21-7 ملاحظات تأسیسات برقی و مکانیکی
21-7-1- کلیات
21-7-1-1- حوزه شمول این فصل مطابق جدول 21-1-2-الف میباشد.
21-7-1-2- مهندس تأسیسات ساختمان، علاوه بر رعایت الزامات مندرج در سایر مباحث مرتبط، برای کاهش آسیبپذیری تأسیسات در پیامدهای انفجار و ادامه عملکرد، باید اصول پدافند غیرعامل زیر را نیز مدنظر قرار دهد:
الف- موازیسازی[1]:تعدد و چندگانهسازی سامانه تأسیساتی با همپوشانی مناسب.
ب- مکانیابی: نصب تجهیزات تأسیساتی در مکانهای امنتر.
پ- پراکندگی: قرار دادن تأسیسات موازیسازیشده در مکانهای جداگانه و یا دور از هم.
ت- استحکام: استفاده از تجهیزات مقاومتر و نصب آن در فضای ایمن.
ث- نصب پایدار: نصب متناسب تأسیسات به سازه ساختمان بصورت مستحکم و یا انعطافپذیر.
ج- مرمتپذیری: تعمیرپذیری سریع و یا قابلیت جایگزینی فوری، برای استمرار فعالیت.
21-7-1-3- تأسیسات ساختمانی به لحاظ خطر آفرینی به گسترهی کم خطر تا پرخطر، تقسیم میشوند. تأسیسات پرخطر به تأسیساتی اطلاق میشود که خرابی آنها منجر به ایجاد خطرات ثانویه (مانند نشت گازهای سمی و انفجارهای مجدد) گردد، ولی در تأسیسات کم خطر، خرابی و از کارافتادگی تجهیز، تنها منجر به از بین رفتن عملکرد آن تجهیز میشود. به منظور کاهش آسیبپذیری در پیامدهای انفجار، باید از تأسیسات پرخطر کمتر استفاده شود، درغیراین صورت، تمهیدات لازم برای جلوگیری از خطرات ثانویه و همچنین استقرار در فضاهای ایمن صورت گیرد.
21-7-1-4- اتصال تجهیزات به سازه تکیهگاهی، باید براساس حداقلهای اشاره شده در بند 4-6 آییننامه طراحی ساختمانها در برابر زلزله (استاندارد 2800) و برمبنای خطر لرزهخیزی خیلی زیاد (A=0/35) طراحی شود (شکل 21-7-1 و 21-7-2).
21-7-1-5- ظرفیت تحمل تجهیز در مقابل ضربه و ارتعاش معمولاً بر حسب حد شکنندگی (بیشینه شتاب تحملشده با حفظ قابلیت استفاده)، بیان میشود. اکثر تجهیزات مکانیکی و الکتریکی تجاری میتوانند 3 برابر وتجهیزات شکننده (مانند لوازم الکترونیکی)، حدود 1/5 برابر شتاب ثقل را تحمل کنند. جدول 21-7-1 میزان تحمل شتاب تجهیزات مختلف را ارائه میدهد.
*
نوع تجهیز | شتاب (g) | |
بدون ایجاد آسیب | ایجاد حداقل آسیب | |
پمپها با توان تا 100 اسب بخار | 4/5 | 8 |
تابلوهای کنترل و تابلوهای برق | 3/5 | 8 |
فنها با توان تا 100 اسب بخار | 4 | 9 |
لولههای فولادی جوش شده (با حداکثر قطر 18 اینچ) | 4 | 8 |
هواسازها | 4/5 | 10 |
کانالهای فولادی | 4/5 | 9 |
مراکز کنترل موتور | 3 | |
منابع برق اضطراری | 3 | |
سینیهای کابل (تا 36 اینچ) | 4/5 | 8 |
چیلرهای گریز از مرکز | 4 | |
چیلرهای جذبی | 4/5 | |
چیلرهای پیچشی | 3/5 | |
چیلرهای تراکمی هواخنک | 3/0 | |
بویلرها | 3/5 |
21-7-1-6- با توجه به اصل هزینه- فایده در پدافند غیرعامل، ایجاد فضاهای مقاوم در برابر اثرات انفجار برای نصب و عبور تجهیزات و تأسیسات (مانند موتورخانه، اتاق برق، اتاق هواساز و رایزرها)، با هدف حفاظت جانی، استمرار عملکرد و حفظ دارایی، ضرورت دارد.
21-7-1-7- ایجاد اتاق مرکز کنترل و مدیریت ساختمان (و بحران)، با رعایت الزامات بخش 21-2-5، الزامی است. در این اتاق تجهیزات آشکارسازی و اعلام دود و حریق، مدیریت سامانه تخلیه دود، مدیریت سامانه آتشنشانی، نمایشگرهای تردد افراد و سامانه ارتباطات اضطراری (مانند آتشنشانی، امنیتی و …) قرار میگیرند.
21-7-2- ملاحظات تأسیسات مکانیکی
21-7-2-1-مقررات کلی
انفجار دارای آثاری نظیر موج، حرارت، ترکش اولیه و ثانویه، آوار، گرد و غبار، دود و آلودگی ناشی از انتشار گازهای مختلف (از جمله منواکسیدکربن) است. این پیامدها (بر اساس نوع و فاصله محل انفجار) بر تأسیسات مکانیکی و عملکرد آنها تأثیرگذار بوده و باید تمهیدات لازم برای حفاظت،کاهش آسیبپذیری و استمرار فعالیت آنها تا حد امکان، در نظر گرفته شوند. بدینرو تأسیسات باید در مکانهایی تعبیه شوند که در درجه اول آسیب نبینند (بهویژه در ساختمانهای گروه 1) و در صورت آسیب دیدن، مرمتپذیر باشند و در نهایت، تلفات جانی بر اثر آسیب دیدگی و تخریب تأسیسات، حداقل باشد.
