1-2-13 دامنه کاربرد

1-1-2-13 تأسیسات برقی ساختمان‌های مربوط به کاربری‌های زیر که از سیستم نیروی TN (پیوست شماره 1 ) استفاده خواهند کرد، باید با رعایت مفاد این مقررات و سایر مباحث مقررات ملی ساختمان و نیز آیین‌نامه‌ها و استانداردهای ذکر شده در ردیف 13-1-3 اجرا شوند:

الف) مسکونی

ب) تجاری

پ) اداری

ت) درمانی

ث) آموزشی

ج) عمومی

چ) صنعتی

ح) نمایشگاه‌های دائمی و موقت، پارک‌های تفریحی، کارگاه‌های ساختمانی

خ) کشاورزی و دامداری

د) هرگونه ساختمانی که مقررات مخصوصی برای تأسیسات برقی آن وضع نشده باشد

ذ) ساختمان‌های ویژه حیاتی، بسیار زیاد حساس و زیاد مهم که نمونه‌های آن‌ها مشخصاً در مبحث 21 مقررات ملی ساختمان آمده است.

2-1-2-13 این مقررات موارد زیر را در برمی گیرد

الف) تأسیسات سیم‌کشی سیستم‌های جریان متناوب با ولتاژ تا 1000 ولت مؤثر

ب) تأسیسات سیم‌کشی سیستم‌های جریان متناوب با ولتاژ بیش از 1000 ولت مؤثر (به جز سیم‌کشی داخلی دستگاه ها)، که از سیستم‌های فشار ضعیف تا 1000 ولت تغذیه می‌کنند، مانند چراغ‌های تخلیه الکتریکی در گازها

تبصره: در این مقررات سیستم‌های جریان متناوب با ولتاژ 11، 20 و 33 کیلوولت، فشار متوسط و ولتاژهای 63 کیلوولت و بالاتر فشارقوی نامیده می‌شود.

پ) تأسیسات سیم‌کشی کلیه سیستم‌های مربوط به لوازم و دستگاه‌هایی که مقررات خاصی برای آن‌ها وضع نشده باشد.

ت) تأسیسات سیم‌کشی و کابل‌کشی سیستم‌های جریان ضعیف ثابت وسایل ارتباطی، انتقال علائم و فرمان و مشابه آن‌ها به استثنای سیم‌کشی‌های داخلی دستگاه ها

تبصره: در طراحی و اجرای شبکه فشار متوسط و فشار قوی (شبکه شهری)، آیین‌نامه‌ها، استانداردها و دستورالعمل‌های شرکت برق ردیف 13-5-1-1- معتبر و نافذ می‌باشد.

3-1-2-13 این مقررات موارد زیر را در بر نمی‌گیرد:

الف) تأسیسات صاعقه‌گیر ساختمان‌ها

ب) مواردی که برای آن مقررات خاص وضع شده باشد (از قبیل پُست‌های برق فشارقوی، پالایشگاه‌های نفت و گاز تأسیسات خاص نظامی و غیره).

2-2-13 هدف

هدف از تدوین این مقررات تأمین ایمنی افراد و نیز سلامت ساختمان، سلامت تأسیسات، تجهیزات و محتویات آن، آسایش ساکنین و در عین حال ایجاد شرایطی است که در آن تجهیزات و دستگاه‌های مورد استفاده به نحوی صحیح و رضایت بخش کار کنند.

3-2-13 تعاریف عمومی

در این مقررات اصطلاحاتی با تعاریف زیر ارائه شده اند:

1-3-2-13 انواع سیستم اتصال زمین

اتصال زمین برای حفاظت جان انسان و حیوان، تأمین شرایط کارکرد صحیح تأسیسات برقی و حفاظت سیستم‌های آن و غیره بکار می‌رود و شامل انواع زیر است:

الف) سیستم اتصال زمین ایمنی

ب) سیستم اتصال زمین حفاظت سیستم

پ) سیستم اتصال زمین عملیاتی

ت) سیستم اتصال زمین صاعقه‌گیر

2-3-2-13 تجهیزات الکتریکی

وسایل، لوازم، دستگاه‌ها و مصالحی‌اند که برای تولید، انتقال، توزیع یا مصرف انرژی الکتریکی به کار میروند. از جمله مولدها، دستگاه‌های برقی، لوازم تابلویی وسایل اندازه‌گیری، وسایل حفاظتی، مصالح و لوازم سیستم‌های سیم‌کشی و دستگاه‌های مصرف کننده انرژی الکتریکی، لوازم و تجهیزات سیستم‌های جریان ضعیف و سیستم‌های انتقال اطلاعات داده و غیره.

