ارزشیابی و رتبه‌بندی ساختمان‌های مسکونی بر اساس الزامات معماری و ایمنی در این پژوهش تلاش شد تا نسبت به معیارهای تاثیرگذار بر ساختمان‌های مسکونی بر اساس الزامات معماری و ایمنی اقدام گردد. پس از تایید نهایی پرسش‌نامه و تعیین عوامل و معیارها، با استفاده از نمونه‌گیری تصادفی تعداد 30 نفر از خبرگان و کارشناسان (شامل مهندسین ناظر، مجریان ساختمانی، کارفرمایان و پیمانکاران ساختمان‌های مسکونی شهر تهران) به عنوان حجم نمونه در نظر گرفته شدند. از روش تحلیل سلسله مراتبی (ahp)، برای محاسبه ارزش وزنی واولویت‌بندی عوامل استفاده گردید. شاخص‌های معرفی شده در این تحقیق شامل الزامات معماری و ایمنی بودند که شاخص «تامین مناسب نور» با ارزش وزنی 0.275 مهمترین عامل در رتبه‌بندی «الزامات معماری» و « استحکام کلیه اجزاء اصلی بنا تحت بارهای ثقلی و زلزله (اسکلت دیوارها و سقف‌ها)» با ارزش وزنی 0.431 مهم ترین عامل در رتبه‌بندی «ایمنی» داشتند.

ایمنی ، رتبه بندی ، روش تحلیل سلسله مراتبی ، الزامات معماری ، ساختمان های مسکونی

مقدمه

ارزیابی طرح‌ها و برنامه‌ها پیامد نظری و روش شناختی آگاهی بر کارکردهای پروژه است. انجام ارزیابی معمولاً به منظور بهبود مدیریت، شفافیت و پاسخگویی و کمک به تخصیص منابع بودجه‌ای صورت می‌گیرد (Dong et al, 2010; Walter et al, 2007). کیفیت به عنوان یکی از قدیمی‌ترین اصول مستندسازی شده، شامل تعاریف متعددی می‌باشد. در ساده‌ترین حالت، کیفیت در صنعت ساخت از دیدگاه مشتری چیزی جز رضایت‌مندی در زمینه‌های ظاهری و سطح کارایی آن نیست (Collins, 1995; Jha and Iyer, 2006). هم چنین بر اساس مراجع معتبر در حوزه صنعت ساخت، کیفیت را می‌توان شایستگی برای هدف، اهداف توافق شده میان کارفرما و پیمانکار اصلی و تطابق انتظارات مشتری با پروژه ساخته شده دانست (Atkin and Pothecary, 1994). کیفیت در سال‌های اخیر، از اهمیت بسیار بالایی در صنعت ساخت برخوردار بوده است؛ لذا در صنعت ساخت مدرن، مدیریت کیفیت از جایگاه ویژه‌ای در پروژه‌های ساخت برخوردار می‌باشد (Harris and McCaffer, 2013).

مسکن و شرایط آن عامل مهم و محوری در کیفیت زندگی و تمایز بین افراد، گروه‌ها و نواحی قلمداد می‌شود (Domanski, 2008). تامین کیفیت مسکن یکی از اهداف اصلی در برنامه‌های مسکن در کشورهای توسعه یافته است. در ایران که فرآیند مدرنیزاسیون را با شتاب تجربه کرده، چگونگی تامین کیفیت در مسکن یکی از چالش‌های جدی فرآروی برنامه‌ها و سیاست‌های مسکن است. هدف این سیاست‌گذاری‌ها، توانمند ساختن هر خانوار برای دسترسی به مسکن مناسب با کیفیت خوب، متناسب با نیازهایش، در محیطی حتی‌المقدور مناسب و با تصرفی که مایل است، می‌باشد (اهری و امینی جدید، 1375).

