1-1-11 دامنه

ضوابط صنعتی‌سازی، کل چرخه حیات ساختمان را شامل می‌شود. در این مبحث، بر ارایه ضوابط طراحی و اجرای ساختمان‌ها به روش صنعتی تمرکز شده و سازگاری ضوابط ارایه شده با سایر ارکان چرخه حیات ساختمان مورد توجه قرار گرفته است.

توضیح: چرخه حیات ساختمان شامل مراحل "پیش از اجرا"، "اجرا" و "پس از اجرا" است. مرحله "پیش از اجرا" شامل دو بخش پدیدآوری و طراحی است. "اجرا" سه بخش تجهیز، تدارک و ساخت را دربر می‌گیرد. "پس از اجرا" مشتمل بر چهار بخش بهره‌برداری، نگهداری، بازسازی و تخریب است.

2-1-11 هدف

هدف، ارایه ضوابط صنعتی‌سازی ساختمان با رویکرد توسعه پایدار است که در هفت محور اصلی زیر دنبال می‌شود:

1-2-1-11 افزایش ایمنی و بهداشت

2-2-1-11 بهره وری منابع

3-2-1-11 افزایش سرعت

4-2-1-11 بهبود کیفیت و دوام

5-2-1-11 پرهیز از آسیب به محیط‌زیست

6-2-1-11 بهبود مصرف انرژی

7-2-1-11 توجه به مطلوبیت و آسایش

بر این اساس، مصادیق صنعتی‌سازی ساختمان برای سنجش میزان صنعتی‌سازی هر ساختمان ارایه شده است. ضوابطی نیز، در مسیر دستیابی به ساختمان سبز، تحت عنوان "حامی محیط‌زیست"، قید و تامین حداقلی از این ضوابط، برای ساختمان‌های صنعتی الزامی شده است.

3-1-11 تعاریف

واژه‌ها، عبارات و اصطلاحات به کار رفته در این مبحث، به معانی مشروحه زیر است:

1-3-1-11 آب خاکستری: آبی غیرآشامیدنی، تحصیل شده از فاضلاب خروجی از دستشویی، وان، زیردوشی، لگن یا ماشین رختشویی که منحصرا برای شستشوی توالت‌ها، یورینال‌ها و آبیاری زیرسطحی ممکن است مورد استفاده دوباره قرار گیرد.

2-3-1-11 اجزای ساختمانی مدولار: اجزای ساختمانی که اندازه آن‌ها، از رابطه (11-1-1) به دست می‌آید:

در رابطه (11-1-1)، d اندازه انتخابی مجاز، d_min حداقل اندازه مجاز طبق مراجع معتبر، i عدد صحیح غیرمنفی با حداکثر مقدار مجاز i_maxطبق مراجع معتبر و M مدول است. برای تعریف مدول به بند 11-1-3-22 مراجعه شود.

3-3-1-11 استاندارد ابعادی در ساختمان: اندازه‌های مقرر شده برای فضاها، مصالح، قطعات، لوازم و تجهیزات ساختمانی که برای تامین هماهنگی ابعادی استفاده می‌شود. هماهنگی ابعادی در بند 11-1-3-27 تعریف شده است.

4-3-1-11 انبوه‌سازی صنعتی: ساخت تعداد کافی واحد مشابه یا مجموعه واحدهای ساختمانی مشابه با کیفیت مطلوب، طی زمان مناسب و با توجیه اقتصادی است. معیار تعداد کافی، استفاده از روش‌های ویژه طرح و ساخت صنعتی با توجه به مزیت تکرار است.

5-3-1-11 بهره وری: ترکیب بهینه و موزون منابع و زمان برای دستیابی به اهداف تعریف شده است و معیاری برای ارزیابی بازدهی فعالیت‌های تولیدی است. بهره وری از حاصل نسبت خروجی (ستانده) به ورودی (داده) محاسبه می‌شود. به عبارت بهتر، "میزان خروجی به ازای واحد ورودی" است.

صورت و مخرج رابطه (11-1-2) باید واحد یکسانی داشته باشند که معمولا یا به صورت منابع مورد استفاده، نظیر نیروی کار، ماشین‌آلات و … یا معادل ارزش اقتصادی آن‌ها است. هنگامی که در فرآیند تولید، نسبت تمام خروجیها به کلیه ورودی‌ها محاسبه شود، به آن بهره وری کلی و در صورتی که برای فعالیت‌های جزیی ارزیابی گردد، به آن بهره وری جزیی اطلاق می‌شود. بهره وری صنعت ساختمان در سه سطح، قابل تعریف است: صنعت ساختمان، پروژه ساختمانی و فعالیت‌های خرد.

