با توجه به پیچدگی مراحل اجرایی پروژه‌ها مسائل زیادی مطرح می‌گردد که می‌تواند باعث بروز اختلاف در پروژه‌ها و ادعا از سمت پیمانکار یا کارفرما بشود. پروژه‌های عمرانی به واسطه ماهیت اجرایی خود مستلزم صرف وقت و هزینه از سوی عوامل درگیر در پروژه می‌باشند و نیاز به یک مبنای حقوقی می‌باشد. تحقیق حاضر به بررسی عوامل ایجاد ادعا و دیگر مسائل درگیر در پرداخت فهرست بهایی در قراردادها پرداخته است. دراین تحقیق بررسی ادعای پیمانکار در پروژه‌های عمرانی و ادعاهای مالی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

کارفرما ، پیمانکار ، ادعا ، قراردادهای فهرست بهایی

مقدمه

یکی از بحث‌برانگیزترین موضوعات مربوط به پروژه‌ها تحویل هاست که گاهی منجر به ادعا در طرفین می‌شود‌. در پیمانکاری به ادعای پیمانکار در خصوص موارد مربوط به دریافت هزینه کلیم گفته می‌شود‌. در واقع اعتراضاتی که پیمانکار از جهت آیتم‌ها از کارفرما دارد درصورتی که تصویب این اعتراض‌ها از سمت کارفرما به نفع پیمانکار تمام شود در اصطلاح گفته می‌شود (پیمانکار کلیم کرده) این موضوع از دیرباز در فرهنگ پروژه‌ها وجود داشته چرا که اکثریت طرح‌های ساخت و ساز و عمرانی با مشکلات زمان و افزایش هزینه‌ها و کاهش سود همراه است‌. ماهیت کلیم به طور کلی به معنی ضرر کارفرما نیست و موضوعی است که در بطن کار موجود بوده ولی کارفرما به دلیل مواردی مثل بی‌دقتی یا عدم برنامه‌ریزی دقیق متوجه آن نشده یا موجب ایجاد آن شده‌. بسیاری از شاغلان حرفه‌ای در پروژه‌های عمرانی احساس می‌کنند که این اختلافات در پروژه‌ها زیاد شده.

بر اساس استاندارد جهانی مدیریت پروژه Extension of PMBOK مدیریت ادعاها شامل 4 فرایند به شرح زیر است:

• شناسایی ادعا
• کمی کردن ادعا
• ممانعت از ادعا
• راه حل یا توافق ادعا

مرحله برنامه‌ریزی کلیم به دو بخش دریافت یا ایجاد ادعا Claim Generating و پیشگیری از ادعا Claim Prevention تقسیم می‌شود.

مدیریت ادعا بخش مهمی از مدیریت قرارداد است‌. در حال حاضر دعاوی به بخش تفکیک‌ناپذیر پروژه‌های ساخت تبدیل شده‌اند، زیرا نیاز جوامع به زیر ساخت باعث شده بخش‌های دولتی و خصوصی سرمایه‌های زیادی صرف این بخش کنند‌. از آنجاکه اجرای این پروژه‌ها با اهداف اجتماعی (نظیر بهبود کیفیت زندگی مردم) اهداف اقتصادی (نظیر کسب درآمد و انتفاع مالی از بهره‌برداری پروژه) و حتی اهداف سیاسی یا نظامی (نظیر ایجاد پایگاه‌های نظامی) گره خورده است به اجرای با کیفیت آن اهمیت به سزایی می‌بخشد.

ادعاها در پروژه‌های سدسازی همانند بقیه پروژه‌ها می‌توانند باعث کندشدن روند اجرای پروژه بشوند که موجب وارد شدن خساراتی به طرفین می‌شود‌. با توجه به بزرگ بودن پروژه‌های سدسازی و دارا بودن بخش‌های مختلف، در قالب پکیج اجرایی مختلفی می‌تواند مورد ادعا پیمانکار قرار گیرد‌. براساس قوانین حقوقی کشور طرفین قرارداد شامل کارفرما و مشاور و پیمانکار دارای حقوقی مشخص شده در قانون می‌باشند که در موقع نیاز مورد بررسی قرار می‌گیرد‌.

