1-2-8 کلیات

مصالح مصرفی در ساخت ساختمان‌های مشمول این مبحث باید علاوه بر ویژگی‌های مندرج در مباحث پنجم، نهم و دهم مقررات ملی ساختمان، دارای مشخصات این فصل نیز باشند. در صورتی که برای مصالحی در این فصل و مباحث پنجم و نهم مقررات ملی ساختمان، ضوابطی تشریح نشده باشد، ویژگی‌های مصالح باید مطابق با استانداردهای ملی ایران (پیوست 8-پ-1) بوده و کیفیت مصالح باید بر مبنای نتایج آزمایش‌های مناسب تعیین شده و به تأیید مهندس ناظر برسد.

در مورد مصالح مصرفی ساختمان‌های مشمول این مبحث رعایت موارد کلی زیر الزامی است:

1- برای کاهش وزن ساختمان، لازم است تا حد امکان از مصالحی که نسبت مقاومت به وزن آن‌ها زیاد است برای عضوهای سازه‌ای و از مصالح سبک برای عضوهای غیرسازه‌ای استفاده شود.

2- کلیه مصالح مصرفی در ساختمان‌های مشمول این مبحث باید به گونه‌ای انبار شوند که در زمان استفاده تمیز و از نظر فنی برای استفاده مورد نظر، مناسب باشند.

2-2-8 مصالح ساختمانی

1-2-2-8 سنگ‌دانه‌ها

مصالح سنگی بتن سیمانی و آهکی، باید سخت، تمیز و بادوام بوده و از هرگونه پوسیدگی و لایه‌های تورم‌پذیر یا تراکم‌پذیر (هنگام مجاورت با هوا) و مواد شیمیایی مضر برای بتن و میلگرد و لایه‌های سست، کلوخه‌های رسی و ذرات میکا عاری باشد. مشخصات سنگدانه‌های مصرفی باید با موارد عنوان شده در مبحث پنجم مقررات ملی ساختمان و استاندارد ملی ایران، شماره 302، مطابقت داشته باشد.

2-2-2-8 چسباننده‌ها

1-2-2-2-8 سیمان

با توجه به ملاحظات طراحی و شرایط محیطی، در ساخت ساختمان‌های بنایی می‌توان از سیمان بنایی، سیمان پرتلند نوع یک، دو یا سه، سیمان سرباره‌ای و سیمان پرتلند سرباره‌ای انواع (پ-س)، (پ-س-5) و (س)، سیمان پرتلند پوزولانی، سیمان پرتلند آهکی و سیمان پرتلند سفید استفاده کرد. ویژگی‌های انواع مختلف سیمان مطابق با استانداردهایی است که در مبحث پنجم مقررات ملی ساختمان اشاره شده است. به دلیل ناسازگاری، اختلاط سیمان با گچ مجاز نمی‌باشد.

سیمان بنایی :

سیمانی است که در تهیه انواع ملات و دوغاب مورد استفاده در بنایی غیرمسلح می‌توان به کار برد (استاندارد ملی ایران، شماره 1-3516). استفاده از سیمان بنایی در بنایی مسلح و اعضای بتنی و بتن‌آرمه در ساختمان‌های بنایی غیرمسلح، مانند کلاف‌ها و پی و هم‌چنین در جایی که میلگرد وجود دارد، مجاز نمی‌باشد. برای شناسایی سیمان بنایی و پرهیز از مصرف آن در ساخت بتن، این نوع سیمان را رنگی تولید می‌کنند.

2-2-2-2-8 آهک

آهک مصرفی می‌تواند حسب مورد در ساخت ملات، شفته، بتن آهکی و اندودکاری مورد استفاده قرار گیرد. آهک در انواع زیر برای مصارف ساختمانی استفاده می‌شود.

1- آهک هیدراته هیدرولیکی (استاندارد ملی ایران، شماره 4738)، عمدتاً برای ساخت ملات و شفته آهکی.

2- آهک هیدراته پرداخت (استاندارد ملی ایران، شماره 4737)، عمدتاً برای اندود کاری.

3- آهک هیدراته بنایی (استاندارد ملی ایران، شماره 4735)، برای مصارف عمومی بنایی.

4- آهک زنده (استاندارد ملی ایران، شماره 5717). از آهک زنده پیش از شکفته شدن نباید برای مصارف ساختمانی استفاده شود.

آهک باید به صورت شیرآهک یا دوغاب مصرف شود. ویژگی‌های آهک باید مطابق با ضوابط مندرج در مبحث پنجم مقررات ملی ساختمان و استانداردهای ملی مربوطه باشد.

3-2-2-2-8 گچ

گچ عمدتاً برای مصارف اندودکاری مورد استفاده قرار می‌گیرد. هم‌چنین، از ملات گچ و خاک می‌توان برای اجرای تاق آجری در سقف‌های تاق ضربی استفاده کرد. استفاده از گچ در ساخت اعضای سازه‌ای، چه به تنهایی و یا به صورت مخلوط با سیمان، مجاز نمی‌باشد، ولی استفاده از ملات گچ برای چسباندن قطعات بنایی غیرسازه‌ای مجاز است. گچ مورد استفاده در کارهای بنایی باید با ضوابط مندرج در مبحث پنجم مقررات ملی ساختمان و استانداردهای ملی مربوطه، از جمله استاندارد ملی ایران (شماره 1-12015)، مطابقت داشته باشد.

