1-5-3 کلیات

سیستم‌های کشف و اعلام حریق برای آگاهی سریع و به موقع از خطر آتش‌سوزی مؤثر بوده و با بهره‌برداری از آن‌ها می‌توان پیش از آنکه محیط به شرایط بحرانی برسد، فرصت لازم را برای عملیات اطفای حریق فراهم آورد. به کمک این سیستم‌ها می‌توان تا حدود زیادی از تلفات و خسارتهای ناشی از آتش‌سوزی جلوگیری کرد. از این رو، تجهیز ساختمان به این سیستم‌ها و وسایل، از عوامل اصلی حفظ جان و مال انسان‌ها در برابر خطرهای آتش‌سوزی شناخته شده است. در همه مواردی که در این مبحث استفاده از شبکه‌های کشف و اعلام حریق ضروری اعلام شده، رعایت ضوابط مندرج در این فصل، برای طراحی، اجرا، نگهداری و بازدید آن‌ها الزامی است. هم‌چنین در محل‌های مورد نیاز، مرجع قانونی صدور پروانه و پایان کار می‌تواند نصب سیستم‌های کشف و هشدار منوکسید کربن را مطالبه نماید.

طراحی، انتخاب تجهیزات، اجرا، نصب و هرگونه تغییر، تبدیل و توسعه در سیستم‌های کشف و اعلام حریق در ساختمان‌ها باید مطابق معیارها و استانداردهای معتبر و توسط متخصصان کار آزموده صورت گیرد. تا هنگام تهیه دستورالعمل مصوب، برای کنترل، طراحی و نصب این سیستم‌ها باید از یکی از مراجع زیر استفاده شود:

– استاندارد ایران شماره 1-19684، سیستم‌های کشف و اعلام حریق برای ساختمان‌ها، بخش 1: دستورالعمل برای طراحی، نصب، راه‌اندازی، تعمیر و نگهداری سیستم‌ها در ساختمان‌ها؛

– استاندارد NFPA 72؛

– استاندارد BS EN 5839-1.

طراحی سیستم‌های برقی، مدارها و نظایر آن باید با مبحث سیزدهم مقررات ملی ساختمان مطابقت داشته باشد.

تجهیزات سیستم کشف و اعلام حریق باید حداقل یکی از گواهینامه‌های فنی معتبر ملی و یا بین‌المللی را مطابق با ضوابط این مبحث دارا باشد.

2-5-3 سیستم اعلام حریق

سیستم‌های اعلام حریق به طور کلی شامل دو سیستم اعلام حریق دستی و خودکار می‌باشد.

1-2-5-3 سیستم اعلام حریق دستی

این سیستم شامل هیچ‌گونه کاشف خودکار نیست و هشدار حریق تنها به صورت دستی می‌تواند آغاز شود. در تمام ساختمان‌هایی که نصب سیستم کشف و اعلام حریق خودکار الزامی است، سیستم اعلام حریق دستی نیز باید نصب شود.

2-2-5-3 سیستم اعلام حریق خودکار

سیستم اعلام حریق خودکار شامل سیستم‌های موضعی و مرکزی است. این سیستم‌ها دارای حسگرهای حساس به یک یا چند محصول ناشی از حریق است که در آن هشدار حریق می‌تواند به صورت خودکار فعال شود. این سیستم‌ها به دو دسته موضعی و مرکزی تقسیم می‌شوند.

1-2-2-5-3 سیستم اعلام حریق خودکار موضعی

در این سیستم‌ها علاوه بر حسگرهای حساس به یک یا چند محصول حریق، آژیر هشدار نیز بر روی خود آشکارساز نصب شده است. کاشف‌های موضعی باید دارای باتری مناسب و دارای طول عمر حداقل 5 سال باشند.

2-2-2-5-3 سیستم اعلام حریق خودکار (مرکزی)

این سیستم‌ها دارای پنل کنترل مرکزی است و کلیه سیگنال‌های اعلام هشدار از طریق پنل به آژیرها و سایر دستگاه‌های عمل کننده ارسال می‌شود.