1. مرور کلی

مدیریت پروژه در راستای رسیدن به اهداف پروژه نیاز به تسلط بر عوامل موثر در پیدایش تاخیرات و تغیرات می‌باشد تا با لحاظ پیش‌بینی‌های لازم اقداماتی صورت گیرد‌. منشا بروز اختلافات در پروژه‌های عمرانی تغییرات و تاخیرات احتمالی در پروژه‌ها هستند و برای کنترل آنها از اهداف استراتژیک پروژه در سطح کلان و خرد باید استفاده شود.

هفت عامل اصلی ایجاد تاخیر به ترتیب ذیل است:

• مدت زمان غیر واقع‌بینانه قرارداد
• عدم توجه به سیستم کنترل پروژه
• مطالعات اولیه ناقص یا اشتباه و اشکالات نقشه‌ها
• عدم تجربه و کارآیی موثر پیمانکار یا پیمانکاران جزء
• عدم انجام تعهدات مالی کارفرما به پیمانکار
• ضعف مدیریت پیمانکار
• کمبود مصالح و تجهیزات

تحقیق نشان داد که مهمترین عوامل بروز ادعا در این قبیل پروژه‌ها، مشکلات ناشی از وضعیت متغیر جوی در شهرهای سردسیر، تغییرات در شرایط کارگاهی، تاخیرات، تسریع در کار، دستورات تغییر و انجام کارهای اضافی، تغییرات جهشی و ناگهانی قیمت مصالح و سایر منابع، عدم وجود اعتبار عمرانی لازم جهت پیشرفت فیزیکی متناسب با برنامه زمان‌بندی تصویب شده، حفظ و گردآوری مدارک برای طرح یا پاسخگویی به ادعا و شرایط فیزیکی نامناسب‌ می‌باشد.

تاخیر در پروژه‌های عمرانی، نه به دوره حاضر بر‌ می‌گردد و نه اینکه خاص کشور ما‌ می‌باشد بلکه در همه جا و همه‌ی کشور‌ها اتفاق‌ می‌افتد.

برخی از دلایل تاخیر در کلیه کشورها مشترک بودند: کمبود مواد اولیه، برنامه‌ریزی و زمان‌بندی نامناسب پیمانکار، مشکلات مالی پیمانکار و فقدان سرمایه، بی‌تجربگی پیمانکار، ضعف در مدیریت سایت توسط پیمانکار، پرداخت دیر هنگام مبالغ توسط کارفرما، تورم، مشکلات ناشی از واگذاری کار به پیمانکاران فرعی، مداخله کارفرما

یکی از راه‌هایی که برای کاهش میزان خسارت پروژه‌ها در نظر گرفته شده این است که به کارفرمایان توصیه‌ می‌شود که پیش از اعلام پایین‌ترین قیمت ارائه شده مطالعه دقیقی در مورد تجربه و امکانات پیمانکار انجام دهند و به پیمانکاران نیز توصیه‌ می‌شود که با برنامه‌ریزی دقیق و زمان‌بندی کارها منابع خود را مدیریت نمایند و از نیروهای کاری متخصص و به تعداد کافی استفاده کنند.

ادعا در لغت به معنی دادخواهی و خواستن است‌. ادعا در اصطلاح حقوقی عملی است که برای تثبیت حقی صورت می‌گیرد‌. هر عاملی که سبب بروز اختلال در تعهدات قرارداد شود، ادعاست‌. ادعا، ابزاری برای اثبات حقی برای جبران هزینه یا زمان و یا هردوی زمان و هزینه تحمیل شده خارج از موضوع قرارداد است‌. ادعا در ابتدا در قالب درخواست‌هایی از سوی هر یک از طرفین برای طرف دیگر مطرح‌ می‌گردد‌. در صورتی که این خواست‌ها مورد توافق طرف مقابل قرار نگیرد جرقه اختلاف زده‌ می‌شود‌. در زمینه کارهای عمرانی ادعا یعنی درخواست کتبی با انضمام مدارک قراردادی درباره جبران مالی و زمانی‌.

عدم توافق بین طرفین قرارداد و بروز اختلاف، اثرات مهمی بر پروژه خواهد گذاشت‌. هر مدیر به طور معمول حدود 25 درصد از اوقات روزانه‌اش را صرف حل و فصل تنش‌ها و اختلافات‌ می‌نماید‌. در صورت بروز اختلافات روابط صدمه‌ می‌بینند و تفکر خاتمه‌ی کار صورت می‌گیرد که این تفکر خلاف روح همکاری لازم برای پروژه است که باعث ضرر‌های زیادی از جمله مالی می‌شود.