21-7-2-1-1- دهانههای ورودی تأسیسات، به ویژه بازشوهای ورود (و خروج هوا) باید خارج از حریم آوار (جزء 21-2-2-1-3) قرار گیرند، در غیراین صورت، تمهیدات لازم برای ایمنی آنها اتخاذ شود.
21-7-2- 1-2- برای تهنشینی گردوغبار و تخلیه سریع آنها و دود ناشی از آتشسوزی، همچنین جایگزینی هوای سالم، باید تجهیزات لازم، تعبیه شود. وجود چنین تأسیساتی، علاوه بر کاهش خفگی افراد، امدادرسانی به آسیبدیدگان را نیز سهولت میبخشد.
21-7-2-1-3- تأسیسات تا حدامکان باید از ساختمان اصلی جدا باشد.
21-7-2-1-4- مکانهایی که تجهیزات اصلی، تأسیسات نیروی برق اضطراری (مانند مولدهای برق اضطراری)، لولههای قائم شبکه بارنده و آتشنشانی، سامانه اعلام حریق، سامانه تخلیه گرد و غبار و دود،تأسیسات پرخطر (مثل مخزن سوخت) و دودکشها در آنها قرار میگیرند، باید با دیوارها و سقفهای ایمن محافظت شوند (رعایت اصل استحکام).
21-7-2-1-5- عبور کانالها، لولههای تأسیساتی و دودکشها در جداره دیوارهای خارجی و یا نمای ساختمانها، مجاز نمیباشد. در غیراینصورت، معبر (کانال) آنها، باید در برابر فشار بازتاب (بند21-3-3-3)، مقاوم باشد.
21-7-2-1-6- تجهیزات تأسیساتی، لولهها و کانالهای روی پشتبام، باید در برابر پیامدهای انفجار و یا دستکاری افراد، محافظت شوند.
21-7-2-1-7- عایق حرارتی کانالها و لولهها، باید از مواد و مصالح غیرقابل اشتعال باشند و عایق لولههای سردوگرم نباید جاذب رطوبت باشند.
21-7-2-1-8- در ورودی و خروجی هوا، باید تمهیدات ایمنی در برابر پیامدهای انفجار (مانند دمپر ضدانفجار)، اتخاذ گردد.
21-7-2-1-9- در کانالهای مستقیم هوا در فواصل لازم و محل اتصال آنها به دستگاه، باید از اتصالات و یا قطعات لاستیکی مقاوم و نسوز (مانند لاستیکهای ساخته شده از ترکیبات موادی مانند EPDM و NBR-PVC و یا مواد سیلیکونی) استفاده شود.
21-7-2-1-10- درصورت عبور لوله وکانال هوا از درز انبساط یا انقطاع ساختمان، باید از حلقه انبساط، لرزهگیر و یا اتصالات خرطومی با انعطافپذیری سه محوره (متناسب با تغییرمکانهای سازه)، استفاده گردد.
21-7-2-1-11- سامانههای هوارسانی، تهویه مطبوع و دمندههای هوا، علاوه بر قطع خودکار در حالت اضطراری، باید به صورت دستی نیزسریعاً قابل قطع باشند. در صورت بروز آتشسوزی، هواکشها نیز باید به ترتیب فوق عمل نمایند. برای جلوگیری از بروز فشار منفی در هنگام قطع سامانهها، از دمپرهای کم نشت استفاده شود. ارجح است این دستگاهها خاموش نشوند، بلکه باید تحت کنترل سامانه مدیریت تخلیه دود قرار گیرند.
21-7-2-1-12- در زمان بحران، فشار هوا در راهپلهها، باید مثبت بوده و برای تامین هوای مناسب در هنگام خروج اضطراری افراد، تمهیدات لازم اتخاذ شود.
21-7-2-1-13- تأسیسات ساختمان بهویژه شیرآلات، دمپرها و سایر ابزار و ادوات کنترل دستی، باید دارای نقشه و علائم راهنما بوده در محلهای مناسب قابل مشاهده، نصب شوند.
21-7-2-1-14- اجرای لولههای اصلی بهصورت آویز از سقف طبقات، بهویژه در دسترسی و فضاهای عمومی مجاز نیست.
21-7-2-1-15- ایجاد فضای هوابند و درزبندی ورودیهای ساختمان، الزامی است.
21-7-2-1-16- مهندس تأسیسات باید با هماهنگی طراح معماری و مهندس سازه، نسبت به اجرای بند 21-7-1-6 و جزءهای 21-7-2-1-4، 5، 8 و 14 اقدام نماید.
21-7-2-2- سامانهی تهویه و تخلیه هوا
سامانهی تهویه، هوای تازه مورد نیاز را تامین نموده و آلودگیها را به حد مجاز، کاهش میدهد. در طراحی، اجرا و نگهداری این سامانه، باید علاوه بر رعایت الزامات مبحث چهاردهم ( تأسیسات گرمایی، تعویض هوا و تهویه مطبوع)، موارد زیر نیز مدنظر قرارگیرد:
21-7-2-2-1- سامانههای تهویهی ساختمان، برای بهرهبرداری پایدار طراحی شوند.
21-7-2-2-2- کانالهای هوا، باید در محلهای عبور از دیوار و نصب به دستگاه دارای انعطافپذیری باشند.