طول عمر مفید ساختمان‌ها در ایران علاوه بر آنکه متاثر از فقدان ثبات در قوانین شهرسازی و طرح‌های مصوب جامع و تفصیلی مناطق و شهرهاست، از عدم اعمال مناسب مدیریت کیفیت در زمان طرح، اجرا و بهره‌برداری ناشی می‌شود که با گذشت زمان منجر به کاهش تدریجی ویژگی‌ها، کارایی و حاشیه ایمنی ساختمان شده و به افزایش هزینه‌های تعمیر و نگهداری در چرخه عمر پروژه می‌انجامد (بهادری، 1393). مدیریت و برنامه‌ریزی برای تضمین کیفیت و اقدامات کنترلی در هنگام اجرا، محصولی مطلوب و مناسب را در اختیار بهره‌برداران قرار می‌دهد که علاوه بر افزایش بهره‌وری، افزایش طول عمر مفید محصول را موجب می‌گردد (خانجانی و شاکری، 1393).

امروزه وجود برخی مشکلات در پروژه‌های ساختمانی مانند استفاده از مصالح با کیفیت نامطلوب، کیفیت نامناسب اجرا، عدم توجه به محیط کار و نیروی انسانی و هزینه فعالیت‌های دوبارهکاری باعث توجه به ایجاد سیستم مدیریت کیفیت در صنعت عمران شده است (صائمی و خزایی، 1395). مطابق آنچه بیان شد، ضرورت ارائه مدلی مبتنی بر ارزیابی و رتبه‌بندی کیفیت ساختمان‌های مسکونی مساله‌ای جدی است تا با استفاده از آن بتوان مهمترین عوامل اثرگذار بر کیفیت ساختمان‌های مسکونی را شناسایی کرد و معضلات ناشی از کیفیت ضعیف را کنترل کرد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که کیفیت پایین یک پدیده جهانی در پروژه‌های ساختمانی است. مطالعه‌ای توسط موسسه صنعت ساخت و ساز ایالات متحده (Construction Industry Institute) انجام شده است تا هزینه اضافی پروژه‌های ساختمانی را به دلیل کیفیت پایین مشخص کند. نتایج نشان داد که عدم موفقیت کیفیت می‌تواند تا 25% هزینه اضافه برای پروژه ایجاد نماید (Abdel-Razek, 1998). به گفته چان و تام (2000)، افزایش سریع جمعیت در هنگ کنگ، منجر به کیفیت پایین پروژه‌های مسکن گردید (Chan and Tam, 2000). عبدالرزاک و همکاران (2010) اظهار داشتند که برخی از پروژه‌های عمرانی در مالزی نتوانسته‌اند رضایت مشتری را در سطح کیفیت بدست آورند (Abdul-Razak et al, 2010). المعطی و همکاران (2016) طبق گزارشات بانک جهانی بیان نمودند که تنها 20% پروژه‌های جاده‌ای در مصر در سطح کیفی مطلوب قرار دارند (El-Maaty et al, 2016). عطاءاله و همکاران (2014) و عباس و همکاران (2015) همچنین اظهار داشتند که پروژه‌های ساختمانی در پاکستان با مسئله بی‌کیفیتی روبرو هستند (Attaullah et al, 2014; Abas et al, 2015).

انی و همکاران (2019) بیان داشتند که عدم اجرای قانون ملی ساختمان از مهمترین عوامل مؤثر بر مدیریت کیفیت در اماکن ساختمانی در ایالت اویو بوده است (Oni et al, 2019). نگوین و همکاران (2019) عنوان نمودند که مواد، طراحی، ساخت و سازه بر کیفیت پروژه‌های زیرساخت اجتماعی تأثیر مثبت دارد (Nguyen et al, 2019). سوهو و همکاران (2018) دریافتند که پیمانکاران بی‌تجربه، برنامه‌ریزی نادرست و انتخاب نادرست مواد از اصلی‌ترین عوامل تأثیرگذار بر کیفیت در پروژه‌های بزرگراه پاکستان هستند (Sohu et al, 2018). طبق بررسی‌ها و مطالعات صورت گرفته خانجانی و شاکری (1393) عوامل موثر در کیفیت ساختمان‌ها به شرح ذیل مطرح گردیدند: الزامات معماری، استحکام تحت بارهای ثقلی و دائمی، عدم نشست ساختمان و عدم بروز ترک در جداره‌ها، سرویس‌دهی مناسب، استحکام در برابر زلزله، تامین ایمنی و بهینه بودن (خانجانی و شاکری، 1393).