3-3-2-13 تأسیسات برقی

مجموعه‌ای است از تجهیزات الکتریکی (ردیف 13-2-3-2) به هم پیوسته برای انجام هدف یا اهداف معین که دارای مشخصه‌های هماهنگ و مرتبط باشند.

4-3-2-13 تجهیزات الکتریکی دستی

تجهیزاتی هستند قابل حمل که در هنگام استفاده عادی در دست گرفته می‌شوند و در آن‌ها موتور در صورتی که وجود داشته باشد قسمتی جدا نشدنی از تجهیزات را تشکیل میدهد.

5-3-2-13 تجهیزات الکتریکی نصب ثابت

تجهیزاتی هستند که به نگهدارنده‌هایی محکم شده باشند یا به نحوی دیگر در محل معینی محکم و ثابت شده باشند.

6-3-2-13 مدار (مدار الکتریکی در تأسیسات)

مجموعه‌ای از اقلام و لوازم و تجهیزات الکتریکی در یک تأسیسات که از منبع واحدی تغذیه شده به کمک وسایل حفاظتی واحدی در برابر اضافه جریان‌ها، اضافه یا کاهش ولتاژها و غیره حفاظت شده باشد.

7-3-2-13 الکترود زمین

یک قطعه یا قسمت هادی یا گروهی متشکل از قطعات هادی که در تماس مستقیم و مدفون در زمین بوده و با آن اتصال الکتریکی برقرار می‌کند.

8-3-2-13 الکترودهای زمین مستقل

از نظر الکتریکی، الکترود زمین مستقل الکترودهایی هستند که فاصله آن‌ها از همدیگر به قدری است که در صورت عبور حداکثر جریان از یکی از آن‌ها، پتانسیل (گرادیان ولتاژ) سایر الکترودها به نحوی قابل ملاحظه تغییر نکنند.

9-3-2-13 زمین (جرم کلی زمین)

جرم هادی زمین است که پتانسیل همه نقاط آن به طور قراردادی برابر صفر انتخاب می‌شود. جرم کلی زمین را می‌توان دارای خواص زیر دانست:

الف) آن را مانند شینه‌ای با مقطع بزرگ فرض کرد که مقاومت بین هر دو نقطه آن عملاً نزدیک به صفر است.

ب) وصل شدن به جرم کلی زمین تنها از راه الکترود زمین امکان‌پذیر است.

پ ) اتصال الکترود زمین به جرم کلی زمین همیشه همراه با مقاومتی است که همان مقاومت اتصال به زمین و یا مقاومت الکترود زمین و یا بطور خلاصه مقاومت زمین است.

10-3-2-13 بدنه هادی (دستگاه‌ها و تجهیزات الکتریکی)

بدنه‌های هادی (فلزی) مربوط به دستگاه‌ها و تجهیزات الکتریکی که می‌توان آن‌ها را لمس نمود و بطور عادی برق‌دار نیستند اما در حالت وجود اتصالی، ممکن است برق‌دار شوند.

11-3-2-13 قسمت‌های هادی بیگانه و یا بدنه‌های هادی بیگانه

قسمت‌های هادی‌ای است که جزء تأسیسات الکتریکی نمی‌باشد ولی قادر است پتانسیلی را که معمولاً پتانسیل زمین است در معرض تماس قرار دهد و در اثر بروز اتصالی برق‌دار گردد. قسمت‌ها و یا بدنه هادی بیگانه از جمله عبارتند از:

الف) اسکلت فلزی و قسمت‌های فلزی ساختمان‌ها

ب) لوله‌های فلزی گاز، آب، تأسیسات برودتی و حرارتی و سایر سیستم‌های تأسیسات مکانیکی و کلیه لوازم دیگر غیربرقی که ممکن است در اثر بروز اتصال الکتریکی برق‌دار شوند. (مانند رادیاتورهایی که متصل به لوله‌های فلزی تأسیسات حرارتی هستند و غیره)

پ) کف‌ها و دیوارهای غیرعایق

12-3-2-13 هادی‌های برق‌دار

هر سیم یا هادی دیگری که با نیت برق‌دار شدن آن در بهره‌برداری عادی مورد استفاده قرار می‌گیرد و شامل هادی خنثی نیز می‌باشد ولی بطور قراردادی هادی مشترک حفاظتی – خنثی (PEN) را شامل نمی‌شود.

13-3-2-13 هادی خنثی (N)

هادی‌ای است که به نقطه خنثی سیستم نیرو وصل بوده و می‌توان در انتقال انرژی الکتریکی از آن استفاده کرد.