4-2-2-2-8 خاک رس

خاک رس مصرفی باید عاری از مواد آلی، ریشه گیاهان و سایر بقایای نباتی باشد و خاصیت واگرایی نداشته باشد.

3-2-2-8 آب

آب مصرفی باید بر اساس استاندارد ملی ایران، شماره 14748، تمیز و صاف بوده و عاری از مقادیر زیان‌آور روغنها، اسیدها، قلیایی‌ها، نمک‌ها، مواد قندی، مواد آلی یا مواد دیگری باشد که ممکن است به کارهای ساختمانی به ویژه بتن، ملات‌ها، میلگردها و سایر اقلام مدفون در کار آسیب برسانند. آب زلال، بی‌بو، بی‌رنگ و بدون طعم را می‌توان در ساخت بتن و ملات مورد استفاده قرار داد. مصرف آبی که دارای خزه است برای ساختن بتن و ملات مناسب نیست. هم‌چنین آب گل آلود را باید قبل از مصرف از میان حوضچه‌های ته نشین گذراند و یا با روش‌های دیگر تصفیه کرد.

4-2-2-8 واحد مصالح بنایی

واحدهای مصالح بنایی بر حسب شکل ظاهری به سه نوع تقسیم می‌شود:

الف – واحدهای مصالح بنایی توپر

ب- واحدهای مصالح بنایی سوراخ‌دار

پ- واحدهای مصالح بنایی توخالی (انواع 1، 2 و 3)

ضوابط هندسی واحدهای مصالح بنایی در جدول 8-2-1 آمده است.

جدول 8-2-1 ضوابط هندسی گروه‌های مختلف آجر رسی و بلوک‌های سیمانی

آجر رسی یا بلوک سیمانی
سوراخ‌دار	توخالی
	آجر رسی			بلوک سیمانی
	نوع 1	نوع 2	نوع 3	نوع 1	نوع 2	نوع 3
حجم فضای خالی نسبت به حجم کل
35% ≥	35% <   و 45% ≥	45% <   و 55% ≥	55% <   و 70% ≥	35% <   و 50% ≥	50% <   و 60% ≥	60% <   و 70%≥
حجم هر فضای خالی نسبت به حجم کل
10% ≥	≥ 12.5%	≥ 12.5%	محدود به مساحت	≥ 12.5%	≥ 12.5%	محدود به مساحت (رجوع به بند)
مساحت هر فضای خالی
محدود به حجم	محدود به حجم	محدود به حجم	برای چند حفره:   2800 میلی‌متر مربع ≥ برای تک حفره: 18000 میلی‌متر مربع ≥	محدود به حجم	محدود به حجم	برای چند حفره:   2800 میلی‌متر مربع ≥ برای تک حفره: 18000 میلی‌متر مربع ≥
(رجوع به بند)				(رجوع به بند)
مجموع ضخامت جان‌ها و پوسته‌ها در هر امتداد نسبت به کل طول یا عرض در همان امتداد
30% ≤	30% ≤	20% ≤	بدون محدودیت	30% ≤	20% ≤	بدون محدودیت

در مناطق با خطر نسبی زلزله خیلی زیاد و زیاد (به آیین‌نامه طراحی ساختمان‌ها در برابر زلزله، استاندارد 2800 رجوع شود)، واحدهای مصالح بنایی توخالی که در دیوارهای سازه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرند باید دارای شرایط زیر باشند:

1- واحدهای مصالح بنایی توخالی نوع 2 و 3، تنها در دیوارهای غیرسازه‌ای مجاز است.

2- در واحدهای مصالح بنایی سوراخ‌دار و توخالی، سوراخ‌ها باید عمود بر سطح بزرگ واحد مصالح بنایی و به طور یکنواخت در سطح أن توزیع شوند. در آجرهای رسی اندازه سوراخ‌های مربعی و قطر سوراخ‌های دایره‌ای باید حداکثر به 25 میلی‌متر محدود شود و ضخامت پوسته بیش از 15 میلی‌متر و جداره داخلی بین دو سوراخ بیش از 10 میلی‌متر باشد. در صورت تأمین نشدن شرایط فوق، بکار بردن این واحدهای مصالح بنایی فقط در دیوارهای غیرسازه‌ای مجاز است.

3- جان آجر توخالی باید در کل عرض واحد مصالح بنایی امتداد یابد.

واحدهای مصالح بنایی بر حسب ساختار، کاربرد و نوع ماده به انواع: آجر (رسی، ماسه آهکی، بتنی و سبک)، بلوک بتنی و سفالی و سنگ تقسیم می‌شوند.

1-4-2-2-8 آجر

آجر، بر اساس مواد خام استفاده شده در ساخت، به انواع زیر تقسیم می‌شود:

الف) آجر رسی، شیلی، شیستی و مارنی: آجری است که از پختن خشت خام رسی یا مخلوط مرطوب فشرده شده شیل، شیست و مارن به دست می‌آید. از این نوع آجر در ساخت اعضای سازه‌ای و غیرسازه‌ای، از جمله نمای استفاده می‌شود (استانداردهای ملی ایران، شماره 7 و 14507).