ولی‌پور فرد (1397) دریافت که مهم‌ترین ذینفع در مدیریت زمان و کیفیت، به ترتیب کارفرما، ناظر مقیم، ناظر سازمان نظام مهندسی و عوامل ساخت می‌باشند (ولی‌پور فرد، 1397). بر اساس مطالعات گذشته این نیاز بیش از پیش در ایران و کلان شهرهایی هم چون تهران احساس می‌شود. شواهد اجرایی موجود و گزارش‌های حاصل از مطالعات مقاوم‌سازی و پروژه‌های تحقیقاتی در زمینه پیش‌بینی خسارات ناشی از زلزله‌های آتی در تهران همگی بیانگر ضرورت ارتقاء کیفیت ساخت و ساز در ایران می‌باشند (یحیی‌پور و هروی، 1393). بسیاری از مطالعات پیشین این نکته را نشان داده‌اند که هرگونه تلاشی جهت افزایش کیفیت، با افزایش هزینه‌ها همراه خواهد بود، در نتیجه شناسایی و اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر کیفیت پروژه‌ها در این صنعت، نه تنها افزایش کیفیت را هدفمند می‌کند، بلکه هزینه‌های افزایش یافته را نیز کنترل خواهد کرد (Omar and Murgan, 2014).

در برخی مطالعات گذشته اهمیت کیفیت در شرکت‌های فعال در زمینه صنعت ساخت مورد توجه قرار گرفته است (Chan, 1996). در برخی از این مطالعات مستندات کیفیت از دو دیدگاه حائز اهمیت میباشند: از دیدگاه مشتری به دلیل فراهم آوردن مستنداتی مبنی بر انتظارات آنها از پیمانکار، و از دیدگاه شرکت کارفرما به دلیل ایجاد فرصت شناسایی عوامل مؤثر بر بهبود کیفیت (Arditi and Lee, 2003; Maloney, 2002). بسیاری از مطالعات پیشین به مطالعه مسائل مرتبط با کیفیت اعم از شناسایی عوامل مؤثر بر آن، هزینه کیفیت، توسعه سیستم‌های مدیریتی و توسعه روش‌های سنجش کیفیت پرداخته‌اند (Harris, 2001; Flood, 1993). این مطالعات بر اهمیت کیفیت در صنعت ساخت صحه گذاشته و بر اهمیت شناسایی عوامل مؤثر بر آن تأکید کرده‌اند. در مطالعه‌ای که در کشورهای در حال توسعه انجام شده است، کیفیت به عنوان مهمترین عامل مؤثر بر موفقیت پروژه پس از عامل زمان قرار گرفته است (Jha, 2004).

روش تحقیق

در هر تحقیق ابتدا باید ماهیت، اهداف و دامنه پژوهش مشخص شود تا بتوان با استفاده از قواعد و ابزار و از راه‌های معتبر به واقعیت‌ها دست یافت. تحقیق حاضر بر اساس هدف تحقیقی کاربردی و از منظر روش توصیفی می‌باشد. جامعه آماری این پژوهش عبارت است از مهندسین ناظر، مجریان ساختمانی، کارفرمایان، و پیمانکاران ساختمان‌های مسکونی شهر تهران که با استفاده از روش نمونه‌گیری به روش تصادفی تعداد 30 پرسش‌نامه توزیع گردید.

در این پژوهش از دو ابزار اسناد و مدارک و پرسش‌نامه استفاده گردید. در ابتدا اطلاعات و مدارک پیرامون ادبیات موضوع از طریق بررسی کتب، مقالات علمی، آئین‌نامه‌ها و مقررات داخلی و خارجی حول محور موضوع، استخراج گردید. در مرحله‌ی بعد، جهت درک میزان انطباق یافته‌های حاصل از مباحث تئوریک مطرح شده در بررسی‌های کتابخانه‌ای با واقعیت‌های موجود، یک سری مطالعات میدانی صورت پذیرفت. در نتیجه با توجه به مطالعات و مصاحبه‌هایی که با متخصصین صورت گرفت، پرسش‌نامه‌ای تدوین گردید. جهت تایید روایی این پرسش‌نامه از نقطه نظرات استاد راهنما، مدیران و کارشناسان خبره پروژه‌های مسکونی شهر تهران استفاده گردید.