21-7-2-2-3- از اتصالات قابلانعطاف، لرزهگیرها، اتصالات خرطومی و جاذب تکانه در آویزها و نگهدارندههای کانالها در محلهای با احتمال برخورد موج انفجار استفاده شود.
21-7-2-2-4- برای جلوگیری از اثرات پالس الکترومغناطیس، تمهیدات مکمل باید اتخاذ شود.
21-7-2-3- سامانههای سرمایش و گرمایش
در کاربرد سامانههای سرمایش و گرمایش، علاوه بر رعایت الزامات مبحث چهاردهم (تأسیسات گرمایی، تعویض هوا و تهویه مطبوع)، موارد زیر باید در نظر گرفته شوند:
21-7-2-3-1- در ساختمانهای گروه 1، باید از بهکارگیری سامانههای تبرید با احتمال نشت بالا و یا تبریدی دارای کویل مستقیم (و مانند آن) خودداری گردد. در صورت استفاده از ازمبرد کم خطر نظر اشتعالپذیری و سمی بودن، استفاده از سامانههای تبریدی دارای کویل مستقیم مجاز میباشد. این امر برای ساختمانهای گروه 2 مورد توصیه اکید میباشد.
21-7-2-3-2- در سایر ساختمانها، درصورت کاربرد سامانههای اشاره شده در بند 21-7-2-3-1، هنگام اخطارحملات هوایی، باید گازها و یا مواد مبرد داخل آنها در فضای بیرونی تخلیه شوند.
21-7-2-3-3- استفاده از دستگاههای گرم کننده وخنککننده ویژه (بهخصوص وسایل حرارتی با سوخت گاز، مایع و جامد) مجاز نبوده و نصب بخاری برقی فقط با رعایت الزامات مبحث چهاردهم مجاز میباشد.
21-7-2-3-4- استفاده از سامانههای تهویه مطبوع (مانند هواساز) توصیه میشود.
21-7-2-3-5- تاحدامکان، از سامانههای دارای شبکه لولهکشی سیال حامل انرژی (مانند فنکویل)، استفاده نشود.
21-7-2-3-6- درصورت بهکارگیری فنکویل، اجرای لولهها از کوتاهترین مسیر صورت گیرد. همچنین از اجرای دریچه هوای تازه در دیوار خارجی پشت فن کویل خودداری شده و هوای تازه از طریق هوارسانی مرکزی و فیلتراسیون تامین گردد.
21-7-2-3-7- لولهها و کانالها باید دارای اتصالات انعطافپذیر سهمحوره (متناسب با تغییرمکانهای سازه) و قطعه انبساطی در محل نصب دستگاهها و محل عبور آنها از دیوارها باشند (شکل 21-7-3).
21-7-2-3-8- بست، آویز و تکیهگاه لولهها، کانالها و دودکشها نبایدکاملاً صلب باشند و در موارد لازم، با اجرای تمهیدات مناسب، قابلیت تحمل و جابجایی در اثر تکانه ناشی از انفجار را، داشته باشند.
21-7-2-3-9- با رعایت مفاد مبحث چهاردهم، بهتر است از لولههای ترموپلاستیک مجاز و دارای عایق غیرقابل اشتعال (به استثنای سامانههای بارندهی خودکار) بجای لولههای فولادی سیاه، استفاده شود.
21-7-2-3-10- از لولههای فولادی بیدرز (برای شرایط دشوار و تحمل ضربات فیزیکی) مطابق مبحث چهاردهم استفاده شود.
21-7-2-3-11- لازم است موتورخانه، اتاق هواساز و سایر تجهیزات مهم در مکانی مقاوم در برابر پیامدهای انفجار، قرار گیرند. به طور کلی موتورخانهها تا حدامکان، خارج از ساختمان جانمایی شوند.
21-7-2-3-12- از دو یا چند تجهیز (مانند دیگ حرارتی، چیلر، پمپ، برجهای خنک کننده)، با هم پوشانی کافی (رعایت اصل پراکندگی)، استفاده شود.
21-7-2-3-13- تجهیزاتی مانند پمپها و مخازن بصورت افقی و روی کف نصب شوند.
21-7-2-3-14- مشعلهای حرارتی موتورخانهها باید دوگانه سوز باشند.
21-7-2-3-15- گنجایش مخازن ذخیرهسازی سوخت مایع، با رعایت اصل موازیسازی، باید متناسب با پیشبینی شرایط بحران و مصرف دست کم سه شبانهروز باشد. این مخازن باید در فاصله ایمن نسبت به فضاهای مهم و موتورخانه دفن شوند.
16-3-2-7-21- از سامانهها و تجهیزات تأسیساتی مرمتپذیر استفاده شود.
21-7-2-3-17- محل نصب تجهیزات جانبی موتورخانه (مانند مخزن انبساط باز، برج خنککننده، چگالنده –کندانسور- هوایی)، باید در برابر پیامدهای انفجار ایمنی لازم را داشته باشد.
21-7-2-3-18- سامانه مدیریت هوشمند تأسیسات ساختمان، با رعایت الزامات امنیتی، توسط شرکتهای داخلی و بدون وابستگی به بیگانه، با رعایت الزامات مبحث سیزدهم، طراحی و اجرا شود.
21-7-2-4- گازرسانی
طراحی و لولهکشی گاز طبیعی در ساختمان، نصب وسایل گازسوز و نصب دودکشها، علاوه بر الزامات مبحث هفدهم (لولهکشی گاز طبیعیزیرساختمانها)، موارد را باید برآورده نماید:
21-7-2-4-1- اجرای شبکه گاز در داخل ساختمان مجاز نمیباشد. این ممنوعیت شامل موتورخانه و آشپزخانهی رستوران مرکزی و بخشهای آزمایشگاهی مرکزی نمیشود.