ب) آجر ماسه آهکی: آجری است که از مخلوط ماسه سیلیسی با سیلیکاتی و آهک ساخته می‌شود. از این نوع آجر در ساخت اعضای سازه‌ای و غیرسازه‌ای، از جمله نما، استفاده می‌شود.

پ) آجر بتنی: نوعی بلوک سیمانی توپر است که در اندازه‌های آجر ساخته شده و در ساخت اعضای سازه‌ای و غیرسازه‌ای و هم‌چنین کف‌سازی استفاده می‌شود (استاندارد ملی ایران، شماره 16211).

ت) آجر سبک: آجری است که از مواد رسی و افزودنی‌های هوازا ساخته شده و در ساخت اعضای غیرسازه‌ای و به عنوان پرکننده در اعضای سازه‌ای استفاده می‌شود.

ویژگی‌های انواع مختلف أجر باید مطابق با ضوابط و استانداردهایی باشد که در مبحث پنجم مقررات ملی ساختمان آورده شده است. در مواردی که به عنوان و شماره استانداردها در این فصل و یا در مبحث پنجم اشاره نشده باشد، استاندارهای ملی ایران و در غیراین صورت استانداردهای معتبر خارجی ملاک عمل می‌باشند. علاوه بر این، موارد زیر نیز باید رعایت شوند:

1- آجر باید کاملاً پخته، یک پارچه و سخت باشد و هرگاه با یک آجر به آجر دیگر ضربه‌ای وارد آید، صدای مشخص زنگداری تولید شود.

2- استفاده از تکه آجر، شامل: سه چارک یا سه قد (سه چهارم آجر)، نیمه (نصف آجر)، چارک (یک چهارم آجر) و کلوک (پاره آجر) در جایی که استفاده از آجر کامل یا آجر با اندازه بزرگتر مقدور نباشد، مجاز است.

3- آجر از هر نوع باید در زمان اجرا کاملاً تمیز و زنجاب باشد.

4- مقاومت فشاری آجر، که در اعضای سازه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد، باید منطبق با مشخصات طراحی و حداقل 5 مگاپاسکال باشد.

5- چگالی حقیقی هر دو نوع آجر توپر و سوراخ‌دار، بجز آجر سبک، نباید از 1700 و چگالی ظاهری آن‌ها از 1300 کیلوگرم بر متر مکعب کمتر باشد. چگالی ظاهرى آجر سبک نباید از 1000 کیلوگرم بر متر مکعب بیشتر باشد.

6- آجرنما باید عاری از معایب ظاهری مانند ترک‌خوردگی، شوره زدگی، آلوئک و نظایر آن باشد.

7- درصد جذب آب برای آجرهای در مجاورت آب مانند آجرهای نما نباید بیش از 5 درصد باشد.

2-4-2-2-8 بلوک سفالی

بلوکهای سفالی توخالی شامل بلوک سفالی دیواری و بلوک سفالی سقفی می‌باشند.

الف) بلوک دیواری:

بلوکهای سفالی دیواری به دو دسته تقسیم می‌شوند:

1- بلوک سفالی با سوراخ‌های قائم، مطابق با ویژگی‌های مندرج در استاندارد ملی ایران، شماره 7121، به دو صورت باربر و غیرباربر استفاده می‌شود. برای استفاده از بلوک سفالی به عنوان عنصر باربر در اعضای سازه‌ای، لازم است سوراخ‌های بلوک با بتن، ملات یا دوغاب کاملاً پر شوند.

2- بلوک سفالی با سوراخ‌های افقی، مطابق با ویژگی‌های مندرج در استاندارد ملی ایران، شماره 7122، صرفاً به صورت غیرباربر در اعضای غیرسازه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ب) بلوک سقفی:

بلوک سفالی سقفی توخالی، مطابق با ویژگی‌های مندرج در استاندارد ملی ایران، شماره 2-2909، به عنوان پرکننده در سقف تیرچه بلوک استفاده می‌شود.

3-4-2-2-8 بلوک سیمانی

بلوک‌های سیمانی به دو صورت توخالی (سوراخ‌دار) و توپر تولید و مورد استفاده قرار می‌گیرند. بلوک‌های سیمانی توخالی شامل بلوک سیمانی دیواری و بلوک سیمانی سقفی می‌باشند.

الف) بلوکهای توخالی دیواری:

بلوک‌های سیمانی توخالی که در ساختمان مصرف می‌شود باید مطابق با ویژگی‌های مندرج در استاندارد ملی ایران، شماره 7782 و موارد زیر باشند:

1- بلوک‌های ساخته شده از شن و ماسه طبیعی رودخانه‌ای یا شکسته، دارای وزن ویژه معمولی و در حدود 2000 کیلوگرم بر متر مکعب هستند. بلوک‌های با وزن ویژه کمتر از 1700 کیلوگرم بر متر مکعب را سبک به حساب می‌آورند. در صورتی که وزن ویژه بلوک بین 1700 و 2000 کیلوگرم در متر مکعب باشد آنرا نیمه سبک به شمار می‌آورند.

2- برای بلوکهای سیمانی مورد استفاده در دیوار باربر، خلاصه ضوابط ضخامت جان‌ها و پوسته‌ها در جدول 8-2 -2 آمده است.