سپس عوامل شناسایی و استخراج شده حاصل از این مطالعات در اختیار جامعه آماری مورد پژوهش قرار گرفت، در این قسمت برخی عوامل از فهرست اولیه حذف گردید و در نهایت، عوامل موثر بر کیفیت ساختمان‌های مسکونی شهر تهران در دو بخش «الزامات معماری» و «ایمنی» شناسایی شد.
پرسش‌نامه‌ها به صورت مصاحبه بسته تکمیل شد. بدین ترتیب که در زمان پاسخ‌گویی به پرسش نامه محقق حضور داشته و توضیحات لازم برای هر یک از سوالات ارائه شد. هدف از این کار علاوه بر اطمینان از فهم کامل سوالات و اطمینان از صحت پرسش‌نامه، آشنایی به فضای حوزه مسکن و ساختمان در ایران نیز بود. در نهایت 30 پرسش‌نامه صحیح در این مرحله تکمیل گردید. در نهایت به تجزیه و تحلیل اطلاعات پرداخته شده و به شناسایی رتبه‌بندی ساختمان‌های مسکونی شهر تهران از نظر الزامات معماری و ایمنی از طریق روش تحلیل سلسله مراتبی (Analytical Hierarchy Process (AHP)) اقدام گردید. معیار مورد استفاده جهت ارزشیابی، استانداردهای ISO، مقررات ملی ساختمان و همچنین استفاده از جداول کانگا (Conqua) بود.

يافته‌ها

در این بخش، یافته‌های پژوهش گزارش می‌شود. یافته‌ها باید همراه با جدول، نمودار، شکل و ارائه آمار و ارقام به فارسی و نیز شامل توصیف و تحلیل داده‌ها باشد.

الف- نتايج توصیفی جامعه آمار

بیشترین آمار حجم نمونه را مردها (86/66 درصد) به گروه سنی 30 تا 40 سال (53/33 درصد) اختصاص داشت. بیشترین حجم نمونه دارای مدرک تحصیلی کارشناسی (53/33 درصد) بودند. بیشترین حجم نمونه، با تجربه 10 تا 15 سال (50 درصد) سابقه خدمت بودند و بیشترین افراد حجم نموده در سمت ناظر (20 درصد) و مجری (20 درصد) مشغول به کار بودند.

ب- تحلیل پرسش‌نامه‌ها

در تحلیل کلیه پرسش‌نامه‌ها به این صورت عمل شد که ابتدا نرخ ناسازگاری کلیه مقایسات زوجی محاسبه گردید. در ادامه ماتریس مقایسه زوجی معیارهای اصلی و فرعی آورده شد. پس از ساخت مدل در برنامه Expert Choiو ورود ماتریس‌های مقایسات زوجی، وزن معیارها بدست آمد. در نهایت اولویت‌بندی زیرمعیارها از نظر افراد نمونه به کمک نرم‌افزار در جداول (2) تا (8) نشان داده شد. همچنین نرخ ناسازگاری نیز به عنوان اهرم کنترلی محاسبه و در پایین هر جدول ارائه شده است.

- الزامات معماری

جدول 1- اولويت‌بندی زيرمعیارهای «الزامات معماری»

 نرخ ناسازگاری: 0/007

همچنان که دیده می‌شود، شاخص «تامین مناسب نور» با وزن نسبی 0/275 بیشترین اهمیت را دارد. بنابراین در بین 6 شاخص بیشترین تاثیر را دارد. شاخص «تامین فضاهای ضروری لازم و دسترسی مناسب» و «ابعاد، چیدمان و ارتباط مناسب فضاها» به ترتیب با وزن نسبی 0/259 و 0/191 در اولویت بعدی قرار دارد.