3-5-3 نقشه‌ها و مدارک فنی

سیستم‌های کشف و اعلام حریق، باید دارای نقشه‌ها و مدارک فنی کامل، دست کم شامل موارد زیر باشد:

1. پلان کامل طبقات، که کاربری همه فضاها در آن مشخص باشد.

2. نقشه کامل مربوط به طراحی سیستم اعلام حریق خودکار، برای تمام طبقات و فضاهای تحت پوشش، شامل جانمایی وسایل اعلام و هشدار، تجهیزات کنترل اعلام و تابلوی کنترل.

3. جزئیات ارتفاع سقف‌ها.

4. اطلاعات و نقشه‌های کامل نیروی برق و باتری برای زمان برق‌دهی در شرایط نرمال و شرایط اضطراری مطابق با ضوابط مبحث سیزدهم مقررات ملی ساختمان.

5. تولید کننده، مدارک و گواهی‌های فنی معتبر برای تجهیزات به کار رفته.

محتوای نقشه‌ها و مدارک باید با الزامات مبحث سیزدهم مطابقت داشته باشد.

4-5-3 مکان‌های الزامی برای نصب سیستم‌های کشف و اعلام حریق

سیستم دستی یا خودکار کشف و اعلام حریق باید بسته به نوع تصرف در مکان‌هایی که در بندهای 3-5-4-1 تا 3-5-4-9 مشخص شده است نصب شود. به علاوه برای ساختمان‌های بلند مرتبه باید ضوابط بخش 3-5-5 نیز رعایت گردد.

یادآوری: در بیشتر فضاها، کاشف‌های نوع دودی عمدتاً مناسب‌ترین نوع کاشفها هستند، مگر در مکان‌هایی که به دلیل نوع کاربری فضا، ارتفاع سقف، شرایط خاص یا دلایل دیگر، کاشف‌های نوع دودی مناسب شناخته نشود، که در این صورت باید از کاشفهای مناسب دیگر استفاده کرد.

1-4-5-3 ساختمان‌های تصرف مسکونی

سیستم‌های کشف و اعلام حریق باید در مکان‌هایی که در بندهای 3-5-4-1-1 تا 3-5-4-1-3 ذکر شده است، نصب شوند.

1-1-4-5-3 تصرف گروه (م-1)

– سیستم اعلام حریق دستی

یک سیستم اعلام حریق دستی باید در تصرف‌های گروه (م -1) نصب شود.

– سیستم اعلام حریق خودکار

در ساختمان‌های مسافرپذیر مانند هتل‌ها، مسافرخانه‌ها و نظایر آن‌ها، در تمام اتاق‌های مهمان و کریدورهای داخلی مربوط به آن‌ها (کریدورهای داخل ساختمان که به اتاق‌های مهمان سرویس می‌دهند)، باید یک سیستم اعلام حریق خودکار مرکزی نصب شود.

– تابلوی کنترل و سیستم برق اضطراری

در ساختمان‌هایی که به طور کامل مجهز به شبکه بارنده خودکار نیستند، کاشف‌های دود در اتاق‌های مهمان باید به تابلوی کنترل در محلی که دائماً تحت نظر است، متصل باشد. هم‌چنین در اتاق استقرار تابلوی کنترل، باید سیستم اعلام حریق دستی وجود داشته باشد.

2-1-4-5-3 تصرف‌های گروه (م -2)

در تصرف‌های گروه (م – 2)، یک سیستم اعلام حریق دستی و سیستم اعلام حریق خودکار باید به شرح زیر نصب شود:

1. سیستم اعلام حریق دستی برای ساختمان و سیستم خودکار موضعی در واحدهای مسکونی (برای بناهای آپارتمانی) یا واحدهای خواب (برای خوابگاه‌ها)، در ساختمان‌هایی که دارای بیش از 5 طبقه بالاتر از تراز زمین باشند.

2. یک سیستم خودکار موضعی برای هر واحد مسکونی یا واحد خواب، که بیش از یک طبقه پایین‌تر از بالاترین تراز تخلیه خروج مربوط به آن واحد خواب یا واحد مسکونی واقع شده باشد.