14-3-2-13 هادی حفاظتی (PE)

هادی حفاظتی (PE) که برای حفاظت در برابر برق گرفتگی لازم می‌باشد و هر یک از اجزای زیر را از نظر الکتریکی به هم وصل می‌کند:

الف) بدنه‌های هادی

ب) ترمینال اصلی اتصال زمین

پ) نقطه زمین شده منبع تغذیه

ت) نقطه خنثی مصنوعی

15-3-2-13 هادی مشترک حفاظتی – خنثی (PEN)

هادی‌ای است زمین شده که به صورت اشتراکی هر دو وظیفه هادی‌های حفاظتی (PE) و خنثی (N) را انجام دهد.

16-3-2-13 هادی هم‌بندی برای هم ولتاژ کردن

هادی حفاظتی‌ای است که هم‌بندی برای هم ولتاژ کردن را تضمین می‌کند.

17-3-2-13 هم‌بندی برای هم ولتاژ کردن

برقراری اتصال هادی بین کلیه اجزای فلزی است که پتانسیل بدنه‌های هادی و قسمت‌های هادی بیگانه مختلف را اساساً به یک سطح ولتاژ می‌آورد.

18-3-2-13 ترمینال یا شینه اصلی اتصال زمین

ترمینال یا شینه‌ای است که برای اتصال هادی‌های حفاظتی (PE)، هادی خنثی (N)، هادی‌های حفاظتی -خنثی (PEN)، هادی‌های هم‌بندی اصلی برای هم ولتاژ کردن، هادی‌های هم‌بندی سیستم اتصال زمین صاعقه‌گیر و سیستم اتصال زمین عملیاتی (در صورت وجود آنها) پیش‌بینی و نصب می‌شود.

19-3-2-13 مقاومت کل اتصال زمین (مقاومت کل زمین)

مقاومت بین ترمینال اصلی اتصال زمین و جرم کلی زمین است.

20-3-2-13 جریان مجاز (جریان مجاز حرارتی یا جریان اسمی یک هادی)

حداکثر جریانی است که بطور مداوم در شرایط تعیین شده بدون اینکه دمای وضعیت تعادل یک هادی از میزان معینی تجاوز نماید، می‌تواند از آن عبور کند.

در مورد هادی‌ها (سیم) یا کابل) جریان اسمی همان جریان مجاز حرارتی است.

21-3-2-13 جریان اضافه بار (یک مدار)

اضافه جریانی است که علاوه بر جریان اسمی در مداری برقرار می‌شود که از نظر الکتریکی آسیب ندیده باشد.

22-3-2-13 جریان اتصال کوتاه

اضافه جریانی است که در نتیجه بروز اتصالی با امپدانسی بسیار کوچک بین هادی‌های برق‌دار سیستم نیرو و هادی حفاظتی که در شرایط عادی دارای اختلاف پتانسیل می‌باشند، ایجاد شود.

23-3-2-13 اضافه جریان

هر جریانی که بیش از جریان اسمی باشد.

24-3-2-13 جریان باقیمانده

این جریان جمع‌برداری مقادیر لحظه‌ای جریان‌هایی است که از همه هادی‌های برق‌دار یک مدار معین در یک نقطه از تأسیسات برقی عبور می‌کند، این جریان را گاهی به اشتباه (جریان به زمین و یا جریان نشت به زمین) نیز خوانده‌اند.

25-3-2-13 جریان برق گرفتگی

جریانی است که از بدن انسان یا حیوان عبور کند و مشخصه‌های آن به نحوی باشد که احتمالاً موجب برق گرفتگی شود.

26-3-2-13 جریان نشتی

جریانی است که بین مداری که از نظر الکتریکی آسیب ندیده است با زمین یا بدنه‌های هادی بیگانه، برقرار شود.

این جریان ممکن است دارای مؤلفه‌ای خازنی باشد که شامل جریان‌های مربوط به خازنهایی است که به صورت طبیعی در مدار موجود می‌باشد.

27-3-2-13 برق گرفتگی

پدیده‌ای است مربوط به آسیب‌های عضلانی که در نتیجه عبور جریان الکتریکی از بدن انسان یا حیوان به وجود می‌آید.

28-3-2-13 تماس مستقیم

تماس اشخاص و حیوانات با هر یک از هادی‌های فاز می‌باشد.

29-3-2-13 تماس غیرمستقیم

تماس اشخاص و حیوانات با بدنه‌های هادی‌ای است که در شرایط بروز اتصالی، برق‌دار شده‌اند.

30-3-2-13 فیوز

وسیله‌ای است که اگر شدت جریان آن از مقدار تعیین شده در مدت زمان معین بیشتر شود، از طریق ذوب یک یا چند المانِ خود، مداری را که در آن قرار گرفته است، باز می‌کند.

31-3-2-13 کلید جداکننده (ایزولاتور – مجزا کننده)

یک وسیله مکانیکی قطع و وصل است که در حالت قطع، فاصله جدایی لازم را بین کنتاکت‌ها به وجود می‌آورد.