پرداخت مطالبات مالی پیمانکاران عامل بسیار مؤثری در اجرای یکنواخت و موفقیت‌آمیز پروژه می‌باشد در غیر این صورت ساده‌ترین راه جبرانش کاهش کیفیت کار خواهد بود که در نهایت موجب ایجاد مشکلات زیادی در روند پروژه خواهد شد.

دلیل بروز بسیاری از اختلافات و مشاجرات در پروژه‌های ساخت و ساز عدم توزیع مناسب ریسک در ساختار قرارداد بوده است. اهمیت توزیع مناسب ریسک‌ها اینقدر زیاد است که یکی از مهمترین چالش‌های سرراه موفقیت پروژه است و اگر قراردادی ساختار معیوب و انعطاف‌پذیری درحل و فصل اختلافات داشته باشد تنش بین دو طرف زیاد می‌شود.

قرارداد ایده‌آل قراردادی است که هر ریسک را به طرفی که بیشترین توانایی را نسبت به مدیریت و کاهش آن دارد اختصاص دهد.

وقتی کارفرما دارای ضعف و ابهام و تردید در موارد ذیل باشد، پیمانکار علیه کارفرما ادعا می‌کند: قرارداد و محدوده کاری را باز درنظر می‌گیرد، در پرداخت‌ها و تعهدات مالی خود تأخیر دارد، در تصمیم‌گیری تعلل دارد، اطلاعات مورد نیاز در دسترس ندارد، پاسخ خارج از موعد به مکاتبات و پرسش‌های کتبی پیمانکار، اعمال تغییرات در محدوده کار.

وقتی پیمانکار دارای ضعف و ابهام و تردید در موارد ذیل باشد، کارفرما علیه پیمانکار ادعا می‌کند: افزایش زمان و هزینه پروژه، تغییر در سطح کیفی مفاد قرارداد، تغییر در محدوده کار

علت اصلی ادعاهای پیش آمده: شناخت و طراحی نادرست، قراردادهای نامناسب، کنترل و نظارت ضعیف بر پروژه و ارتباطات ضعیف است.

2. توضیحات تکمیلی

لیست فهرست بهاهای منتشره از سوی معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رییس جمهور که در سال 88 منتشر شده است به شرح ذیل است:

• فهرست بهای واحد پایه رشته آبخیزداری و منابع طبیعی
• فهرست بهای واحد پایه رشته ابنیه رسته ساختمان و ساختمان صنعتی سال
• فهرست بهای واحد پایه رشته تأسیسات برقی رسته ساختمان و ساختمان صنعتی سال
• فهرست بهای واحد پایه رشته چاه‌. فهرست بهای واحد پایه رشته خطوط انتقال آب
• فهرست بهای واحد پایه رشته شبکه جمع‌آوری و انتقال فاضلاب
• فهرست بهای واحد پایه رشته ساخت و ترمیم قنات
• فهرست بهای واحد پایه رشته تأسیسات مکانیکی
• فهرست بهای وحد پایه رشته راه، باند فرودگاه و زیرسازی راه‌آهن رسته راه و ترابری
• فهرست بهای واحد پایه رشته راهداری
• فهرست بهای واحد پایه رشته سدسازی‌
• فهرست بهای واحد پایه رشته شبکه توزیع آب
• فهرست بهای واحد پایه رشته آبیاری تحت فشار
• فهرست بهای واحد پایه رشته انتقال و توزیع آب روستایی
• فهرست بهای واحد پایه رشته آبیاری و زهکشی

کلیات، مقدمه فصل‌ها، شرح و بهای واحد به شرح زیر است:

• مصالح پای کار
• ضریب سختی اجرای کار
• دستورالعمل تجهیز و برچیدن کارگاه
• نحوه عمل برای تعیین قیمت‌های جدید پیمان‌هایی که براساس فهرست بها منعقد شده‌اند.
• نقشه‌های نمونه

ادعا‌ها در قرارداد فهرست بهایی:

• ادعا در خصوص مشکلات طراحی: در زمان اجرای پروژه‌های عمرانی توسط پیمانکاران مشکلاتی پیش می‌آید که به طراحی اولیه مربوط می‌شود‌. در این نوع قراردادها طراحی اولیه برعهده کارفرما بوده و کارفرمایان نیز آن را به شرکت‌های مهندسی مشاور واگذار می‌کنند‌. وقوع این حالت ادعای خسارت از طرف پیمانکار علیه کارفرما را به دنبال خواهد داشت.
• ادعا در خصوص مشکلات اسنادی: در برخی قراردادها به دلایل مختلف، کنندگان ارکان پیمان قرارداد را به طور کامل از لحاظ محتوا، مفهوم کلمات و لغات مطالعه نکرده و آن را مهر و امضا می‌کنند که این کار باعث ادعا در برخی موارد برای دو طرف پیمان می‌شود.
• ادعا در نحوه پرداخت آیتم کارهای جدید: در صورت مواجهه با چنین آیتم‌هایی در حین اجرای کار، پیماکار حاضر به اجرای این عملیات با آیتم‌های مشابه در فهرست بها نمی‌شود و پرداخت چنین آیتمی براساس آنالیز پیمانکار، تأیید مشاور و ابلاغ کارفرما است.
• ادعای پیمانکار نسبت به پرداخت تجهیز کارگاه: درصورت عدم اجرای پروژه در مدت اولیه پیمان به دلایل مختلف و طولانی شدن این زمان پیمانکار نسبت به مبلغ تجهیز کارگاه ادعا می‌کند‌. درصورت مقطوع بودن آیتم‌های تجهیزکارگاه پیمانکار نسبت به آیتم‌هایی که مبلغ برای آنها در فصل تجهیز و برچیدن کارگاه در نظر گرفته نشده معترض است‌. درصورتی که خدماتی از قبیل تهیه مسکن و غذای کارفرما و مشاور در قرارداد بر عهده پیمانکار باشد و پرداخت تجهیز کارگاه به صورت درصدی باشد در این حالت پیمانکار ادعای پرداخت آیتم‌های کارفرما و مشاور را در قالب آیتم‌های ستاره‌دار را دارد.
• ادعا در مورد ابلاغ تغییر مقادیر: ماده 23 شرایط عمومی پیمان 25 درصد افزایش و کاهش تغییر مقادیر را به نسبت مبلغ اولیه پیمان محاسبه می‌کند ولی به کمتر یا بیشتر از آن اشاره‌ای نکرده به همین دلیل کارفرمایان به صورت سلیقه‌ای محاسبه می‌کنند‌. اگر مقادیر به صورت جمع جبری محاسبه شود و بیشتر از 25 درصد باشد، پیمانکار ادعای جبران هزینه آن آیتم‌ها یا پرداخت باقیمت جدید را دارد.
• ادعا در خصوص تغییر محدوده کار: هنگامی که به دلیل دلایلی مثل مطالعه یا طراحی نادرست حوادثی پیش بیاید که باعث تغییر و جا به جایی محل کار توسط کارفرما بشود، پیمانکار صاحب حق می‌شود که علیه کارفرما در خصوص تغییر قیمت و تمدید زمان اجرای کار ادعا کند.

باتوجه به فاصله زمانی بین انجام مطالعات و شروع عملیات اجرایی جهت پیشگیری از ادعا و بروز مشکلات باید همه موارد قبل از مناقصه در محل و در واحد طراحی به‌طور کامل و دقیق بررسی شوند:

• مطالعه‌ی کامل اسناد و مشاوره گرفتن قبل امضای قرارداد
• مشخص کردن طریقه پرداخت افزایش مقادیر بیش از 25 درصد
• کارفرمایان پروژه‌های عمرانی درصورت کمبود اعتبار، بهتر است تمام عملیات اجرایی قرارداد را شروع نکنند و اجرای عملیات را اولویت‌بندی کنند‌.
• جهت جلوگیری از تأخیر در تحویل مصالح بهتر است در قراردادهای فهرست بهایی که تأمین مصالح برعهده کارفرما است در قالب قرارداد فهرست بهایی به صورت PC تهیه شوند و آیتم تهیه و حمل مصالح به صورت آیتم‌های ستاره‌دار درنظر گرفته شوند.
• باتوجه به اینکه مهندسان عمران حقوقدان نیستند و قراردادها دارای بخش‌های فنی و حقوقی هستند‌، می‌بایست از حقوقدان‌های باتجربه در کنار مهندسان استفاده شود.
• جهت جلوگیری از ادعا در خصوص هزینه تأمین زمین تجهیز کارگاه، تأمین آب و برق و ‌... بهتر است در شرایط خصوصی پیمان مبلغی به صورت مقطوع ماهیانه در قالب آیتم‌های ستاره‌دار در نظر گرفته شود.