3. سیستم اعلام حریق دستی برای هر ساختمانی که دارای بیش از 20 واحد مسکونی باشد. برای ساختمان‌هایی مانند خوابگاه‌ها، ملاک تعداد واحدهای خواب است.

3-1-4-5-3 تصرف‌های گروه (م -3)

در تصرف‌های مسکونی که برای مراقبت شبانه‌روزی از افراد به تعداد 6 الی 16 نفر (به غیر از تعداد کارکنان) استفاده شود، نصب یک سیستم اعلام حریق خودکار الزامی است.

2-4-5-3 ساختمان‌های تصرف آموزشی و فرهنگی

در ساختمان‌های تصرف آموزشی و فرهنگی باید سیستم اعلام حریق دستی نصب شود.

تبصره: تصرف‌های گروه (آ) با بار تصرف کمتر از 100 نفر نیازی به نصب سیستم اعلام حریق ندارند.

3-4-5-3 ساختمان‌های تصرف درمانی – مراقبتی

در تصرف‌های گروه (د)، یک سیستم اعلام حریق دستی و یک سیستم اعلام حریق خودکار باید نصب شود. هم‌چنین در فضاهای انتظار که به کریدور باز هستند باید یک سیستم کشف دود خودکار دارای سیستم نظارت الکتریکی، نصب شود.

1-3-4-5-3 تصرف‌های گروه (د-1) و (د-2)

در ساختمان‌های تصرف (د-1) و (د-2)، کریدورها و آن فضاهایی از ساختمان که به کریدورها باز می‌شوند، باید به سیستم خودکار کشف حریق مجهز باشند.

2-3-4-5-3 تصرف‌های گروه (د -3)

در تصرف‌های گروه (د -3)، یک سیستم کشف و اعلام حریق خودکار باید نصب شود. جعبه‌های اعلام حریق دستی را می‌توان در اتاق‌های متعلق به کارکنان که دارای دید و نظارت به قسمت‌های تحت نظر هستند، قرار داد.

در تصرف‌های گروه (د -3)، تخلیه افراد با دشواری‌های زیادی همراه است و بنابر این آگاهی سریع از بروز آتش‌سوزی از اهمیت زیادی برخوردار است. در این تصرف‌ها، لازم است تا در آن فضاهای خواب یا اقامت که در آن‌ها احتمال حریق وجود دارد و در معرض دست کاری‌های احتمالی افراد تحت مراقبت نیست، کاشف‌های دود متصل به سیستم اعلام حریق خودکار نصب شود.

4-4-5-3 ساختمان‌های تصرف تجمعی (ت)

1-4-4-5-3 کلیات

در تمام ساختمان‌های گروه (ت) دارای بار تصرف برابر یا بیشتر از 300 نفر، باید یک سیستم دستی اعلام حریق نصب شود. هم‌چنین، قسمت‌هایی از تصرف‌های گروه (آ)، که برای اهداف تجمعی از آن‌ها استفاده می‌شود، باید دارای سیستم اعلام حریق دستی باشند.

2-4-4-5-3 ساختمان‌های دارای بار تصرف بیش از 1000 نفر

در تصرف‌های گروه (ت) با بار تصرف بیشتر از 1000 نفر، فعال شدن سیستم اعلام حریق باید با فعال‌سازی یک سیستم صوتی و اعلام خطر (با قابلیت پخش از طریق بلندگو) همراه باشد. تا هنگام تدوین دستورالعمل ملی مربوط، برای این سیستم‌ها از سایر استانداردهای معتبر مانند استاندارد NFPA 72 استفاده شود.

3-4-4-5-3 تصرف تجمعی گروه (ت -1)

ساختمان‌های تجمعی گروه (ت -1)، مانند تئاتر، سینما و کاربری‌های مانند آن‌ها، باید به سیستم کشف و اعلام حریق خودکار مجهز باشند.

4-4-4-5-3 تصرف تجمعی گروه (ت -2)

ساختمان‌های تصرف تجمعی گروه (ت -2) باید به سیستم کشف و اعلام حریق خودکار مجهز گردد.

5-4-4-5-3 تصرف تجمعی گروه (ت -3)، (ت -4) و (ت-5)

این تصرف‌ها باید به سیستم اعلام حریق دستی مجهز شوند.