21-7-2-4-2- نصب شیر خودکار قطع گاز حساس در مقابل زلزله و تکانههای ناشی از انفجار در نقطه ایمن ورودی ساختمان، الزامی است.
21-7-2-4-3- نصب شیر خودکار قطع جریان گاز اضافی (برای جلوگیری از عبور بیش از حد گاز)، الزامی است.
*
21-7-2-4-4- استفاده از وسایل ایمنی مضاعف مانند گازیاب (آشکارساز گاز طبیعی)، آشکارساز منواکسیدکربن و کنترل وجود اکسیژن (در موتورخانه، آشپزخانه مرکزی و فضاهای امن)، الزامی است.
21-7-2-4-5- شیر قطع سریع گاز دارای علائم راهنما و قابل دسترس افراد مجاز، درهایورودی محوطه و ساختمان باید نصب شود و تمهیدات فنی لازم برای تخلیه اضطراری گاز موجود در لولهها به فضای باز و ایمن، اتخاذ شود.
21-7-2-4-6- وارسی سلامت لولههای گاز طبیعی، دستگاههای گازسوز و دودکشها، پس از هر انفجار آسیبزا، الزامی است.
21-7-2-5- تأسیسات آبرسانی
در طراحی، اجرا و سایر کارهای تأسیسات آبرسانی، علاوه بر رعایت الزامات مبحث شانزدهم (تأسیسات بهداشتی)، باید موارد زیر مدنظر باشند:
21-7-2-5-1- ذخیرهسازی آب مصرفی بهداشتی، دست کم به میزان نیاز سه روز و متناسب با پیشبینی شرایط بحران صورت گیرد.
21-7-2-5-2- مخازن آب ذخیره در فضای ایمن قرار گیرند.
21-7-2-5-3- آب حداقلی بهداشتی، در زمان بحران، از طریق رایزر جداگانه و انشعاب کمآبده، مجهز به پمپ جایگزین متصل به برق اضطراری تامین گردد.
21-7-2-5-4- استفاده از لولههای چندلایه (تا قطر موجود) و با رعایت ضوابط مبحث شانزدهم مقررات ملی ساختمان، توصیه میشود.
21-7-2-5-5- در سامانهی لولههای فولادی، استفاده از اتصالات قابل انعطاف، لرزهگیرها، شیلنگهای خرطومی، اتصالات آکاردئونی مقاوم در برابر آتش یا حلقههای انبساطی در لولههای افقی طویل و در محل تقاطع لولهها با دیوارهای اصلی لازم است (شکل 21-7-6).
21-7-2-5-6- تغذیه شبکه آبرسانی بهداشتی از دو سمت جداگانه ساختمان انجام شده و بوسیله شیرآلات در هر طبقه به یکدیگر متصل شوند.
21-7-2-5-7- شیرآلات قطع سریع مجهز به ضربه قوچگیر در ورودی و رایزرهای اصلی شبکه آبرسانی ساختمان نصب گردد.
21-7-2-5-8- ذخیرهسازی و نگهداری آب آشامیدنی بهصورت ایمن و یا بستهبندی توصیه میشود.
21-7-2-6- تأسیسات فاضلاب
در طراحی، انتخاب مصالح، اجرا و نگهداری تأسیسات فاضلاب، باید علاوه بر رعایت الزامات مندرج در مبحث شانزدهم (تأسیسات بهداشتی)، موارد زیر نیز لحاظ شوند:
21-7-2-6-1- در صورت وجود فضای امن و یا پناهگاه در پایینترین طبقه ساختمان، پیشبینی تمهیدات تخلیه سریع بیشینه جریان لحظهای پساب و فاضلاب (در موارد شکستگی، واژگونی و جاری شدن یکباره محتویات لولهها، رایزرها و مخازن آب در پیامد انفجار)، با اجرای چاله آب جمعکن و یا کفشوی به تعداد و قطر مناسب ضروری است.
21-7-2-6-2- تمهیدات لازم برای تخلیه آب حاصل از شکست لولهها و جمعشده براثر اطفاء حریق در طراحی و اجرای تأسیسات فاضلاب، اتخاذ شود.
21-7-2-6-3- سامانهی لولهکشی فاضلاب علاوه برمقاومت و تکیهگاههای کافی، باید دارای انعطافپذیری لازم در مقابل تغییرشکلهای ناشی از فشار حاصل از انفجار باشد.
21-7-2-6-4- لولههای افقی فاضلاب، آب باران و هواکش فاضلاب در زیر سقف فضاهای مهم نصب نشوند.
21-7-2-6-5- شیریکطرفه خروجی فاضلاب ساختمانها جهت جلوگیری از برگشت فاضلاب تعبیه شود.
21-7-2-7- تأسیسات آتشنشانی
برای محافظت در برابر آتش در هنگام حریق و مباحث مرتبط با اطفاء حریق، علاوه بر الزامات مبحث سوم (حفاظت ساختمانها در مقابل حریق)، موارد زیر باید لحاظ شوند:
21-7-2-7-1- استفاده از آشکارسازهای حساس به دود و حرارت و سامانه هشدار و اعلام حریق و شبکه بارنده خودکار، الزامی است.
21-7-2-7-2- اجرای رایزرهای مرطوب و خشک و جعبه آتشنشانی ضروری میباشد.