- ايمنی

جدول 2- اولويت‌بندی زيرمعیارهای «ايمنی»

نرخ ناسازگاری: 0/005

همچنان که دیده می‌شود، شاخص «استحکام کلیه اجزاء اصلی بنا تحت بارهای ثقلی و زلزله (اسکلت، دیوارها و سقف‌ها)» با وزن نسبی 0/341 بیشترین اهمیت را دارد. بنابراین در بین 6 شاخص بیشترین تاثیر را دارد. شاخص «عدم نشست ساختمان» و «عدم لرزش سازه بر اثر بهره‌برداری» به ترتیب با وزن نسبی 0/235 و 0/116 در اولویت بعدی قرار دارد.

بحث و نتیجه‌گیری

مسکن یکی از نیازهای اساسی و اولیه انسان را تشکیل می‌دهد و این نیاز توجیه کننده اهمیت توجه به مسکن مناسب است. مسکن مناسب عبارت است از فضای سکونتی مناسبی که آسایش، دسترسی مناسب، امنیت، پایداری و دوام سازه‌ای، روشنایی کافی، تهویه و زیرساخت‌های اولیه مناسب از قبیل: آبرسانی، بهداشت و آموزش، محیط زیست سالم، مکان مناسب و قابل دسترسی از نظر کار و تسهیلات اولیه، را برای ساکنانش فراهم آورد و مهمتر از همه متناسب با توان مالی خانوار باشد. باشد که معماران معاصر و آینده با در نظر گرفتن این ارزشها و بکارگیری هر چه بیشتر آنها، در راستای ارتقاء سطح کیفی مسکن کوشش نمایند تا این ساختمان‌ها بتوانند عاملی در جهت شکل‌دهی درست و ارتقاء سطح افراد جامعه گردند. رشد پرشتاب شهرهای بزرگ، مسکن را به یکی از مسائل حاد توسعه بدل کرده است. در این راه انجام مطالعات میدانی در ابعاد کیفی مسکن جهت شناخت و تدوین راهکارهای پاسخ‌ده امری ضروری است. بدین منظور شاخص‌های کیفی مسکن مناسب‌ترین ابزار اندازه‌گیری پیشرفت است.

در این پژوهش تلاش شد تا با وام‌گیری از مبانی نظری و تئوریکی پژوهش، ضمن بررسی و مطالعه و نیز استفاده از تجارب بین‌المللی و نیز سوابق و تجربیات پروژه‌های ساختمانی در ایران، نسبت به معیارهای تاثیرگذار بر ساختمان‌های مسکونی بر اساس الزامات ایمنی و ایمنی اقدام گردد.

همچنان که مشاهده گردید مطابق جدول 1، بیشترین ارزش وزنی مربوط به شاخص «تامین مناسب نور» می‌باشد. سایر پژوهشگران از جمله خادمی و جوکار سرهنگی (1392)، زیویار و همکاران (1393)، محمدی و تفکری (1394)، مسگرانی و همکاران (1393)، علی‌پور و همکاران (1391) و آشوکومار (2014) نیز در رتبه‌بندی زیرمعیارهای الزامات معماری، دریافتند که شاخص «تامین مناسب نور» از عوامل تاثیرگذار بر کیفیت ساخت و سازها می‌باشد.

همچنین مطابق جدول 2، بیشترین ارزش وزنی مربوط به شاخص «استحکام کلیه اجزاء اصلی بنا تحت بارهای ثقلی و زلزله (اسکلت، دیوارها و سقف‌ها)» می‌باشد. سایر پژوهشگران از جمله خانجانی و شاکری (1393) و یحیی‌پور و هروی (1393) نیز در رتبه‌بندی زیرمعیارهای ایمنی، دریافتند که شاخص «استحکام کلیه اجزاء اصلی بنا تحت بارهای ثقلی و زلزله» بیشترین تاثیر را بر کیفیت ساخت و سازها دارد.