3- مخلوط بتن مصرفی در ساخت بلوک باید از یک پیمانه سیمان پرتلند و 3.5 پیمانه شن (به درشتی حداکثر نصف ضخامت نازک‌ترین دیواره بلوک) و 2.5 پیمانه ماسه و 150-130 لیتر آب برای بتن لرزیده یا 180-160 لیتر آب برای بتن نلرزیده در هر متر مکعب تشکیل شده باشد، اختلاط می‌تواند با دست یا ماشین انجام شود.

4- بلوک سیمانی توخالی به دو صورت باربر و غیرباربر استفاده می‌شود. برای استفاده از بلوک سیمانی به عنوان عنصر باربر در اعضای سازه‌ای، لازم است سوراخ‌های بلوک با بتن یا ملات کاملاً پر شوند.

جدول 8-2-2: ضوابط ضخامت جان‌ها و پوسته‌ها

عرض بلوک سیمانی (میلی‌متر)	حداقل ضخامت پوسته (میلی‌متر) (1)	حداقل ضخامت جان (میلی‌متر) (1)(2)	ضخامت جان معادل (میلی‌متر بر متر طول) (3)
76.2 و 102	20	20	136
152	25	25	188
203	32	25	188
254 و بزرگتر	32	29	209

 

(1) برای بلوک‌های سیمانی کاملاً دوغاب شده ضخامت پوسته و جان نباید کمتر از 16 میلی‌متر باشد.

(2) برای بلوکهای سیمانی با فاصله بین جان‌ها کمتر از 25 میلی‌متر، حداقل ضخامت جان 20 میلی‌متر می‌باشد.

(3) بلوک‌های سیمانی دوغاب شده کامل یا به شکل جزئی از این ضوابط مستثنی هستند. در این موارد برای محاسبه ضخامت جان معادل باید طول دوغاب شده از طول بلوک کسر شود.

ب) بلوکهای توخالی سقفی:

بلوک‌های سیمانی مورد استفاده در سقف تیرچه بلوک باید مطابق با ویژگی‌های مندرج در استاندارد ملی ایران، شماره 2-2909 ساخته شوند. ضخامت پوسته و جان بلوک سقفی باید حداقل 15 میلی‌متر و عرض تکیه‌گاه بلوک سقفی بر روی تیرچه دست کم 20 میلی‌متر باشد.

پ) بلوک‌های توپر سبک:

استفاده از بلوک‌های سیمانی تو پر سبک، از جمله: بلوک بتن هوادار اتوکلاو شده یا بتن گازی (استاندارد ملی ایران، شماره 8593) و بلوک بتنی سبک اسفنجی (استاندارد ملی ایران، شماره 14504)، در ساخت اعضای غیرسازه‌ای مجاز است.

3-4-2-2-8 سنگ

الف) ویژگی‌های سنگ مصرفی

1- سنگ‌هایی که در ساخت اعضای باربر مانند دیوارهای باربر، دیوارهای حائل و شالوده‌ها به کار برده می‌شوند باید از نظر ظاهر یکنواخت و بدون ترک، رگه‌های سست و سایر کانی‌هایی باشند که بر اثر عوامل جوی و هوازدگی خراب شده و به استحکام آن‌ها لطمه می‌زنند.

2- استفاده از قلوه سنگ مجاز نیست مگر اینکه به صورت شکسته و در ابعاد مورد نظر این فصل مصرف شود.

3- ابعاد قطعه سنگ مصرفی باید حداقل 150 میلی‌متر و حداکثر به اندازه پهنای دیوار باشد. استفاده از سنگ‌های کوچک‌تر فقط به عنوان پر کننده مجاز است.

4- استفاده مجدد از سنگهای مصرف شده در صورتی که با شرایط این فصل منطبق باشند مجاز است.

5- سنگ‌های مصرفی در اقلیم‌های سرد باید در برابر یخبندان پایدار بوده و ضوابط مندرج در استانداردهای مربوطه، از جمله استاندارد ملی ایران، شماره 14959، را تأمین نمایند.

ب) حداقل ضوابط لازم برای سنگ‌های مصرفی

مقاومت فشاری سنگ مورد استفاده در عضو بنایی باربر نباید کمتر از 15 مگاپاسکال باشد. جذب آب سنگهای رگی حداکثر 5٪ و ضریب افت مقاومت سنگ در آب، در مورد سنگهای باربر و نما دست کم 70% است. جذب آب مجاز برای سنگهای آهکی متراکم 15%، سنگ‌های آهکی متخلخل 25٪ و در مورد توف‌ها 30٪ تعیین شده است.

تعریف: ضریب افت مقاومت سنگ در آب عبارت است از نسبت مقاومت فشاری نمونه خیس شده در آب به مدت حداقل 24 ساعت به مقاومت فشاری همان سنگ در حالت خشک.

5-2-2-8 فولاد

الف) میلگرد

1- ویژگی‌های میلگردهای گرم نورد شده فولادی باید مطابق با استاندارد ملی ایران، شماره 3132 و مبحث پنجم و نهم مقررات ملی ساختمان و میلگردهای فولادی تولید شده به روش کشش سرد باید مطابق با استاندارد ملی ایران، شماره 11558 و مبحث پنجم مقررات ملی ساختمان و میلگردهای گالوانیزه باید مطابق با استانداردهای معتبر بین‌المللی باشند.

2- میلگردهای فولادی باید تمیز و عاری از پوسته‌های رنگ، روغن، گرد و خاک و هر نوع آلودگی دیگر باشند.