21-7-2-7-3- نصب اتصالات قابل انعطاف، لرزهگیرها، لولههای قابل انحناء و یا شیلنگهای خرطومی مقاوم در برابر آتش، در لولههای افقی آتشنشانی طویل و محل گذر از دیوارهای اصلی لازم است.
21-7-2-7-4- رعایت موارد زیر الزامی است:
الف- تغذیه شبکههای خشک و مرطوب آتشنشانی از دو یا چند سامانه و مسیر جداگانه.
ب- تغذیه شبکه آتشنشانی ساختمان از آب شهری، علاوه بر وجود آب ذخیره کافی مجهز به پمپاژ
ج- نصب پمپهایجایگزین (رزرو) برقی و دیزلی.
د- تغذیه پمپهای اصلی و جایگزین از نیروی برق اضطراری.
ه- تامین فشار ثقلی آب شبکه آتشنشانی در صورت امکان.
و- آموزش و تمرین دورهای کارکنان و یا ساکنان برای امداد، نجات و استفاده از تجهیزات آتشنشانی.
21-7-2-7-5- محل و نحوه نصب کپسولهای آتشنشانی به گونهای انتخاب شود که کپسولها در اثر برخورد موج انفجار، آسیب نبینند و باعث آسیب جانی نشوند (مانند نصب در حفرههای داخل دیوارها)
21-7-2-7-6- نقشه و علائم راهنمای شبرنگ برای تعیین محل کپسول و جعبه آتشنشانی و خروج اضطراری در فضاهای عمومی و راهروها باید نصب شوند.
21-7-2-8- زیرساختهای تأسیساتی در محوطه
21-7-2-8-1- زیرساختها و تأسیسات محوطه، باید بیش از یک تجهیز کنترلی داشته باشند.
21-7-2-8-2- تامین حداقل دو انشعاب جبرانی، قابل کنترل و انعطافپذیر با فاصله مناسب از یکدیگر، الزامی است.
21-7-2-8-3- زیرساختها و تأسیسات اصلی محوطه ساختمان، باید بصورت مدفون در کانال آدم روی مقاوم، با رعایت الزامات بند 21-2-2-4-10، قرار گیرند.
21-7-2-8-4- تأسیسات پرخطر (مانند تأسیسات گازرسانی و مخازن سوخت – موضوع بند 21-2-2-1-5) در حریم آوار مجاز نیست.
21-7-2-8-5- تأسیسات پرخطر در محوطه، باید دست کم به میزان 5/1 برابر شعاع اثرگذاری انفجار آنها، از ساختمان فاصله داشته باشند. در غیراینصورت باید با معماری مناسب و سازه مقاوم، پیامدهای انفجار آنها محدود شوند.
21-7-2-8-6- در صورت الزام هم جواری تأسیسات پرخطر، باید با معماری مناسب و اتخاذ تمهیدات لازم، پیامدهای انفجار هریک به خود محدود شوند.
21-7-2-8-7- نصب مخازن اکسیژن مایع در محوطه یا فضاهای محصور (به خصوص فضاهای بیمارستانی)، باید با حفظ ضوابط ایمنی مربوطه صورت پذیرد.
21-7-2-8-8- نصب شیرهای آتشنشانی در محوطه، مطابق با ضوابط سازمان آتشنشانی و خدمات ایمنی الزامی است.
21-7-2-8-9- برای تسهیل امداد و نجات در بحران، باید تأسیسات موردنیاز (نظیر آب، آبگرم، برق و تلفن) در محوطه ساختمانها تاحدامکان پیشبینی شود.
21-7-3- ملاحظات تأسیسات برقی
از دیدگاه پدافندی، وظیفه تأسیسات برقی ساختمان علاوه بر تأمین انرژی پایدار و مطمئن، شامل سامانههای مخابراتی، اطلاعرسانی، پایش، اخطار و شبکههای رایانهای نیز میباشد. با توجه به جایگاه ویژه تأسیسات برقی ساختمان درکارآمدی، ایمنی و استمرار فعالیت در ساختمان، رعایت اصول پدافند غیرعامل در طراحی و اجرای تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی ضروری میباشد. در این راستا اجتناب از نصب این تجهیزات در مناطق پر خطر میتواند احتمال از دسترس خارج شدن آنها را کاهش دهد. از سوی دیگر نگرش جداسازی این تجهیزات در طراحیها، میتواند به عنوان مناسبترین گزینه در حفظ ارتباطات و امنیت انرژی الکتریکی ساختمان مطرح گردد.
از نظر سازه ای، دیوارها و کفهایی که در مجاورت تجهیزات مرکزی تأسیسات برقی قرار دارند باید از عناصر سازهای مقاوم ساخته شده باشند. تقویت سازهای مسیر کابلهای تغذیه اصلی مربوط به برق عادی (نرمال)، اضطرای، برق بدون وقفه (در صورت استفاده از برق بدون وقفه مرکزی و یا منطقه ای) و شفت کابلهای داخل ساختمان مربوط به سامانههای ایمنی (مطابق مبحث سیزدهم مقررات ملی) جهت حفظ ایمنی و تداوم برقرسانی ساختمان توصیه میگردد. نگهداری نقشههای نهایی ساخت تأسیسات برقی ساختمان در محل امن و قابل دسترس، نزدیک درب ورودی الزامی است.
21-7-3-1- مقررات کلی
رعایت مفاد این بخش، علاوه بر الزامات مبحث سیزدهم مقررات ملی ساختمان (طرح و اجرای تأسیسات برقی ساختمانها) الزامی است.