6-4-4-5-3 نیروی برق ایمنی و اضطراری

سیستم‌های صوتی و اعلام خطر باید مطابق با الزامات مبحث سیزدهم مقررات ملی ساختمان مجهز به نیروی برق ایمنی و اضطراری باشند.

5-4-5-3 ساختمان‌های تصرف اداری/ حرفه‌ای (ح)

ساختمان‌های تصرف (ح) با بار تصرف بیش از 500 نفر، یا بیش از 100 نفر در طبقه زیر یا بالای پایین‌ترین تراز تخلیه خروج، باید به سیستم کشف و اعلام حریق دستی مجهز گردند.

6-4-5-3 ساختمان‌های تصرف کسبی /تجاری (ک)

ساختمان‌های کسبی / تجاری با بیش از 3 طبقه، یا با بار تصرف برابر یا بیشتر از 500 نفر، یا با بار تصرف بیشتر از 100 نفر در طبقه بالا یا زیر تراز تخلیه خروج، باید به سیستم‌های اعلام حریق خودکار و دستی مجهز باشند.

7-4-5-3 ساختمان‌های تصرف صنعتی (ص)

1-7-4-5-3 گروه (ص -1)

در تصرف صنعتی گروه (ص – 1)، نصب یک سیستم اعلام حریق خودکار الزامی است.

1-7-4-5-3 گروه (ص -2)

در تصرف صنعتی گروه (ص – 2)، نصب یک سیستم اعلام حریق دستی الزامی است.

8-4-5-3 ساختمان‌های با تصرف انباری (ن)

تصرف‌های انباری باید به سیستم کشف و اعلام حریق خودکار و دستی مجهز شوند، مگر در مواردی که محتویات انبار، از مواد غیرقابل سوختن و کم خطر باشد.

9-4-5-3 ساختمان‌های تصرف مخاطره‌آمیز (خ)

در تصرف‌های مخاطره‌آمیز باید سیستم‌های کشف و اعلام حریق خودکار و دستی نصب شود. در مورد ضوابط ایمنی در برابر آتش برای ساختمان‌های مخاطره‌آمیز، باید از دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌های تخصصی معتبر مرتبط استفاده شود.

5-5-3 ضوابط تکمیلی ساختمان‌های بلند

ساختمان‌های بلند باید به سیستم کشف و اعلام حریق خودکار مجهز باشند. در تمام ساختمان‌های بلند با هر نوع تصرف با ارتفاع بیش از 23 متر بالای تراز زمین (برای کف بالاترین طبقه قابل تصرف)، علاوه بر الزامات بیان شده در قسمت‌های دیگر این فصل، الزامات این بخش نیز باید رعایت شود.

1-5-5-3 کاشف‌های خودکار حریق

طراحی و محل نصب کاشفها باید مطابق ضوابط بخش 3-5-7 باشد. به علاوه، کاشف‌های دود باید مطابق مشخصات اعلام شده در همان بخش فراهم و به یک سیستم اعلام حریق خودکار وصل شوند. فعال‌سازی هر کاشف که وجود آن طبق این بخش لازم است، باید سیستم صوتی و اعلام خطر را طبق سناریوی ایمنی حریق ساختمان به کار اندازد. کاشف‌های دود باید در محل‌های زیر نصب شوند:

1. در همه اتاق‌های تجهیزات مکانیکی، الکتریکی، مخابرات، یا اتاق‌های مانند آن‌ها و در اتاق‌های تجهیزات آسانسورها و لابی آنها.

2. در پلنیوم هوای برگشتی اصلی و تخلیه هر سیستم هوارسانی که دارای ظرفیت بیش از 0/94 متر مکعب بر ثانیه (معادل 2000 فوت مکعب بر دقیقه) باشد. لازم است این کاشفها در یک محل قابل دسترس بعد از اتصال آخرین کانال هوا به پلنیوم قرار داده شود.

