار می‌توان به عنوان وسیله حفاظتی در موارد زیر استفاده کرد:

الف) حفاظت مدارها و دستگاه ها: در برابر جریان‌های اتصال کوتاه و اضافه بار

تبصره: منظور از حفاظت اضافه بار در کلیدهای خودکار (اتوماتیک)، کلیدهایی هستند که دارای رله قابل تنظیم اضافه بار می‌باشند.

ب) تأمین ایمنی: درصورت اتصال کوتاه بین یک هادی فاز با بدنه‌های هادی و یا هادی حفاظتی (PE) و یا هادی حفاظتی – خنثی (PEN) (پیوست شماره 1)

2-3-2-6-13 هیچ یک از قسمت‌های برق‌دار کلید نباید در دسترس یا قابل لمس باشند.

3-3-2-6-13 چنانچه از فیوزها بصورت سری بمنظور تأمین قدرت قطع بیش از ظرفیت کلیدهای خودکار استفاده شوند، لازم است مراتب زیر رعایت شود:

الف) بین جریان نامی کلیدهای خودکار و فیوز هماهنگی وجود داشته باشد.

ب) فیوز باید در طرف ورودی کلیدهای خودکار (بالادست) قرار گیرد.

4-2-6-13 کلیدهای مغناطیسی (کنتاکتورها)

1-4-2-6-13 از کلید مغناطیسی برای قطع و وصل، کنترل، فرمان مدار و موارد دیگر با توجه به نوع مصرف کننده مدار، استفاده می‌گردد. چنانچه این کلید به همراه رله حرارتی به کار گرفته شده باشد می‌توان از آن بعنوان وسیله حفاظتی در برابر جریان اضافه بار نیز استفاده کرد. برای حفاظت در برابر اتصال کوتاه، همراه این کلیدها باید از فیوزها یا کلیدهای خودکار استفاده شود و این وسایل باید در طرف ورودی کنتاکتورها نصب شوند.

2-4-2-6-13 همراه کلیدهای مغناطیسی می‌توان از انواع رله‌ها، از جمله رله حساس به افزایش و یا کاهش ولتاژ کنترل فاز، رله‌های کمکی و غیره، استفاده نمود.

5-2-6-13 کلیدهای مجزا کننده زیرِبار

1-5-2-6-13 به منظور،کنترل تعمیر و سرویس مدار و یا دستگاه‌ها و تجهیزات برقی، باید کلیه مدارهای خروجی از تابلو، مجهز به نوعی کلید مجزا کننده زیرِبار در تابلو باشد.

2-5-2-6-13 کلید مجزا کننده زیرّ بار باید بتواند جریان نامی خود را، که از جریان نامی مدار کمتر نخواهد بود، قطع و وصل کند و قادر به ایستادگی در برابر جریان‌های اتصال کوتاه احتمالی در محل نصب آن باشد.

3-5-2-6-13 کلید مجزا کننده باید در طرف ورودی فیوزها یا کلیدهای خودکار محافظ مدار (بالادست) نصب شود.

4-5-2-6-13 چنانچه کلید مجزا کننده از محل فیزیکی وسیله یا دستگاه تغذیه شونده قابل رؤیت نباشد باید یک کلید مجزا کننده دیگر را، که دارای مشخصات کلید مجزا کننده ذکر شده در بالا باشد به صورت تکی و مجزا در نزدیکترین محل مناسب از دستگاه نصب کرد.

تبصره: پیش‌بینی کلید مجزا کننده جهت قطع و وصل برق دستگاه‌های برقی که در پشت بام ساختمان نصب میگردند، از جمله برای هواکش‌ها، کولرها و غیره، الزامی است.

5-5-2-6-13 از بعضی از انواع کلیدهای خودکار می‌توان به عنوان کلید مجزا کننده نیز استفاده کرد، در این صورت شرط زیر باید برقرار باشد:

استانداردی که کلید طبق آن ساخته شده است قابل قبول باشد و اجازه این کار را صریحاً داده باشد.

تبصره 1: از کلیدهای خودکار مینیاتوری می‌توان به عنوان کلید مجزا کننده استفاده کرد.

تبصره 2: از کلیدهای خودکار مینیاتوری نباید به عنوان کلید کنترل مدار (قطع و وصل) استفاده کرد.