21-7-3-1-1- در طراحی سامانه توزیع برق فشار ضعیف ساختمان، سه بخش عادی، اضطراری و ایمنی در نظر گرفته شود. برق عادی تنها توسط برق شهر تغذیه شده و جهت برقرسانی به تجهیزات برقی با درجه اهمیت کم استفاده میگردد. بخش برق اضطراری باید در صورت قطع برق شهر به صورت خودکار و طی کوتاهترین فاصله زمانی ممکن به مولدهای برق اضطراری موجود در ساختمان متصل شده و بارهای الکتریکی با اهمیت را تغذیه نماید. بخش برق ایمنی باید به سامانه منبع تغذیه پشتیبان شامل باطری و شارژ آن و یا منبع تغذیه برق بدون وقفه (UPS) متصل گردد و تأمین انرژی بارهای حساس مانند روشنایی مسیرهای فرار و فضای امن، سامانههای اخطار و اعلام حریق، سامانهها و روشنایی موجود در اتاق مدیریت بحران، سامانههای امنیتی و شبکههای رایانهای را بر عهده بگیرد. استفاده از منبع تغذیه بدون وقفه جهت اطلاعرسانی و مراکز مخابراتی و نیز منبع تغذیه پشتیبان برای سامانه اعلام حریق پیشنهاد میشود. همچنین به منظور حفظ قابلیت اطمینان برقرسانی، توصیه میگردد ترانسفورماتورهای برق فشار متوسط، مولدهای برق اضطراری، برق بدون وقفه مرکزی، تابلوهای برق فشار متوسط، تابلوهای فشار ضعیف اصلی مربوط به برق عادی (نرمال)، اضطراری و بدون وقفه در اتاقها و یا فضاهای مجزا از هم قرار گیرند.
21-7-3-1-2- برای جلوگیری از شکست لولههای برق، پیشبینیهای لازم در محلهای درز انبساط انجام شود و تا حد امکان از اتصالات انعطافپذیر استفاده گردد.
21-7-3-1-3- چراغهای جهتدار ایمنی با باتری داخلی باید در مسیرهای فرار جهت نمایش مسیر خروج از ساختمان مدنظر قرار گیرد. همچنین توصیه میگردد جهت روشنایی فضای امن ساختمان و اتاق مدیریت بحران علاوه بر روشنایی معمول از چراغهایی با باتری داخلی نیز استفاده شود.
21-7-3-1-4- علاوه بر چراغهای ایمنی نمایشگر سمت خروج با باتری داخلی، چراغهایی متصل به نیروی برق ایمنی در راهروها، اماکن عمومی و فضاهای تجمع افراد، طراحی و نصب گردد.
21-7-3-1-5- از نصب هر گونه چراغ آویز در فضاهای عمومی اجتناب گردد. پوشش چراغها باید از جنس مواد پلاستیکی بوده و به نحوی باشند که در هنگام اصابت ضربه یا شکستن موجب جراحت در افراد نشوند.
21-7-3-1-6- ایجاد فشار مثبت در محل نصب تجهیزات حساس الکتریکی، الکترونیکی و مخابراتی مانند اتاق تابلوهای برق و اتاق کنترل توصیه میشود. تا حد امکان سامانه تهویه اتاقهای تأسیسات برقی ساختمان از سامانه تهویه مرکزی ساختمان مجزا باشد.
21-7-3-1-7- نگهدارندههای لولهها و سینیهای کابل باید استحکام لازم جهت تحمل تکانههای ناشی از انفجار را داشته باشند.
21-7-3-1-8- استفاده از کابل دفنی در فضای خارجی ساختمان توصیه میگردد. از مواد ضد حریق مناسب در فضایخالیِ محل ورود کابلهای فشار متوسط و فشار ضعیف به ساختمان و اتاق تجهیزات برقی استفاده گردد.
21-7-3-1-9- موتورهای الکتریکی، تابلوهای برق، تابلوهای کنترلی، ترانسفورماتورها و مولدهای برق اضطراری باید به گونهای بر روی سازه فونداسیون مهار شوند که از حرکات جنبی بیش از حد این تجهیزات در اثر موج انفجار جلوگیری به عمل آید.
21-7-3-1-10- در طراحی تابلوهای برق ساختمانهایی که دارای سامانههای الکترونیکی حساس و یا مدارهای کنترلی دیجیتال هستند، باید از تجهیزات حفاظتی اضافی جهت مقابله با اضافه جریان و اضافه ولتاژ استفاده شود.
21-7-3-1-11-در طراحی تأسیسات برقی ساختمان به منظور اجتناب از تداخل الکترومغناطیسی، الزامات استاندارد IEC 61000 رعایت گردد.
21-7-3-1-12- در مرحله طراحی لولههای برق رزرو و مدارهای تغذیهکننده اضافی در تابلوهای برق جهت توسعههای آینده مدنظر قرار گیرد.
21-7-3-2- سامانه ارتباطی
21-7-3-2-1- از سامانه تلفن آتشنشان (تلفن اضطراری) که بطور مستقیم و پیوسته به مراکز امدادی مرکزی متصل شده باشد، استفاده شود.
21-7-3-2-2- استفاده از فیلترینگ مناسب در سامانههای مخابراتی جهت تفکیک و پالایش امواج مزاحم فقط برایگروه ساختمانهای 1، توصیه میشود.
21-7-3-2-3- مدارهای سامانههای اطلاعرسانی و هشداردهنده باید مستقل بوده و نباید با مدارهای دیگر داخل یک لوله اجرا شوند. این مدارها در قسمتهای مختلف ساختمان، حداقل در دو مسیر مجزا از همدیگر اجرا گردند.