به طور کلی با توجه به اینکه موضوع مسکن و ساختمان مستقیماً با موضوع سلامت و جان انسان‌ها سروکار دارد و از طرفی هزینه‌های قابل توجهی از سرمایه‌های کشور را به سمت خود جذب نموده است، لذا باید توجه ویژه‌ای به بحث ساختار و شرایط ساخت و کیفیت مصالح و اجرای ساخت و همچنین کیفیت ایمنی‌های موجود در ساختمان گردد. با عنایت بر یافته‌های پژوهش در حوزه مباحث تئوری و نظری و نیز استفاده از تجارب کشورهای خارجی و نیز تجاری حاصل از سایر پروژه‌ها در ایران، همچنین یافته‌های تحقیق در بخش مطالعات میدانی و خروجی نرم افزار، پیشنهاداتی به شرح ذیل ارائه می‌گردد:

- پیشنهاد می‌شود که تصمیم‌گیران قبل از انجام پروژه‌های ساختمانی به نیازهای مشتریان و اولویت‌بندی خواسته آنان ارزش بگذارند و آنان را در انجام پروژه مشارکت دهند و از نظرات آنان آگاهی یابند.
- پیشنهاد می‌گردد هیاتی مرکب از مهندسین واجد شرایط سازمان نظام مهندسی ساختمان، کارشناسان شهرداری‌ها و نمایندگان وزارت راه و شهرسازی، سازمان ملی استاندارد، وزارت صنعت، معدن و تجارت و سایر نهادهای ذیصلاح زیرنظر نمایندگان کمیسیون‌های تخصصی مجلس بر موضوع نظارت بر تولید، واردات و کنترل عرضه مصالح ساختمانی ایفای نقش نمایند.
- نیروی کار آموزش دیده، مسئولیت‌پذیر و ماهر، ستون اصلی آبادانی و پیشرفت متوازن کشور است. صنعت ساختمان به لحاظ وظایف مهمی که در تامین ایمنی، دوام، استحکام و زیبایی محصول اصلی خود یعنی ساختمان دارد، وابسته به نیروی انسانی است. نیرویی که بایستی مجرب و ماهر باشد و با ایفای نقش خود، صنعت ساختمان را به جایگاه مناسب برساند.
- تدوین آئین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌هایی به منظور استاندارد کردن تولید قطعات ساختمانی و نیز استاندارد نمودن مصالح مصرفی برای تولید قطعات به صورت جامع و فراگیر در سطح کشور لازم و ضروری به نظر می‌رسد.
- استفاده از مصالح سبک در جهت کاهش بار مرده ساختمان تا حدود زیادی می‌تواند وزن ساختمان را کاهش داده و نهایتاً در برابر وقوع حوادث قهری مثل زلزله ساختمان مقاوم‌تر باشد و در نهایت باعث افزایش عمر مفید ساختمان خواهد شد.
- الزام هرچه بیشتر به داشتن راه‌های فرار اصولی در ساختمان‌های شهر تهران.
- طراحی، اجرا و بهره‌برداری اصولی از سیستم‌های ایمنی در ساختمان‌های شهر تهران.
- نظارت بر چگونگی نگهداری سیستمهای ایمنی در ساختمان‌ها.
- به‌کارگیری هرچه بیشتر تمهیدات لازم به منظور جلوگیری از گسترش حریق در داخل ساختمان از طریق پوشش‌ها و نازک‌کاری‌های داخلی.
- الزام هرچه بیشتر به رعایت قوانین و مقررات موجود برای ایمنسازی ساختمان‌ها به وسیله سازمان مرکزی آتش‌نشانی.
- توجه به نیازهای شهروندان و انطباق آنها تا حد امکان با ضوابط و مقررات ساختمان‌سازی برای به حداقل رساندن تخلفات ساختمانی
- الزام به داشتن شناسنامه فنی برای افزایش کیفیت ساخت و ساز ساختمان‌ها
- تامین امنیت همه جانبه با بهبود شرایط مقاومت بنا
- مصرف انرژی و روش‌های نگهداری بنا در تمام مراحل اجرا و بهره‌برداری
- استفاده از فناوری‌های نوین ساختمان (سبک، سریک و مقاوم)
- استاندارد نمودن اجزای ساختمان و رعایت آیین‌نامه‌ها در استفاده از مصالح مناسب
- توجه به اقلیم در طراحی، انتخاب سیستم سازه‌ای و مصالح و توجه به کارایی انرژی.
- وضع مقررات ملی ساختمان به منظور اطمینان از ایمنی، بهداشتی، بهره‌دهی مناسب، آسایش و صرفه اقتصادی و اجرا و کنترل آن در جهت حمایت از مردم به عنوان بهره‌برداران از ساختمان‌ها.