توضیح: بهره وری صنعت ساختمان در سطح ملی که قسمت مهمی از تولید ناخالص داخلی را شامل می‌شود، یکی از مهم‌ترین شاخص‌های توسعه اقتصادی است که پیش نیاز برآورد آن، جمع‌آوری درست و مدون اطلاعات مجموعه وسیعی از طرح‌های ساخت گوناگون با ابعاد مختلف در بخش‌های خصوصی و دولتی است؛ لذا تعیین آن، نیازمند سازمان‌های تخصصی و نظامات ویژه مستندسازی است. توسعه یافتگی در صنعت ساختمان با افزایش بهره وری و حجم تولید مستحدثات سرمایه‌ای ارتباط مستقیم دارد.

در سطح یک پروژه، بهره وری را می‌توان از حاصل تقسیم ارزش سرمایه‌ای مستحدثات بر هزینه‌های انجام کار یا منابع مورد استفاده تعیین نمود. در محاسبه هزینه‌های انجام کار، باید کلیه هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم نظیر هزینه‌های مرتبط با کیفیت، زمان، ایمنی و محیط‌زیست را لحاظ نمود.

در سطح سوم یا یک فعالیت خرد، سنجش خروجی و ورودی بازهم ساده‌تر است. در این مورد، خروجی را می‌توان در قالب ارزش اقتصادی معادل کار انجام شده و ورودی را به صورت ارزش اقتصادی معادل نفر-ساعت نیروی انسانی، مصالح مورد استفاده، زمان صرف شده و ماشین‌آلات به کار رفته برای آن حجم مشخص از کار محاسبه نمود.

6-3-1-11 پیش دال: بخشی از دال بتنی است که در روی زمین ساخته و پس از کسب مقاومت لازم، به محل نصب متناظر آن در سقف منتقل می‌شود و برای بتن‌ریزی بقیه دال، نقش قالب را ایفا می‌کند.

7-3-1-11 پیش ساختگی: پیش ساختگی، تولید صنعتی قسمت‌های مختلف ساختمان در محیطی کنترل شده است. در این محیط، عوامل جوی؛ شامل دما، باد و بارش؛ تأثیری بر روند تولید و کیفیت محصول نخواهند داشت. از این رو، سرعت و کیفیت محصولات تولید شده، بالاتر خواهد رفت. با پیش ساختگی، تولید ضایعات ساختمانی کاهش و قابلیت تفکیک بازیافت آن‌ها افزایش می‌یابد. لازم به ذکر است که "محیط کنترل شده" می‌تواند در کارخانه یا در محل پروژه باشد.

8-3-1-11 دفترچه بهره‌برداری: مجموعه‌ای از اطلاعات ساختمان، شامل نقشه‌های چون ساخت و روش اجرا؛ نتایج آزمایشگاهی؛ مشخصات مصالح، اجزا و تاسیسات؛ فهرست تامین کنندگان مصالح؛ و دستورات لازم برای راهبری، تعمیر و نگهداری است. بخشی از اطلاعات مذکور در شناسنامه فنی و ملکی، منظور می‌شود.

9-3-1-11 سطح زمین: تراز متوسط کف معبر / معابر مجاور است.

10-3-1-11 شاخص تکمیلی صنعتی‌سازی ساختمان: عددی است بین صفر و 100 که برای یک ساختمان، بر اساس روابط و جداول این مبحث، به منظور تعیین میزان به‌کارگیری ضوابط انتخابی صنعتی‌سازی محاسبه می‌شود.

11-3-1-11 شاخص حامی محیط‌زیست: عددی است بین صفر و 100 که بر اساس دو معیار اصلی مدیریت مصرف آب و نیز مدیریت مصرف انرژی ارزیابی می‌شود.

12-3-1-11 صنعتی‌سازی ساختمان: رویکردی برای احداث ساختمان، با بهره‌گیری از مزیت تکرار است که با جایگزینی نسبی ماشین به جای نیروی انسانی، تحت مدیریت یکپارچه، به بهبود بهره وری منابع، افزایش سرعت تولید و بالا بردن و یکسان‌سازی کیفیت منجر می‌شود.

13-3-1-11 طرح و ساخت: شیوه‌ای که در آن مدیریت طرح و ساخت برعهده یک مجموعه واحد است. طراحی با لحاظ کردن نظرات مجری، به منظور کاهش خطاها و در نتیجه افزایش سرعت فعالیت‌ها انجام می‌شود.

14-3-1-11 غیرانبوه‌سازی صنعتی: در غیرانبوه‌سازی صنعتی به سبب تکرار محدود، استفاده از قطعات پیش‌ساخته کارخانه‌ای و احداث بنا با نصب آن‌ها یا پیش سفارشی صنعتی کل ساختمان اولویت می‌یابد. شایان توجه است که لازمه رونق در تولیدات کارخانه ای، داشتن استاندارد کیفی و ابعادی و نیز مدولار بودن قطعات، تاسیسات و تجهیزات گوناگون مورد استفاده در ساختمان است.

15-3-1-11 قالب سنتی: قالبی با تعداد تکرار کم که انطباق آن با معماری، در دفتر فنی یا مهندسی طراحی نشده و برای نصب، به تغییر ابعاد در محل اجرا نیاز باشد.