21-7-3-2-4- کابلهای سامانههای جریان ضعیف تا حد امکان شیلددار بوده و باید به صورت جداگانه از سایر مدارهای سامانههای دیگر کشیده شوند.
21-7-3-2-5- برای کابلهای کنترلی و مخابراتی، استفاده از کابلهای فیبر نوری عموماً به هادیهای مسی ترجیح داده میشوند.
21-7-3-2-6- به منظور اخطار بموقع به ساکنین درهنگام تهدیدات، ساختمان دارای سامانه اطلاعرسانی داخلی باشد.
21-7-3-3- سامانه برق اضطراری و ایمنی
21-7-3-3-1- مولدهای برق اضطراری، باید برای تأمین توان الکتریکی سامانههای هشدار، روشنایی مسیرهای خروجی، روشنایی فضاهای امن، علائم خروج، سامانههای مخابراتی اضطراری، تجهیزات اعلام حریق، پمپهای آتشنشانی و آبرسانی، سامانه تخلیه دود و آسانسورهای اضطراری در یک نقطه امن تعبیه شوند. در تعیین ظرفیت مولدهای برق اضطراری امکان توسعههای آینده مدنظر قرار گیرد.
21-7-3-3-2- محل نصب مولدهای برق اضطراری در فضاهای ایمن و مقاوم در برابر انفجار در نظر گرفته شود.
21-7-3-3-3- مخزن سوخت ذخیره باید به اندازه کافی دور از دیزل ژنراتور و تا حد امکان بصورت مدفون تعبیه شده باشد. در غیراین صورت مخزن سوخت ذخیره باید در فضای محافظت شده و مقاوم در برابر انفجار قرار گیرد. ظرفیت مخزن ذخیره باید برای ذخیرهسازی مصرف سوخت برای سه روز طراحی شده باشد و مخزن سوخت روزانه دیزل ژنراتور دارای ظرفیت سوخت مورد نیاز برای حداقل 4 ساعت کار با ظرفیت نامی باشد.
21-7-3-3-4- جهت اتصال دیزل ژنراتور اضطراری سیار به سامانه فشار ضعیف ساختمان، باید تمهیدات لازم در تابلوی برق اصلی ساختمان لحاظ گردد.
21-7-3-3-5- مولدهای برق اضطراری، عموماً نیازمند دریچههای لووردار و یا بازشوهای با خمهای اضافی برای تهویه مولد در حال کار میباشند، به گونهای که اثرات موج انفجار برروی مولد اضطراری کاهش یابد.
21-7-3-3-6- مولدهای برق اضطراری باید در دو نقطه مختلف و با فاصلهی مناسب از یکدیگر، قادر به تأمین توان اضطراری ساختمان باشند.
21-7-3-3-7- کابلهای توزیع برق اضطراری باید دارای حصار محکم بوده و یا در لوله داخل بتن محصور گردند.
21-7-3-3-8- بعضی از اماکن ویژه مانند اتاقهای عمل بیمارستانها نقش سرویسرسانی خاص و بحرانی را دارند و به همین سبب نیاز به برق بدون قطعی را دو چندان میکنند. بنابراین بهکارگیری تمهیدات لازم جهت تأمین برق پایدار و قابل اطمینان از قبیل منابع انرژی وقفهناپذیر برای این اماکن الزامی است.
21-7-3-4- ترانسفورماتورها
21-7-3-4-1- ترانسفورماتورهای اصلی قدرت باید در صورت امکان در فضاهای داخلی ساختمان و دور از دسترس عموم قرار گرفته باشند. برای ساختمانهای بزرگ تر، ترانسفورماتورها باید بصورت غیرمتمرکز و در اتاقهای مستقل مخصوص خود قرار گیرند تا قابلیت اطمینان را در زمانیکه یکی از ترانسفورماتورها در اثر انفجار آسیب میبیند، افزایش دهند.
21-7-3-4-2- محل قرارگیری ترانسفورماتورهای اصلی تا حد امکان از محل نصب مولدهای برق اضطراری دور باشد تا در مواقع حریق و خسارات ناشی از انفجار احتمال از دست رفتن تأمین انرژی الکتریکی کاهش یابد.
21-7-3-5- اتاق مرکز کنترل و مدیریت ساختمان
21-7-3-5-1- این اتاق برای کنترل عملکرد سامانههای تخلیه دود، ارتباط با ساکنین، هشداردهندهها، کنترل آتشسوزی و تخلیه افراد میباشد. برای اتاقهای حساس کنترلی، مخابراتی و امدادرسانی، پانلهای تکرارکننده اعلام حریق و یا نمایشگر تصویری نشان دهنده محل حریق، به صورت مجزا از هم در نظر گرفته شوند تا امکان اطلاع عملکرد سامانه حریق در موقعیتهای مختلف فراهم گردد.
21-7-3-5-2- پانلهای تکرارکننده اعلام حریق و یا نمایشگر تصویری نشان دهنده محل حریق باید در نزدیکی نقطه دسترسی مأمور آتشنشانی به ساختمان قرار گیرند. اگر مرکز کنترل در مجاورت لابی باشد، باید آن را توسط راهرو یا سطح واسط از لابی جدا نموده و برای مرکز کنترل حریق، سازه مقاوم اجرا نمود.
21-7-3-6- آشکارسازی و اعلام دود و آتش
21-7-3-6-1- ترکیبی از آشکارسازهای دود و حرارت با عملکرد سریع، سوئیچهای مربوط به کنترل سامانههای آبپاش، شستیهای فشاری دستی، آژیرهای صوتی و نمایشگرهای تصویری باید در سامانه اعلام حریق ساختمان استفاده گردیده تا باعث عکسالعمل به موقع نسبت به وقوع حریق گردد.