کلید جداکننده قادر است فقط هنگامی یک مدار را قطع یا وصل کند که جریان‌های قابل اغماض برقرار شده یا قطع شوند و یا تغییر قابل ملاحظه‌ای بین ولتاژ دو سر هر یک از قطب‌های کلید جدا کننده ایجاد نشود.

هم‌چنین کلید جداکننده می‌تواند جریان‌هایی را در شرایط عادی از مدار عبور دهد و برای زمانی مشخص جریان‌هایی را در شرایط غیرعادی مانند اتصال کوتاه تحمل کند.

32-3-2-13 کلید جداکننده زیرِ بار (کلید ایزولاتور زیرِ بار)

کلیدی است که هر دو خاصیت مربوط به کلیدهای جداکننده و قطع بار را دارا باشد.

33-3-2-13 کلید فیوز جداکننده

کلید جداکننده‌ای است که در آن فشنگ فیوز و یا نگهدار (پایه) فیوز همراه با فشنگ فیوز، کنتاکتهای متحرک کلید جداکننده را تشکیل می‌دهد (کلید فیوز چاقویی بدون محفظه جرقه گیر).

34-3-2-13 کلید فیوز قطع بار

کلید قطع باری است که در آن فشنگ فیوز و یا نگهدار (پایه) فیوز همراه با فشنگ فیوز، کنتاکت‌های متحرک کلید قطع بار را تشکیل می‌دهد (کلید فیوز چاقویی با محفظه جرقه گیر).

35-3-2-13 کلید قطع بار

یک وسیله مکانیکی قطع و وصل است که قادر به وصل، عبور دادن و قطع جریان برق مدار در شرایط عادی می‌باشد. شرایط عادی ممکن است شامل وضعیتی با اضافه بارهای مشخص باشد و همینطور برای زمانی مشخص جریان‌هایی را در شرایط غیرعادی مدار مانند اتصال کوتاه تحمل کند.

36-3-2-13 کلید فیوز جداکننده و قطع بار

کلید فیوزی است که هر دو خاصیت مربوط به کلید فیوزهای جداکننده و قطع بار را دارا باشد (کلید فیوز با بدنه نوع بسته و با محفظه جرقه گیر).

37-3-2-13 کلید خودکار (کلید اتوماتیک)

وسیله مکانیکی قطع و وصل خودکار جریان است که قادر است در شرایط عادی مدار جریان‌هایی را وصل یا قطع کند و یا از خود عبور دهد و در شرایط مشخص ولی غیرعادی مدار مانند اتصال کوتاه، جریان‌هایی را وصل و قطع کند یا به مدتی کوتاه از خود عبور دهد این نوع کلید مجهز به وسایلی است که می‌تواند جریان‌های غیرعادی (اضافه بار، اتصال کوتاه) را به طور خودکار قطع کند.

38-3-2-13 کلید خودکار (کلید اتوماتیک) محدود کننده جریان اتصال کوتاه

کلید خودکاری است که در برابر عبور جریان‌های بسیار بالا سریع عمل کرده و در زمانی کوتاه‌تر از یک چهارم تناوب جریان، قبل از آنکه شدت جریان احتمالی به حداکثر خود برسد، جریان را قطع و جرقه آن را خاموش کند.

39-3-2-13 ولتاژ تماس

ولتاژی است که به هنگام بروز خرابی در عایق‌بندی بین قسمت‌هایی که همزمان قابل لمس می‌باشند، ظاهر شود.

الف) از این اصطلاح فقط در ارتباط با حفاظت در برابر تماس غیرمستقیم استفاده می‌شود.

ب) در بعضی موارد مقدار ولتاژ تماس ممکن است به وسیله امپدانس شخصی که در تماس با این قسمت‌ها است، به مقداری قابل ملاحظه تحت تاثیر قرار گیرد.

40-3-2-13 قطعاتی که در آنِ واحد در دسترس اند

هادی‌ها یا اجزایی از هادی هستند که همزمان توسط یک شخص، یا یک حیوان، قابل لمس باشند. قطعات زیر ممکن است در آنِ واحد در دسترس باشند:

الف) قسمت‌های برق‌دار

ب) بدنه‌های هادی

پ) قسمت‌های هادی بیگانه

ت) هادی‌های حفاظتی

ث) الکترودهای زمین

41-3-2-13 دسترس

منطقه‌ای است که حدود آن از سطح محل فعالیت یا رفت و آمد عادی افراد بدون هرگونه کمک ابزاری، قابل لمس باشد (شکل شماره 13-2-3-41).

شکل 13-2-3-41 طرحواره نمایش منطقه دسترس

42-3-2-13 حدِ گذشت

مقادیر مرزی پارامترهای الکتریکی که عبور از آن‌ها مجاز نمی‌باشد.