16-3-1-11 قالب صنعتی: قالبی با تعداد تکرار زیاد که انطباق آن با معماری، در دفتر فنی یا مهندسی به گونه‌ای طراحی شده باشد که در محل اجرا، فقط فعالیت سرهم کردن قطعات قالب و نصب آن‌ها انجام شود.

17-3-1-11 قالب‌بندی صنعتی: روش قالب‌بندی است که در آن از قالب‌های صنعتی برای بتن‌ریزی استفاده شود.

18-3-1-11 قالب ماندگار: قالبی است که پس از گیرش بتن، در محل خود باقی می‌ماند و ممکن است غیراز نقش نگهدارنده، وظایف دیگری از جمله عایق بودن، ظرفیت باربری و … را به تناسب جنس و ضخامت آن، بر عهده داشته باشد.

19-3-1-11 کتاب پروژه: مجموعه‌ای از اطلاعات ساختمان و فرآیندهای پروژه در کنار درس آموخته‌های اجرا است. اطلاعات ساختمان شامل جزییات طراحی و روش اجرا، نتایج آزمایشگاهی، فهرست تامین کنندگان مصالح و برنامه زمان‌بندی است.

20-3-1-11 لوله‌کشی صنعتی برای انتقال آب / فاضلاب: روش لوله‌کشی است که در محل، سریعا نصب می‌شود. انتخاب جنس لوله، ساز و کار اتصال آن و تمهیدات طراحی در دفتر فنی یا مهندسی، از عوامل دستیابی به معیارهای سه‌گانه صنعتی‌سازی، طبق تعریف بند 11-1-3-21 است. تهیه نقشه لوله‌کشی، برآورد فهرست مصالح مورد نیاز و تعیین موارد قابل پیش‌سازی در کارگاه بر اساس نقشه لوله‌کشی، از جمله تهمیدات طراحی در دفتر فنی یا مهندسی است.

21-3-1-11 معیارهای سه‌گانه صنعتی‌سازی: بهره وری منابع، افزایش سرعت، بهبود و یکسان‌سازی سطح کیفیت، سه معیار عمده صنعتی‌سازی است که حتی عدم رعایت یکی، موجب غیرصنعتی شدن پروژه می‌شود.

22-3-1-11 مدول: واحدی از اندازه است که طبق مراجع معتبر برای هماهنگ نمودن ابعاد در نظام هماهنگی اندازه‌ها به کار برده می‌شود.

23-3-1-11 مدولارسازی: به طراحی ساختمان با اجزای مدولار، طبق تعریف بند 11-1-3-2 اطلاق می‌شود. شایان توجه است که مدولارسازی، بالاترین حد هماهنگی ابعادی، طبق تعریف بند 11-1-3-27 است.

24-3-1-11 نظام تضمین کیفیت: طراحی تولید و سایر مولفه‌های موثر بر آن، به نحوی که احتمال انحراف کیفیت محصول نهایی از مقررات و انتظارات طرف‌های ذی نفع، به ویژه سازنده و کارفرما به حداقل برسد. نظام تضمین کیفیت متوجه فرآیند است و ریشه یابی بروز خطاهای تکرار شونده از طریق ممیزی و اصلاح عوامل به وجود آورنده آن‌ها، از نکات مهم آن است.

25-3-1-11 نظام کنترل کیفیت: بازرسی نظام مند تمامی عوامل تاثیرگذار در تولید، برای تطابق کیفیت محصول نهایی با مقررات و نیز نیازهای سازنده و کارفرما است. نظام کنترل کیفیت متوجه محصول است و اصلاح نقص‌ها و بازرسی مجدد برای حصول از انطباق، از نکات مهم آن است.

26-3-1-11 نمای صنعتی: به نمایی اطلاق می‌شود که معیارهای سه‌گانه صنعتی‌سازی، جملگی در آن محقق شده باشد. از مصادیق تحقق این معیارها، کاهش مراحل اجرا از طریق تلفیق مراحل، استفاده از قطعات پیش‌ساخته، نصب خشک و کاربرد مصالح سبک‌تر و عایق‌تر است. هم‌چنین، تهیه نقشه‌های کارگاهی نما و ایجاد قابلیت پیش‌سازی در دفتر فنی یا مهندسی، از اصول اساسی نیل به این معیارها است. از نمونه‌های منطبق با این تعریف، می‌توان به نماهای خارجی صنعتی مانند تخته سیمانی، سرامیک، شیشه، کامپوزیت، بتن پیش‌ساخته، بتن نمایان، پنل خورشیدی و لوور اشاره کرد.

27-3-1-11 هماهنگی ابعادی در ساختمان: مجموعه‌ای از اصول قراردادی برای ایجاد تناسب در ابعاد فضاها، مصالح، قطعات، لوازم و تجهیزات ساختمانی که به منظور امکان‌پذیری و بهبود کارآیی ساخت و سرهم کردن اجزای مختلف ساختمان استفاده می‌شود.