ب) فولادهای ساختمانی

1- قطعات فولادی اعم از نیمرخهای نورد شده و ورق باید از نواقصی که به مقاومت یا شکل ظاهری آن‌ها لطمه می‌زند، عاری باشند. استفاده از قطعات زنگ زده و پوسته پوسته شده مجاز نیست، مگر اینکه به وسیله ماسه پاشی یا برس زنی کاملاً تمیز شوند. در این حالت، چنان چه سطح مقطع نیمرخ‌ها ضعیف شده باشد، سطح واقعی ضعیف شده باید در محاسبات منظور شود.

2- خواص فولادهای ساختمانی باید مطابق مبحث پنجم مقررات ملی ساختمان و استانداردهای ملی ایران، از جمله استانداردهای شماره 3694، 13968 و 14484 باشد.

پ) اتصال دهنده‌ها

بست‌های دیوار و مهارهایی که با سیم‌های فولادی ساخته می‌شوند و دیگر بست‌ها و مهارهای فولادی، باید مطابق با استانداردهای ملی ایران و یا در صورت عدم وجود استاندارد ملی باید مطابق با استاندارهای معتبر بین‌المللی تهیه و استفاده شوند. بست‌ها و مهارهای ساخته شده از مس، برنج یا دیگر فلزات مقاوم در برابر خوردگی باید دارای مقاومت تسلیم حداقل برابر با 200 مگاپاسکال باشند.

ت) شبکه فولاد جوش شده

شبکه فولادی جوش شده باید مطابق با استاندارد ملی ایران باشد.

6-2-2-8 ملات

ملات تازه، ماده‌ای است خمیری که از اختلاط ماده چسباننده، مانند خمیر سیمان، و ماده پر کننده، مانند سنگدانه ریز، ساخته شده و در صورت نیاز به مشخصات ویژه کاربری، از مواد افزودنی در آن استفاده می‌شود. از ملات برای چسباندن واحدهای مصالح بنایی به یکدیگر، تأمین بستری برای توزیع بار، اندودکاری، نماسازی و بندکشی استفاده می‌کنند. برای ساخت و استفاده از ملات باید ضوابط این بخش و ضوابط مندرج در مبحث پنجم مقررات ملی ساختمان اعمال شوند.

1-6-2-2-8 انواع ملات

ملات‌های مورد استفاده در ساختمان‌های بنایی موضوع این مبحث به انواع زیر تقسیم می‌شوند.

الف) ملات ماسه – سیمان: این ملات متشکل از ماسه و سیمان با عیار حداقل 200 کیلوگرم سیمان در متر مکعب ملات می‌باشد. رعایت موارد زیر برای ملات ماسه سیمان ضروری است:

1- برای زودگیر کردن ملات ماسه سیمان نباید به آن گچ افزوده شود.

2- برای شمشه‌گیری ملات ماسه سیمان نباید از گچ استفاده نمود.

ب) ملات ماسه – سیمان – آهک (با تارد): این ملات متشکل از ماسه، سیمان و آهک با عیار حداقل 100 کیلوگرم سیمان و 125 کیلوگرم آهک در متر مکعب ملات می‌باشد.

پ) ملات گچ و خاک (گل و گچ): این ملات متشکل از خاک (رس و ماسه) و گچ با نسبت وزنی 1 به 1 می‌باشد.

ت) ملات بنایی: این ملات مخلوطی است از چسباننده‌های غیرآلی، سنگدانه، آب و برخی افزودنی‌ها و عمدتاً در نازک‌کاری ساختمان، مانند بند کشی، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

2-6-2-2-8 موارد کاربرد و ملاحظات ساخت ملات

1- ملات ماسه – سیمان در ساخت دیوار (یا جرز و یا ستون) آجری، بلوک سیمانی و سنگی استفاده می‌شود.

2- ملات ماسه -سیمان – آهک صرفاً در ساخت دیوار (یا جرز و یا ستون) آجری استفاده می‌شود.

3- برای اجرای جان‌پناه بام و بالکن و قسمت طرهای دودکش‌ها باید منحصراً از ملات ماسه- سیمان استفاده شود.

4- ملات گچ و خاک، به علت زودگیر بودن، برای اجرای سقف‌های تاق ضربی استفاده می‌شود.

5- استفاده از ملات‌های آهکی و گلی در ساخت عناصر بنایی مجاز نمی‌باشد. از این ملات‌ها می‌توان در اندودکاری، نماسازی و بندکشی استفاده نمود.

6- برای اندازه‌گیری نسبت مواد تشکیل‌دهنده ملات باید از ابزار دقیق اندازه‌گیری وزنی و یا حجمی استفاده شود.

7- برای اختلاط ملات‌های سیمانی (ماسه سیمان و باتارد)، باید تا حد ممکن از دستگاه‌های مخلوط‌کن استفاده شود.

8- ملات‌هایی که سفت شده‌اند را نباید با افزودن آب، دوباره در هم آمیخت و استفاده نمود.

3-6-2-2-8 مقاومت فشاری ملات

به لحاظ مقاومتی، مطابق استاندارد ملی ایران، شماره 2-706، ملات‌ها به چهار گروه ملات خیلی قوی (20M)، ملات قوی (15M)، ملات متوسط (10M) و ملات ضعیف (5M- 1M) و به شرح زیر تقسیم می‌شوند.