با توجه به آنچه بیان شد و همچنین نتایج به دست آمده موارد زیر پیشنهاد می‌شود:

- استفاده از روش‌های AHPفازی و Topsisفازی و یا ترکیبی از این دو روش به غیر از روش تحلیل سلسله مراتبی جهت اولویت‌بندی ساختمان‌های مسکونی بر اساس عملکرد کیفی.
- ارائه شاخص‌های تاثیرگذار و عوامل موثر دیگر در ساختمان‌های مسکونی.
- انجام پژوهش‌های آتی بر روی ساختمان‌های مسکونی شهرهای دیگر.

اهری، زهرا. امینی جدید، شهلا. (1375). تجارب کشورهای مختلف در تامین مسکن، تهران، سازمان ملی زمین و مسکن.

بهادری، منصور. (1393). اثرات عمر مفید ساختمان بر اقتصاد ملی، سایت شورای مرکزی نظام مهندسی کشور.

خادمی، امیرحسین. جوکار سرهنگی، عیسی. (1392). ارزیابی کیفیت زندگی شهری؛ مطالعه موردی: بافت فرسوده شهر آمل، نشریه جغرافیا و مطالعات محیطی، 1 (4): 117-100.

خانجانی، حامد و شاکری، اقبال. (1393). آسیب‌شناسی مدیریت کیفیت در ساخت و سازهای شهری، دومین کنگره بینالمللی مدیریت شهری، ساری، مرکز همایش‌های توسعه ایران.

زیویار، پروانه. درودی، محمدرضا. رمضان پور سبحانی، اعظم. (1393). کیفیت زندگی در محیط مسکونی فرسوده، محله قام منطقه 12 شهر تهران، فصلنامه رفاه اجتماعی، 54: 85-110.

صائمی، حسین. خزایی، صفا. (1395). ارائه الگوی مدیریت کیفیت در پروژه‌های پل سازی، نشریه پژوهش‌های نوین علوم مهندسی، 1 (1): 9-1.

علی‌پور، روجا. خادمی، مسعود. سنماری، محمدمهدی. رفیعیان، مجتبی. (1391). شاخصه‌های کیفیت محیطی در شناسایی اولویت‌های مداخله در محدوده بافت فرسوده شهر بندر لنگه، فصلنامه علمی- پژوهشی باغ نظر، 20 (9): 22-13.

محمدی، جمال. تفکری، اکرم. (1394). سنجش شاخص‌های کیفیت محیط در بافت‌های فرسوده شهری (نمونه موردی محله امام‌زاده یحیی منطقه 12 تهران)، نشریه برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 19 (1): 126-110.

مسگرانی، نونا. اجزاشکوهی، محمد. خاکپور، براتعلی و نقصان محمدی، محمدرضا. (1393). ارزیابی کیفیت محیط مسکونی مرکز شهر با تاکید بر پایداری، مورد مطالعاتی: محدوده سرشور و چهنو شهر مشهد، نشریه معماری و شهرسازی آرمان شهر، 23: 359-347.

ولیپورفرد، سعید. (1397). ارزیابی و رتبه‌بندی نقش ذینفعان در مدیریت کیفیت و زمان ساخت ساختمان‌های متعارف شهری به روش فازی (مطالعه موردی: خرم‌آباد)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، موسسه آموزش عالی عمران و توسعه، گروه مهندسی عمران.

یحیی‌پور، امیر و هروی، غلامرضا. (1393). شناسایی و طبقه‌بندی عوامل موثر بر کیفیت ساخت و ساز ساختمان‌ها در ایران بر اساس مدل هزینه‌یابی کیفیتP-A-F، هشتمین کنگره ملی مهندسی عمران، دانشکده مهندسی عمران، بابل.