طبق یافته‌های مهدی روانشادنیا، محمد حسن پیراینده، مازیار نسیم پورآذر، با توجه به نظر کارشناسان و متخصصین شامل موارد زیر‌ می‌باشد:

• عامل 1) آیتم جدید (ستاره‌دار) در اسناد مناقصه،
• عامل 2) کامل بودن آیتم‌های فهرست بهای سدسازی سال 1397،
• عامل 3) میزان اختلاف قیمت آیتم‌های فهرست بهای سدسازی 1397 با قیمت‌های واقعی
• عامل 4) تطابق اضافه بهای کار درشیب زیاد شامل: قالب‌بندی، آرماتوربندی و بتن‌ریزی پد بتنی، گالری تزریق زیر بدنه و شوت سرریز با هزینه‌های واقعی اجرا
• عامل 5) نقش ایجاد آیتم اضافه بهای کار در ارتفاع دربخش‌های مختلف اجرا مثل قالب بندی، آرماتوربندی و بتن‌ریزی و بتن‌پاشی (شات کریت) همانند فهرست بهای ابنیه
• عامل 6) نقش فاصله حمل در اسناد مناقصه و مندرج در پیمان بصورت غیرقابل تغییر به همراه کروکی دقیق موقعیت معادن و محل‌های دپوی مصالح و فاصله آنها تا محل مصرف مطابق جدول شماره 2 بند 24 کلیات فهرست بهای سدسازی 1397و عدم تنظیم صورتجلسه فاصله حمل درحین اجرای سد.

طبق یافته‌های مهدی روانشادنیا، محمد حسن پیراینده، مازیار نسیم پورآذر، فهرست بهای سدسازی شامل 10 فصل که به ترتیب: عملیات خاکی و تخریب عملیات حفاری در فضای بسته، عملیات پایدارسازی و نگهداری سطوح چالزنی تزریق و دیوار آب‌بند کارهای فولادی، قالب‌بندی، کارهای بتنی، عملیات بنایی با سنگ، کارهای متفرقه حمل است هر فصل دارای آیتم‌های مخصوص به خود است.

• عامل 1) پرداخت آیتم خاکبرداری به هزینه‌های مربوط به بازگرداندن مصالح دورریز به معدن یا منبع قرضه مطابق مشخصات فنی،
• عامل 2) نقص فهرست بهای سدسازی مربوط به آیتم شماره 10701 فصل اول (عملیات خاکی) فهرست بها، در خصوص مشخص نبودن تعریف درست وکامل از انفجارکنترل شده ویژه و روش کیفی اجرای آن،
• عامل 3) ایجاد آیتم سنگ‌برداری با چکش هیدرولیکی در فهرست بهای سدسازی همانند فهرست بهای راه و باند،
• عامل 4) ایجاد ردیف خاصی برای اصلاح و شستشو فیلتر و زهکش،
• عامل 5) اعمال درصد پرت مصالح در فهرست بهای سدسازی در قالب ایجاد آیتم اضافه بها یا حجم اضافی با توجه به وجود میان لایه‌های شیلی و رسی در مصالح استحصال شده قرضه جهت مصالح سنگی بتن ومصالح مورد نیاز بدنه سد،
• عامل 6) استفاده ازچکش هیدرولیکی جهت شکستن مصالح درشت دانه ریپ رپ،
• عامل 7) ایجاد آیتم جداگانه جهت اجرای شفت قائم به جهت تطابق باقیمت واقعی انجام کار،
• عامل 8) تغییر در روش حاکم بر محاسبه میزان سیمان مصرفی بتن در آیتم تهیه سیمان، به شماره آیتم 72601 تا 72606 درفصل هفتم فهرست بها،
• عامل 9) محاسبه میزان سیمان مصرفی بتن اگر ملاک محاسبه به جای مقاومت فشاری بتن بر اساس عیار سیمان مصرفی باشد و واحد آن همانند فهرست بهای آبیاری وزهکشی براساس وزن سیمان (کیلوگرم) در مترمکعب بتن باشد،
• عامل 10) آنالیز قیمت در خصوص استفاده از سیمان ریزدانه با بلین بیش از 4000 درآیتم شماره 72604 فصل هفتم (بتن) و تطابق آن با قیمت واقعی
• عامل 11) همخوانی بهای واحد ردیف‌های حمل فصل دهم فهرست بهای سدسازی با هزینه‌های واقعی حمل.