الف) ملات خیلی قوی: این ملات دارای مقاومت فشاری 28 روزه برابر یا بیش از 20 مگاپاسکال بوده و برای ساخت عناصر بنایی در زیر سطح زمین استفاده می‌شود.

ب) ملات قوی: این ملات دارای مقاومت فشاری 28 روزه برابر یا بیش از 15 مگاپاسکال بوده و برای دیوارهایی که به مقاومت خمشی زیاد نیاز دارند و برای جان‌پناه‌ها و دودکش‌ها استفاده می‌شود.

پ) ملات متوسط: این ملات دارای مقاومت فشاری 28 روزه برابر با بیش از 10 مگاپاسکال بوده و برای ساخت عناصر بنایی معمولی استفاده می‌شود.

ت) ملات ضعیف: ملات با مقاومت کم که فقط برای نازک‌کاری مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تبصره: مقاومت فشاری ملات سازه‌ای (خیلی قوی، قوی و متوسط) نباید از مقاومت فشاری واحدهای مصالح بنایی مورد استفاده کمتر باشد.

7-2-2-8 دوغاب

دوغاب، ماده‌ای است روان، که از اختلاط ماده چسباننده، مانند سیمان و سنگدانه ریز و آب کافی ساخته می‌شود. از دوغاب برای پر کردن بین عناصر بنایی و یا تقویت آن‌ها استفاده شده و به دو نوع دوغاب بنایی و دوغاب سیمانی تقسیم می‌شود.

الف) دوغاب بنایی

این نوع دوغاب در ساختمان‌های بنایی به عنوان پرکننده بین عناصر بنایی کاربرد دارد. انواع دوغاب، مقاومت فشاری آن، نسبت اختلاط مصالح مورد استفاده در آن و بقیه ویژگی‌ها باید مطابق استاندارد ملی ایران، شماره 8871، باشد.

ب) دوغاب سیمانی

دوغاب سیمانی برای تقویت عناصر بنایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. پس از ساخت هر پنج ردیف آجر (و یا معادل آن بلوک سیمانی و یا سنگ)، عمل دوغاب‌ریزی سیمانی انجام می‌شود و این عمل باید تا پایان ساخت کامل عنصر بنایی ادامه یابد. موارد زیر باید در دوغاب‌ریزی مورد توجه قرار گیرد:

1- دوغاب سیمانی باید به نسبت حجمی یک سیمان و یک ماسه ساخته شود.

2- دوغاب سیمانی باید در کمترین زمان ممکن بعد از اختلاط و پیش از آغاز گرفتن سیمان مصرف شود.

3- استفاده از دوغاب سیمانی که در آن گیرش سیمان اتفاق افتاده و سخت شده، مجاز نیست. هم‌چنین، نباید از دوغابی که از شروع اختلاط آن بیش از 1.5 ساعت گذشته است، استفاده شود.

4- لازم است از یخ زدن دوغاب سیمانی حداقل تا 24 ساعت پس از اجرا، جلوگیری شود.

8-2-2-8 افزودنی‌های ملات و دوغاب

الف) مخلوط‌های ضدیخ: مایعات ضد یخ، نمک‌ها یا سایر مواد مشابه نباید در ملات یا دوغاب بکار روند.

ب) هوادهی: استفاده از مواد هوازا برای ساخت دوغاب و ملات، در مناطق سردسیر که خطر یخ زدگی وجود دارد، مجاز می‌باشد.

پ) رنگ‌ها: فقط اکسید معدنی خالص، کربن سیاه یا رنگ‌های پلاستیکی را می‌توان در ساخت ملات یا دوغاب بکار برد. مقدار کربن سیاه موجود باید به حداکثر 3 درصد وزن سیمان محدود شود.

9-2-2-8 شفته آهکی

از شفته آهکی برای تقویت لایه‌های زیر پی استفاده می‌شود. در ساخت و استفاده از شفته آهکی موارد زیر باید منظور شود:

1- مقدار آب لازم برای شفته آهکی بستگی به کارآیی و مقاومت مورد نیاز دارد. با حفظ کارایی مورد نیاز، هر اندازه آب کمتر مصرف شود مقاومت بیشتری حاصل می‌شود.

2- مقدار آهکی که در ساختن شفته آهکی باید مصرف شود بستگی به مقاومت مورد نیاز و مقدار خاک رس دارد.

3- وجود دانه‌های سنگی درشت در شفته، مشروط بر اینکه مجموعه دانه‌بندی مناسبی داشته باشد، بلامانع است.

4- بهترین خاک برای ساختن شفته آهکی، خاک با دانه‌بندی پیوسته است که ریزدانه آن از 25 درصد و خاک رس آن از 15 درصد خاک کمتر نباشد.

5- کاهش حجم ناشی از خشک شدن شفته آهکی، که به سبب وجود خاک رس و آب زیاد اتفاق می‌افتد، باید مورد توجه قرار گیرد.

10-2-2-8 بتن

بتن مخلوطی از سیمان، سنگدانه، آب و افزودنی‌ها می‌باشد که در ساخت پی، کلاف بتنی و هسته‌های بتنی بنایی مسلح استفاده می‌شود. کیفیت بتن از نظر مقاومت، پایایی و سایر نیازهای ویژه محیطی باید با ضوابط مندرج در مبحث پنجم و مبحث نهم مقررات ملی ساختمان و ضوابط زیر مطابقت داشته باشد.