Abas, M., Khattak, S. B., Hussain, I., Maqsood, S., & Ahmad, I. (2015). Evaluation of Factors affecting the quality of construction projects. Technical Journal, University of Engineering and Technology (UET) Taxila, Pakistan, 20(2), 115-120.

Abdel-Razek, R. H. (1998), Quality Improvement in Egypt: Methodology and Implementation. Journal of Construction Engineering and Construction Engineering and Management, 124(3), 194–203.

Abdul-Razak BI, Matthew HR, Ahmed Z, and Ghaffar I (2010). An investigation of the status of the Malaysian construction industry. Benchmarking: An International Journal, 17(2): 294–308.
Arditi, D., and Lee, D.-E. (2003), “Assessing the corporate service quality performance of design-build contractors using quality function deployment.” Construction Management and Economics, Routledge, 21(2), 175–185.

Atkin, B., and Pothecary, E. (1994), Building Futures: A Report on the Future Organization of the Building Process. University of Reading, Department of Construction Management and Engineering.

Attaullah S, Ali A, Mehmood A, and Iqbal M (2014). Study of quality management in construction industry. International Journal of Innovative Research in Science, Engineering and Technology, 4(7s): 179–184.

Chan, A. P., & Tam, C. M. (2000). Factors affecting the quality of building projects in Hong Kong. International Journal of Quality & Reliability Management, 17(4/5), 423-442.

Chan, A.P.C. (1996), “Quality Assurance in the Construction Industry,” Architectural Science Review, 39(2), pp 107–112.

Collins, F. C. (1994), Quality: The Ball in Your Court. ASQC Quality Press.

Domanski, H., 2008, Housing Conditions, in Handbook of quality of life in the enlarged European Union / edited by Jens Alber, Tony Fahey, and Chiara Saraceno.

Dong, S. K., Li, H. J., & Li, Y. Y. (2010). Social-ecological impact evaluation on Eco environmental policies associated western China development. Procedia Environmental Sciences, 2, 1361-1367.

El-Maaty EAA, Akal AY, and El-Hamrawy S (2016). Management of highway projects in Egypt through identifying factors influencing quality performance. Journal of Construction Engineering, 2016: Article ID 4823630, 8 pages. https://doi.org/10.1155/2016/4823630 Flood, R. L. (1993), Beyond TQM. John Wiley & Sons.

Harris, F. (2001), Modern Construction Management. Wiley.

Harris, F., and McCaffer, R. (2013), Modern Construction Management. Wiley.

Jha, K. N. (2004), “Factors for the success of a construction project: an empirical study.” Indian Institute of Technology.

Jha, K. N., and Iyer, K. C. (2006), “Critical Factors Affecting Quality Performance in Construction Projects.” Total Quality Management & Business Excellence, 17(9), 1155–1170

Maloney, W. F. (2002), “Construction Product/Service and Customer Satisfaction.” Journal of Construction Engineering and Management, American Society of Civil Engineers, 128(6),522–529.

Nguyen, T., Tran, H., & Dao, T. (2019). Factors affecting the quality of social infrastructure projects in industrial Hanoi, Vietnam. Management Science Letters, 10(2), 425-432.

Omar, M. K., and Murgan, S. (2014), “An improved model for the cost of quality.” International Journal of Quality & Reliability Management, 31(4), 395–418.

Oni, O. Z., Amusan, L. M., Owolabi, J. D., & Akinbile, B. F. (2019, August). Factors affecting quality management practices on building construction sites in Nigeria. In Journal of Physics: Conference Series (Vol. 1299, No. 1, p. 012009). IOP Publishing.

Sohu, S., Ullah, K., Jhatial, A. A., Jaffar, M., & Lakhiar, M. T. (2018). Factors adversely affecting quality in highway projects of Pakistan. International Journal of Advanced and Applied Sciences, 5(10), 62-66.

Walter, A. I., Helgenberger, S., Wiek, A., & Scholz, R. W. (2007). Measuring societal effects of transdisciplinary research projects: design and application of an evaluation method. Evaluation and program planning, 30(4), 325-338.