21-7-3-6-2- با فعالشدن سامانه اعلام حریق باید فرآیندهای کنترل دود، فعالیت سامانههای هشدار و اطلاعرسانی آغاز گردیده تا امکان انتقال ساکنین به فضاهای امن در ساختمان مهیا گردد.
21-7-3-6-3- سامانه اعلام حریق از نوع آدرسپذیر و کابلهای سامانهی اعلام حریق از نوع مقاوم در مقابل حریق گزینش گردد.
21-7-4- آسانسورهای اضطراری
در طراحیها و اجرای سامانههای آسانسور و پلهبرقی، علاوه بر رعایت الزامات مبحث پانزدهم مقررات ملی ساختمان (آسانسورها و پلههای برقی) موارد زیر نیز باید مدنظر قرار گیرد:
21-7-4-1- آسانسورها نباید به عنوان وسیلهای برای فرار افراد از ساختمان در هنگام حادثه مورد استفاده قرار گیرند.
21-7-4-2- در شرایط اخطار حملات هوایی، کابین آسانسورها باید بتوانند در طبقات از قبل تعیین شده متوقف شوند و توسط افراد آتشنشان مورد استفاده قرار گیرند. همچنین آسانسورها باید با سامانه اعلام حریق و اتاق مدیریت بحران ارتباط داشته تا در مواقع ضروری از سرویس خارج شوند.
21-7-4-3- درشرایط پس از آسیب احتمالی ساختمان، مأموران آتشنشانی ممکن است آسانسور را برای انجام عملیات آتشنشانی و نجات افراد انتخاب نمایند. وجود آسانسور با ملاحظات سازهای خاص و ضد دود، میتواند به عملیات مأموران امدادی کمک نماید. لذا باید متناسب با طراحی ساختمان، آسانسورهایی با قابلیت مقاومت در برابر حریق و تجهیزات مربوطه، مطابق با استانداردهای BSEN81-72/2009 و BSEN81-73/2005 برای انجام عملیات آتشنشانی و نجات افراد تعبیه گردد.
21-7-4-4- برق آسانسورهای امدادی (اضطراری)، باید از طریق مولد برق اضطراری نیز قابل تأمین باشد.
21-7-4-5- چاه آسانسور باید درزبندی شده و دارای فشار مثبت هوا باشد، تا از نفوذ دود و گرد و غبار به داخل آن و انتقال آلودگی به سایر قسمتها، جلوگیری نماید.
21-7-4-6- در ساختمانهایی که طبقات زیرین آنها دارای فضای امن میباشد، اجرای چاهک و چاه آسانسور در مجاورت این فضاها مجاز نیست.
21-7-4-7- تابلوی کنترل آسانسور باید دارای باتری داخلی جهت پیاده کردن مسافران در نزدیکترین طبقه پس از قطع برق باشد.
21-7-5- تأسیسات فضای امن
با توجه به الزامات بخش 21-2-4 (فضای امن)، مدت محدود استقرار پناه گیران (به علت به حداقل رسیدن اکسیژن) و نجات آنان، رعایت موارد زیر الزامی است:
21-7-5-1- درزبندی کامل درب (بازشو به بیرون فضای امن) و دریچه خروج اضطراری ( بازشو به داخل فضای امن)، برای جلوگیری از ورود دود و گرد و غبار صورت گیرد.
21-7-5-2- در فضاهای امن با زمان سکونت موقت، از اتصال هرگونه تأسیسات تهویهی هوا خودداری شود (فضای امن تهویه نشده). در فضاهای امن با زمان سکونت زیاد، نیاز به تأسیسات تهویه با مشخصات فنی کامل شامل فیلتراسیون و… میباشد.
21-7-5-3- استفاده از سامانههای تبرید با احتمال نشت بالا و یاد تبریدی دارای کویل مستقیم (و مانند آن) در فضای امن مجاز نمیباشد.
21-7-5-4- به طور معمول اجزای سامانه کنترل فشار هوای داخل فضاهای امن شامل محفظههای هوابند در معابر ورودی، دربهای هوابند، سوپاپ فشار اضافی و سوپاپ ضدانفجار میباشند. فشار عملکرد سوپاپ ضدانفجار متناسب با فشار انفجار و فاصله میباشد.
الف) جریان هوای نرمال، ب) جریان هوای اضافی از خارج، ج) جریان هوای اضافی از داخل
21-7-5-5- چراغ اضطراری (برای مدت استقرار) علاوه بر برق شبکه (قابل تغذیه از مولد برق اضطراری) تعبیه شود.
21-7-5-6- تابلو اطلاعات مشتمل بر حداکثر مدت استقرار پناه گیران و شماره تلفنهای اضطراری موردنیاز نصب گردد.
21-7-5-7- تجهیزات نجات ( نظیر تبر و بیل کوچک) و کمکهای اولیه در فضای امن قرار داده شوند.
21-7-5-8- علائم شبرنگ در اطراف درب و دریچه خروج اضطراری نصب گردد.
21-7-5-9- پیشبینیهای لازم در خصوص مایحتاج موردنیاز در مدت مجاز استقرار (مانند آب شرب و غذای خشک) صورت گیرد.
[1] – توجه شود که موازیسازی به معنای دو برابر کردن ظرفیتها نیست. میزان همپوشانی با توجه به مطالعات مهندسی تعیین میشود و حداکثر آن 10 درصد مقرر میشود.