1- حداقل عیار سیمان 250 کیلوگرم در هر متر مکعب بتن می‌باشد.

2- حداقل مقاومت فشاری 28 روزه بتن مورد استفاده در کلاف‌ها 20 مگاپاسکال می‌باشد.

3- حداقل مقاومت فشاری 28 روزه بتن مورد استفاده در پی 20 مگاپاسکال می‌باشد.

4- حداقل مقاومت فشاری 28 روزه بتن مورد استفاده در بنایی مسلح 20 مگاپاسکال می‌باشد.

5- برای پی‌سازی استفاده از بتن خرده سنگی با مصرف حداقل 70 درصد بتن با مقاومت فشاری 28 روزه 20 مگاپاسکال و 30 درصد سنگ لاشه یا خرده سنگ، مجاز است.

11-2-2-8 چوب

در ساختمان‌های مصالح بنایی از چوب عمدتاً در ساخت سقف‌های شیب‌دار و اعضای غیرسازه‌ای مانند پلکان، در و پنجره و نما یا کف پوش داخلی استفاده می‌شود. چوب مورد استفاده باید علاوه بر برآورده کردن الزامات مبحث پنجم مقررات ملی ساختمان، دارای ضوابط زیر باشد:

1- چوب مصرفی باید عاری از معایب خشک شدن، رگه‌های معدنی، شیره گیاهی و دیگر معایب، مندرج در استاندارد ملی ایران، شماره 1275، باشد.

2- رطوبت الوارهای مصرفی باید با شرایط اقلیمی و مورد مصرف تناسب داشته باشد.

3- خصوصیات فیزیکی و مکانیکی چوب‌های طبیعی، در انواع مختلف گونه‌های چوب و در جهات طولی، شعاعی و مماسی تنه درخت با یکدیگر متفاوتند، بنابراین، هنگام مصرف باید به این عوامل توجه کرد.

4- لازم است ارزیابی کار کرد تیرهای چوبی باربر که در عضو ساختمانی تحت خمش قرار می‌گیرند. تحت الزامات و روش‌های آزمون استاندارد ملی ایران، شماره 1- 22389 انجام‌پذیرد.

5- چوب مصرفی باید با استفاده از مواد مناسب در برابر تهاجم موریانه ایمن شده باشد و در برابر پوسیدگی محافظت شود.

3-2-8 ویژگی‌های مکانیکی مصالح

ویژگی‌های مکانیکی مصالح را می‌توان مقادیر مندرج در جدول 8-2-3 در نظر گرفت. در صورت لزوم، مقادیر واقعی را می‌توان با استفاده از آزمون بر مبنای استاندارهای ملی ایران و در صورت عدم وجود استاندارد ملی، با استفاده از استاندارهای معتبر به دست آورد. در صورت به دست آوردن ویژگی‌های مکانیکی توسط آزمون، نتایج حاصل نباید بیش از 25 متفاوت با مقادیر مندرج در جدول 8-2-3 در نظر گرفته شوند.

جدول 8-2-3 ویژگی‌های مکانیکی مصالح

ویژگی	مصالح
	بنایی آجر رسی	بنایی بلوک سیمانی	بتن و ملات	دوغاب	فولاد
مدول ارتجاعی (1) (GPa)	Em=0.7f‘m ≤ 20GPa	Em=0.9f‘m ≤ 20GPa	Ec=4.7	Eg=0.5f‘g	Es=200
مدول برسی (GPa)	Gm=0.4 Em	Gm=0.4 Em	Gc=0.4 Ec	Gg=0.4 Eg	–
ضریب انبساط حرارتی mm/mm/ºC	Kt=7.2´10-6	Kt=8.1´10-6	–	–	–
ضریب ازیاد حجم رطوبتی (mm/mm)	Ke=3´10-4	–	–	–	–
ضریب خزش (هر MPa)	Kc=0.1´10-4	Kc=0.36´10-4	–	–	–

 

(1) در محاسبه مدول ارتجاعی، مقاومت فشاری بنایی، بتن، ملات و دوغاب به مگاپاسکال (MPa) می‌باشد.

4-2-8 ارزیابی مقاومت فشاری مشخصه واحد بنایی

مقاومت فشاری مشخصه واحد بنایی (f’_m)، حداقل مقاومت فشاری در نظر گرفته شده در طراحی برای واحد بنایی (منشور واحدهای مصالح بنایی و ملات) می‌باشد. ارزیابی مقاومت فشاری مشخصه واحد بنایی بر مبنای یکی از دو روش آزمایش نمونه منشوری و روش تخمین به شرح زیر است.

1-4-2-8 روش آزمایش نمونه منشوری

آزمایش نمونه منشوری مطابق با استاندارد ملی ایران با استانداردهای معتبر دیگر انجام می‌شود. مقاومت فشاری واحد بنایی که بر مبنای نمونه‌های منشوری تعیین می‌شود، باید مساوی با بیشتر از مقاومت مشخصه f’_m باشد. این مقاومت بر مبنای آزمایش نمونه 28 روزه می‌باشد. آزمایش نمونه منشوری واحد بنایی باید با شرایط زیر انجام شود.