3. در هر اتصال یک کانال هوای برگشتی یا محفظه (پلنیوم) به یک کانال عمودی یا رایزر، در سیستم تهویه‌ای که برای دو طبقه یا بیشتر به کار می‌رود. در تصرف‌های گروه‌های (م -1) و (م – 2)، در هر رایزر هوای برگشتی که بیش از 2/4m³/s (معادل 5000 فوت مکعب بر دقیقه) از آن منتقل نمی‌شود و در آن از بیش از 10 بازشوی ورودی هوا استفاده نمی‌شود، می‌توان از یک کاشف دود استفاده نمود.

2-5-5-3 قطع کننده دستی

در همه مناطق اعلام کننده، یک قطع کننده دستی برای سیستم اعلام خطر باید فراهم شود.

3-5-5-3 پیام‌های زنده صوتی

سیستم صوتی و اعلام خطر باید امکان پخش پیامهای صوتی زنده افراد را با بلندگوهای نصب شده در آسانسورها، پلکان خروج و طبقات منتخب، داشته باشد.

6-5-3 مرکز کنترل یا اتاق فرمان

در تمام تصرف‌های انباری، صنعتی و مخاطره‌آمیز، ایجاد فضایی به عنوان مرکز کنترل یا اتاق فرمان، با حضور دست کم یک مسئول ایمنی که عهده‌دار اعلام حریق و شرایط اضطرار باشد، ضروری است.

7-5-3 ضوابط طراحی

1-7-5-3 کلیات

تمام وسایل کشف حریق، اعم از کاشفهای خودکار، جعبه‌های اعلام حریق دستی و دیگر وسایل مرتبط، که بخشی از مدار تشخیص و فعال‌سازی محسوب می‌شوند، باید مطابق با این مبحث و دستورالعمل‌ها و استانداردهای معتبر انتخاب، نصب و نگهداری شوند. طراحی سیستم اعلام حریق باید بر اساس کاربری ساختمان و فضاهای آن، اهداف ایمنی و سایر عوامل تأثیرگذار صورت گیرد. جهت استفاده از کاشفهای خاص مانند دتکتور خطی نوری، کابلی، دتکتورهای کانالی، دتکتورهای نمونه‌گیر و غیره تمام الزامات استانداردهای معتبر مربوط باید رعایت گردد.

تا زمان تدوین و تصویب دستورالعمل ملی برای طراحی، نصب و نگهداری سیستم‌های کشف و اعلام حریق، در این زمینه از یکی از استانداردهای ایران شماره 1-19684، NFPA 72 و BS 5839-1 استفاده شود.

کلیه کابل‌های مدارهای سیستم اعلام حریق و سطح مقطع آن باید بر اساس الزامات مبحث سیزدهم مقررات ملی ساختمان، استانداردهای معتبر و هماهنگ با مشخصات فنی شرکت سازنده معتبر(طبق تعریف مبحث 13) سیستم اعلام حریق انتخاب گردد. کابل‌های مورد استفاده باید از نظر مقاومت در برابر آتش و یا محافظت شدن به وسیله تمهیدات مناسب، پاسخگوی عملکرد مورد نظر باشند.

2-7-5-3 دسترسی به کاشفها

کاشف‌های خودکار حریق باید طوری نصب شوند که دسترسی به آن‌ها بدون مشکل خاصی امکان‌پذیر باشد. نصب کاشفهای خودکار به صورت توکار مجاز نیست. پیش‌بینی دتکتور برای سقف کاذب و هم‌چنین کف کاذب باید بر اساس استانداردهای معتبر انجام‌پذیرد و دتکتورهای نصب شده در داخل سقف و کف کاذب باید قابل دسترس باشند.

3-7-5-3 جعبه‌های هشدار دستی (شستی اعلام حریق)

در تمام بناهایی که نصب کاشفهای خودکار ضروری اعلام شود، فراهم کردن امکان کاراندازی شبکه‌های اعلام حریق، از طریق جعبه دستی (شستی اعلام حریق) نیز الزامی است. جعبه هشدار دستی باید کاملاً در معرض دید قرار داشته، قابل دسترس و در مسیر بوده و با دقت کامل به ترتیب زیر روی دیوار نصب شود:

1- در هر طبقه، دست کم یک جعبه منظور گردد.