تجهیزکارگاه، عبارت است از اقدامات و تدارک‌هایی است که باید به صورت موقت برای دوره اجرا انجام شود، تا آغاز و انجام دادن عملیات موضوع پیمان، طبق اسناد و مدارک پیمان، میسر شود.

طبق یافته‌های مهدی روانشادنیا، محمد حسن پیراینده، مازیار نسیم پورآذر، با توجه به نظر کارشناسان و متخصصین شامل موارد زیر‌ می‌باشد:

• عامل 1) حذف آیتم 420701 و 420702 از حالت مقطوع در تجهیز کارگاه و مشخص نمودن آن در نقشه‌ها و پرداخت آن بر اساس فهرست بهای راه
• عامل 2) ایجاد یک آیتم در فصل نهم (کارهای متفرقه) بعنوان نگهداری راه‌ها با گریدر و آب‌پاشی مسیر راه‌ها به صورت دفعه انجام کار،
• عامل 3) پرداخت هزینه‌های مستمر تجهیز کارگاه درمدت تمدید مجاز پیمان.

طبق یافته‌های مهدی روانشادنیا، محمد حسن پیراینده، مازیار نسیم‌پورآذر با استفاده از نظر کارشناسان، 3 عامل زیر در اسناد مناقصه،‌ می‌تواند بسیاری از ادعاها در طول مدت پیمان جلوگیری کند این عوامل شامل:

• عامل 1) داشتن زمان کافی جهت برآورد دقیق و تهیه اسناد مناقصه توسط مشاور،
• عامل 2) برآورد صحیح اولیه مقادیر و احجام کار، و
• عامل 3) طبقه‌بندی خاک جبهه‌های مختلف اجرای سد (تعیین درصد سنگ و خاک)، طی جدولی قبل از برگزاری مناقصه براساس مطالعات ژئوتکنیک توسط مشاور طرح و درج مقادیر آن در اسناد مناقصه.

پیشنهاد قیمت اگر غیرمتعارف صورت گیرد پیش ضمینه ادعاهای فراوان در طول مدت اجرای پروژه می‌گردد که اصلاح موارد زیر‌ می‌تواند منجر به کاهش ادعاها در پیمان شود که این موارد شامل:

• عامل 1) حذف ضرایب بالاسری و منطقه‌ای از فهرست بهای سدسازی و اعمال اثر آن در ضریب پیشنهادی پیمانکار، و
• عامل 2) روش پیشنهاد قیمت پیمانکاران به صورت ضرایب پیشنهادی فصلی نسبت به ضریب پیشنهادی به کل قیمت برآورد شده.

طبق یافته‌های مهدی روانشادنیا، محمد حسن پیراینده، مازیار نسیم پورآذر، با توجه به نتایج کسب شده در این تحقیق، راهکارهای اصلاحی برای فهرست بهای سدسازی به شرح زیر ارایه‌ می‌گردد:

• پیش‌بینی و ایجاد آیتم ستاره‌دار جدید در اسناد مناقصه پروژه‌های سد سازی (حداکثر تا سقف مجاز 20 درصد رقم اولیه برآورد براساس کلیات فهرست بهای سدسازی)،
• تدقیق بهای واحد آیتم حمل مصالح غیرسنگی و سنگی و سیمان و میلگرد و‌ ... براساس واقعیت انجام کار و عدم استفاده از بارنامه حمل به دلیل امکان تقلب و افزایش ادعا،
• تدقیق بهای واحد آیتم سیمان ریزدانه - با بلین بیش از 4000 و ایجاد آیتم‌های مصرف سیمان ریزدانه با بلین‌های مختلف 5000 و 6000 و ... (براساس قیمت واقعی تولید کارخانه)،
• تدقیق بهای واحد آیتم اجرای شفت قائم در تونل‌های سد،
• ایجاد آیتم بازگرداندن مصالح دور ریز به معدن یا منابع قرضه مطابق مشخصات فنی در فهرست بهای سدسازی،
• تعریف روش انفجار کنترل شده ویژه در سر فصل فصل اول فهرست بهای سدسازی بصورت کامل و مشخص کردن تفاوت انفجار کنترل شده با انفجارکنترل شده ویژه،
• ایجاد آیتم جدید سنگ‌برداری با چکش هیدرولیکی در فهرست بهای سدسازی به شماره آیتم 10802 براساس آنالیز قیمت محاسبه شده واقعی،
• پیشنهاد می‌شود آیتم پرت مصالح بصورت درصدی در فهرست بهای سدسازی نیاید بلکه در صورت جداسازی مصالح پرت و محاسبه حجم قابلیت پرداخت داشته باشد،
• روش حاکم بر محاسبه سیمان مصرفی بتن بر مبنای فرمول‌های جدول‌بندی سرفصل، فصل هفتم (بتن) فهرست بهای سدسازی باعث می‌شود که طرح اقتصادی شود و پیمانکار مجبور شود با کار کردن روی طرح‌های اختلاط مختلف نسبت به اجرای طرح بهینه با سیمان کمتر و کاهش نسبت آب به سیمان و استفاده ازفوق روان‌کننده‌ها اقدام نماید ولی روش محاسبه سیمان براساس عیار سیمان مصرفی غیراقتصادی است،
• بدیهی است بدلیل خارج از قصور پیمانکار و عدم تأمین مالی پروژه براساس برنامه زمان‌بندی اجرای سد توسط کارفرما و مقطوع بودن آیتم‌های فصل تجهیز و برچیدن کارگاه ادعای زیادی در خصوص هزینه‌های مستمر تجهیز کارگاه ایجاد می‌کنیم، لذا پیشنهاد می‌شود جهت جبران هزینه‌های مستمر تجهیز کارگاه در مدت تمدید مجاز پیمان و کاهش ادعای پیمانکار روشی در نظر گرفته شود که فقط آیتم‌هایی که بصورت مستمر باشند،
• بدیهی است با نتایج بدست آمده از تحقیق برآورد صحیح و دقیق احجام کار و تهیه اسناد مناقصه با لحاظ نمودن تمامی موارد مربوط به کار بصورت کامل و تدقیق آن با شرایط پروژه سد نیازمند زمان کافی است و در صورت تقریبی بودن موارد اشاره شده زمینه برای ادعا در پروژه بسیار بالا می‌رود لذا پیشنهاد می‌شود کارفرما زمان کافی جهت برآورد دقیق و تهیه اسناد مناقصه ایجاد نماید،
• پیشنهاد می‌شود مشاوران طرح مطالعات کامل و دقیق به همراه داده‌های آزمایشگاهی در خصوص ژئوتکنیک و شرایط زمین‌شناسی محدوده ساختگاه سد ارائه نمایند‌ و براساس همین نتایج جداول درصد سنگ و خاک جبهه‌های مختلف سد را در اسناد مناقصه گنجانده و آن را ملاک پرداخت قرار دهند،
• پیشنهاد می‌شود شاخص‌های تعدیل ابلاغی توسط سازمان برنامه و بودجه به موقع اعلام و با نرخ تورم دوره تطابق داشته باشد. هم اکنون شاخصهای- تعدیل سال‌های 88 تا 92 با قیمت‌های فهرست زیاد تطابق ندارد.

نتیجه‌گیری

جهت پیشگیری از بروز ادعا در پروژه‌ها امور پیمان‌های سازمان‌ها و شرکت‌های مرتبط با این موضوع می‌بایست نسبت به دسته‌بندی و ثبت این موارد در فرم‌هایی مخصوص اقدام کنند و در پایان هر ماه آنها را به معاونت راهبردی ارسال کند تا بررسی شود‌. سپس این معاونت موارد را به کلیه دستگاه‌های اجرایی ابلاغ کند تا بدین روش درصد زیادی از عوامل بروز ادعا در قراردادهای عمرانی کاسته شود.

مبنای کلیه توافقات و تقسیم مسؤولیت‌ها و ملاحظات بین طرفین پروژه، قرارداد است‌. توزیع نامناسب مسؤولیت‌ها باعث مشاجره و درگیری‌های روند پروژه می‌شود‌. به واسطه خصوصیات پروژه‌های عمرانی، این مشاجرات و دعاوی از بین رفتنی نیستند، اما قابل کنترل‌ می‌باشند‌. عدم رسیدگی تخصصی و منصفانه و منطقی به دعاوی پیمانکار می‌تواند باعث ورشکستگی مالی یا سرشکستگی حرفه‌ای او شود و ساخت ساز کشور تاثیر بگذارد‌. وضعیت نامشخص و پیچیده موارد مورد ادعا در پروژه‌های صنعت نفت و پتروشیمی از اواسط پروژه به بعد ایجاد می‌شود و همه ارکان پروژه باید برای خود سیستم مشخص داشته باشند که الگوریتم ارایه شده در این راستا راهگشا بوده و اجرای آن توسط تمامی ارکان پروژه صورت می‌گیرد و از عدم آگاهی‌ها و به موقع نبودن یا ناکارآمد بودن تصمیم‌گیری‌ها به دلیل عدم شناسایی فرصت‌ها و عدم برنامه‌ریزی چگونگی مدیریت آنها جلوگیری می‌شود.