1- یک مجموعه پنج تایی از نمونه‌های منشوری واحد بنایی قبل از اجرا ساخته و مطابق استاندارد ملی ایران آزمایش شوند. مصالح مورد استفاده در ساخت نمونه‌ها از همان مصالحی انتخاب شوند که در ساخت ساختمان مورد استفاده قرار خواهد گرفت. نمونه‌ها باید تحت نظر مهندس ناظر در یک موسسه مجاز ساخته و آزمایش شوند.

2- در صورتی که کل تنش‌های مجاز در طراحی مورد استفاده قرار گیرند، در حین اجرا برای هر 450 مترمربع از مساحت دیوار، یک سری سه تایی از نمونه‌های منشوری، مطابق ضوابط استاندارد ملی ایران ساخته و آزمایش شوند. حداقل یک سری سه تایی از نمونه‌های منشوری برای هر ساختمان لازم است.

3- در صورتی که نصف تنش‌های مجاز در طراحی مورد استفاده قرار گیرد، ساخت و آزمایش نمونه‌های کارگاهی لازم نیست. اخذ گواهی تأمین کننده مصالح مبنی بر تأیید مقاومت فشاری مشخصه f’_m در حین یا قبل از تحویل مصالح به محل اجرا لازم است تا اطمینان حاصل شود که مصالح مورد استفاده در اجرا، همانند مصالحی است که برای ساخت نمونه‌های منشوری، قبل از اجرا مشخص شده است.

تبصره: هنگامی که مهندس ناظر در انطباق مقاومت فشاری واحد بنایی اجرا شده، با مقاومت فشاری مشخصه مورد نظر تردید کند، برای کنترل مقاومت لازم است نمونه‌های منشوری از واحد بنایی اجرا شده استخراج و مطابق مورد 2 بند 8-2-4-1 آزمایش شوند.

2-4-2-8 روش تخمین

در این روش، مقاومت فشاری مشخصه واحد بنایی، با توجه به مقاومت فشاری مشخصه واحد مصالح بنایی و نوع ملات مصرفی (بند 8-2-2-6-3)، بر اساس جدول 8-2 -4 برای آجر رسی و جدول 8-2-5 برای بلوک سیمانی تخمین زده می‌شود. مقاومت فشاری واحدهای مصالح بنایی سوراخ‌دار و توخالی، بر مبنای حداقل مساحت خالص محاسبه می‌شود. اگر واحدهای مصالح بنایی توخالی با دوغاب پر شود، دوغاب باید با ضوابط استاندارد ملی ایران (8871) مطابقت داشته باشد.

جدول 8-2-4 مقاومت فشاری مشخصه واحد بنایی، f’_m، بر حسب مقاومت فشاری آجر رسی

مقاومت فشاری مشخصه آجر (MPa)	مقاومت فشاری مشخصه واحد بنایی، f’m  (MPa)
	ملات ماسه- سیمان نوع خیلی قوی یا قوی	ملات ماسه- سیمان نوع متوسط
10 ≤	3.5	3.0
9	3.4	2.8
8	3.0	2.5
7	2.8	2.3
6	2.4	2.0
5	2.0	1.7
4	1.8	1.4
3	1.4	1.0

 

جدول 8-2-5 مقاومت فشاری مشخصه واحد بنایی، f’_m، بر حسب مقاومت فشاری بلوک سیمانی

مقاومت فشاری مشخصه بلوک سیمانی (MPa)	مقاومت فشاری مشخصه واحد بنایی، f’m  (MPa)
	ملات ماسه- سیمان نوع خیلی قوی یا قوی	ملات ماسه- سیمان نوع متوسط
35 ≤	20	19
25	17	16
20	13	12
13	10	9
9	6	6

 

5-2-8 مدول گسیختگی واحد بنایی

مدول گسیختگی واحد بنایی با توجه به نوع مصالح بنایی، امتداد تنش و نوع ملات مصرفی (بند 8-2-2-6-3) بر اساس جدول 8-2-6 تخمین زده می‌شود.

جدول 8-2-6 مدول گسیختگی واحد بنایی f_r  (MPa)

امتداد تنش کششی خمشی و نوع مصالح بنایی	نوع ملات
	ملات ماسه- سیمان نوع خیلی قوی یا قوی	ملات ماسه- سیمان نوع متوسط
عمود بر بندهای افقی:
واحدهای توپر	0.69	0.52
واحدهای توخالی
دوغاب نشده	0.43	0.33
کاملاً دوغاب شده	1.12	1.09
موازی بندهای افقی:
واحدهای توپر	1.38	1.03
واحدهای توخالی:
دوغاب نشده یا قسمتی دوغاب شده(1)	0.86	0.65
کاملاً دوغاب شده	1.38	1.03

(1) برای بنایی که قسمتی دوغاب شده است، مقدار مدول گسیختگی باید بر اساس درون یابی خطی بین حالات کاملاً دوغاب شده و دوغاب نشده واحدهای توخالی بر اساس میزان دوغاب شدن بدست آید.

6-2-8 کارآیی مصالح سیمانی

کارآیی مصالح سیمانی، شامل: بتن، ملات ماسه -سیمان و دوغاب سیمان (گروت)، بر مبنای میزان نشست آزمایش اسلامپ، باید در محدوده‌های زیر قرار داشته باشد.

بتن: 50 تا 150 میلی‌متر

ملات: 100 تا 200 میلی‌متر

دوغاب: 200 تا 270 میلی‌متر.