2- در تعیین محل نصب شستی‌های اعلام حریق باید حداکثر فاصله پیمایش افراد تا رسیدن به آن، هم‌چنین فاصله شستی‌ها در راهروها از یکدیگر باید مطابق با استاندارد مرجع طراحی تعیین شود.

3 – ارتفاع جعبه تا کف زمین بین 110 تا 140 سانتی‌متر در نظر گرفته شود.

4-7-5-3 آژیر یا زنگ اعلام حریق

نصب دست کم یک آژیر یا زنگ اعلام حریق، در هر طبقه از بنا، به گونه‌ای که صدای آن در سر تا سر طبقه به وضوح شنیده شود، الزامی است. نوع آژیر باید از سایر آژیرها که ممکن است در بعضی مکان‌ها پخش شوند، باید متمایز باشد. به هیچ وجه نباید از این نوع آژیر در موارد دیگر استفاده شود. ارتفاع نصب آژیرها باید 2/1 متر باشد.

حداقل صدای تولید شده توسط آژیر در فضاهای معمولی باید 65 دسیبل باشد. در مکان‌هایی که صدای معمول محیط از 65 دسی‌بل بیشتر است، صدای آژیر 5 دسیبل بالاتر از صدای محیط در نظر گرفته شود. در فضاهایی که صدای محیطی بیشتر از 90 دسی‌بل باشد، علاوه بر آژیر، باید از فلاشرهای اعلام حریق استفاده شود.

در اتاق‌های خواب یا فضاهای اختصاص داده شده به خوابیدن، صدای تولید شده آژیر (که در محل قرارگیری بالش اندازه‌گیری می‌شود) باید 75 دسی‌بل باشد. صدای تولید شده توسط آژیرهای سیستم اعلام حریق در هیچ فضایی نباید بیشتر از 120 دسیبل باشد.

حداقل تراز صدای اعلام کننده‌های صوتی در فاصله 3 متری، در فضاهای عمومی 75 دسیبل و در فضاهای خصوصی 45 دسی‌بل است. حداکثر تراز صدا در نزدیک‌ترین فاصله تا وسیله اعلام، در تمام فضاها 130 دسی‌بل است.

5-7-5-3 محل نصب اعلام کننده‌ها

چنانچه دستگاه اعلام خطر بر روی دیوار نصب شود، باید حداقل 15 سانتی‌متر از سقف و 230 سانتی‌متر از کف تمام شده فاصله داشته باشد.

6-7-5-3 محل نصب تابلوی مرکزی اعلام حریق

تابلوی مرکزی اعلام حریق باید در مکانی مناسب، مشخص، در معرض دید و قابل استفاده برای نیروهای آتش‌نشانی و ساکنان ساختمان نصب شود. معمولاً بهترین مکان برای نصب آن‌ها در تراز تخلیه و نزدیک درهای ورودی ساختمان و نزدیک به جایگاه نگهبانی است. محل نصب دستگاه باید در محلی باشد که در معرض آسیب‌های فیزیکی قرار نداشته و حتی‌الامکان خطر حریق در آن قسمت کم باشد.

هم‌چنین روشنایی کافی باید در محل نصب پنل اعلام حریق مرکزی وجود داشته، در هنگام قطع برق روشنایی اضطراری با ایمنی برای آن تأمین شود. برق پنل اعلام حریق باید دارای اتصال زمین باشد. هم‌چنین ارتفاع نصب پنل اعلام حریق می‌بایست از کف تمام شده تا صفحه نمایش آن 1/5 متر باشد.

8-5-3 منطقه‌بندی (زون بندی)

برای سیستم‌های کشف و اعلام حریق، هر طبقه به عنوان یک منطقه یا زون جدا در نظر گرفته می‌شود. هر منطقه کشف حریق نباید دارای مساحت بیش از 2000 متر مربع باشد و طول آن در هر جهت نباید از 60 متر تجاوز نماید (برای اسپرینکلرها نیاز به رعایت این اعداد نیست و زون‌بندی آن‌ها باید مطابق با دستورالعمل مربوط صورت گیرد).

9-5-3 نگهداری

ضوابط تعمیر و نگهداری سیستم‌های ساختمانی باید از ضوابط مبحث 22 مقررات ملی ساختمان تبعیت نماید.