در این پژوهش به طورکلی از نتایج پرسش‌نامه چنین بر می‌آید که آیتم جدید (ستاره‌دار) در اسناد مناقصه، نقص فهرست بهای سدسازی مربوط به آیتم شماره 10701 فصل اول (عملیات خاکی) فهرست بها، در خصوص مشخص نبودن تعریف درست وکامل از انفجارکنترل شده ویژه و روش کیفی اجرای آن، پرداخت هزینه‌های مستمر تجهیز کارگاه درمدت تمدید مجاز پیمان، برآورد صحیح اولیه مقادیر و احجام کار، روش پیشنهاد قیمت پیمانکاران به صورت ضرایب پیشنهادی فصلی نسبت به ضریب پیشنهادی به کل قیمت برآورد شده بیشترین تاثیر را در کاهش دعاوی موثر باشند.

1. شاکری، اقبال؛ قربانی، علی. مدیریت پروژه و شناخت علل عمده ادعاهای پیمانکاران پروژه‌های عمرانی. دومین کنفرانس بین‌المللی مدیریت پروژه. 15-14 اسفند ماه 1384.
2. فتحی، مجتبی؛ نجفیان، مجتبی. مطالعه و بررسی علل تاخیر پروژه‌های عمرانی در استان کرمانشاه، اولین کنفرانس ملی مهندسی و مدیریت ساخت 1388.
3. احمدی، محسن؛ فرمانی‌فرد، جمال؛ اردشیر، عبدالله. بررسی موارد ادعاهای قراردادی پیمانکاران پروژه‌های راه‌سازی (مطالعه موردی: آزاد راه بیجار - زنجان، قطعات 2تا 6)، اولین کنفرانس ملی مدیریت پروژه‌های ساخت 1392.
4. مریانجیان، محمد. ارایه مدلی جهت پیش‌بینی تاخیرات پروژه‌های EPC صنعت نفت با شبکه عصبی مصنوعی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته مهندسی و مدیریت ساخت، دانشکده عمران هنر. معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات 1397.
5. رضازاده آذر، احسان. بررسی علل تاخیر در پروژه‌های سدسازی کشور و ارائه پیشنهاد جهت کاهش آن، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته مهندسی و مدیریت ساخت، دانشکده عمران، دانشگاه تهران 1384.
6. نسیم پور آذر ، مازیار. راهکارهای لزم در خصوص مدیریت ادعا در قراردادهای سدسازی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته مهندسی و مدیریت ساخت، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه آزاد واحد کرج 1396.
7. Peter F.Kamikg., Paul O.Olomolaiye., Gray D.Holt., Frank C.Harris., (1991), Factors influencing construction time and cost overruns on high-rise projects in Indonesia , construction management and economics.
8. Odeh, A. M., and Battaineh, T. H. "causes of construction delay: traditional contracts" International Journal of Project Management, 2002, 20; 71-17.
9. Hamidreza Afshari, Shahrzad Khosravi, Abbas Ghorbanali, Mahdi Borzabadi, Mahbod Valipour , " Identification of Causes of Non-excusable Delays of Construction Projects" , 2010 International Conference on E-business, Management and Economics IPEDR vol.7 (2011) © (2011) IACSIT Press, Hong Kong
10. Karim, N. A. A., Rahman, I. A., Memmon, A. H., Jamil, N., & Azis, A., (2012), “Significant risk factors in construction projects: Contractor's perception. In Humanities,” Science and Engineering (CHUSER), IEEE Colloquium on (pp. 347- 350), IEEE.
11. Cheng ,Sai on, hoiyah pang ,Karen , (2013), “anatomy of construction disputes ,journal of construction engineering and management.” 139,1,15-23
12. Babaein jelodar ,Mostafa,tak wing yiu,Suzanne Wilkinson, (2014), “a multi – objective Decision support for selecting dispute resolution methods in the construction industry, computing in civil and building engineering.” ,1642-1649