تبصره 3: کلید فیوزها (کلیدهایی که فیوزها در آن نقش تیغه‌های کلید را دارند) باید از نوع قابل قطع زیرِبار باشند، مگر در مواردی که مدار مجهز به کلید قابل قطع زیرِبار نیز باشد.

تبصره 4: مدارهای مجهز به کلیدهای مغناطیسی (کنتاکتورها) باید دارای کلید مجزا کننده در طرف ورودی کنتاکتورها باشند.

6-2-6-13 کلید یا وسیله حفاظتی جریان باقیمانده (RCD)

1-6-2-6-13 از انواع کلیدها یا وسایل حفاظتی جریان باقیمانده می‌توان برای قطع مدار تغذیه در صورت تماس یکی از هادی‌های برق‌دار مدار با یکی از موارد زیر استفاده نمود:

الف) بدنه‌های هادی لوازم و تجهیزات برقی

ب) هادی‌های بیگانه که در تماس با زمین می‌باشند

پ) هرگونه نشت جریان از مدار به زمین

تبصره: شدت جریان باقیمانده عامل این نوع وسایل حفاظتی بر حسب مورد استفاده می‌تواند از حد چند میلی آمپر تا چند آمپر باشد.

2-6-2-6-13 از انواع کلیدها یا وسایل حفاظتی جریان باقیمانده به شرطی که جریان باقیمانده عامل آن‌ها بیشتر از 30 میلی آمپر نباشد، در شرایط عادی و مصارف معمولی می‌توان به عنوان وسیله حفاظتی در برابر برق گرفتگی در صورت تماس غیرمستقیم استفاده نمود.

3-6-2-6-13 از انواع کلیدها یا وسایل حفاظتی گفته شده در ردیف 13-6-2-6-2، می‌توان در شرایط عادی برای حفاظت در برابر برق گرفتگی در تماس مستقیم (تماس مستقیم بدن با یک هادی برق‌دار) فقط به عنوان یک حفاظت اضافی استفاده نمود (بند ج ردیف 13-3-1-2). یعنی به صرف استفاده از این وسایل، نمی‌توان از دیگر خواسته‌های مقررات صرفنظر کرد. بعنوان مثال در برخی موارد مانند تماس همزمان با دو هادی فاز یا یک هادی فاز و هادی خنثی، این کلیدها ممکن است کارآیی نداشته باشند.

4-6-2-6-13 از انواع کلیدها یا وسایل حفاظتی جریان باقیمانده در سیستم‌های نیروی TT،TN-S و TN-C-S و IT می‌توان استفاده نمود. بنابراین استفاده از این وسایل بدون هادی حفاظتی (PE) به طور کلی ممنوع است. در سیستم TN-C استفاده از کلیدها و وسایل جریان باقیمانده فقط با اضافه کردن هادی حفاظتی به قسمتی از مدار که تحت پوشش کلید یا وسیله حفاظتی می‌باشد و تبدیل آن قسمت از مدار به TN-S ممکن خواهد بود.

5-6-2-6-13 استفاده از کلیدها یا وسایل حفاظتی جریان باقیمانده، نصب وسایل حفاظتی در برابر جریان‌های اضافه بار و اتصال کوتاه (کلید خودکار اتوماتیک- کلید خودکار مینیاتوری – فیوز ) را منتفی نمی‌نماید.

تبصره: بعضی از انواع کلیدها یا وسایل حفاظتی جریان باقیمانده ممکن است با کلیدهای خودکار اتوماتیک و یا کلید خودکار مینیاتوری، بصورت اشتراکی یک واحد تشکیل دهند.

6-6-2-6-13 کلید یا وسیله حفاظتی جریان باقیمانده باید آخرین وسیله‌ای باشد که در طرف مصرف مدار یعنی بعد از کلید مجزا کننده، فیوز و کلید خودکار اتوماتیک یا کلید خودکار مینیاتوری هر کدام که وجود داشته باشند، نصب می‌شود.

تبصره: اگر کلید یا وسیله حفاظتی جریان باقیمانده با کلید خودکار اتوماتیک یا کلید خودکار مینیاتوری به صورت اشتراکی یک واحد را تشکیل داده باشد، باید مانند بالا، آخرین وسیله حفاظتی نصب شده در طرف مصرف مدار باشد.