1-4 کلیات
1-1-4 اهداف کلی
1-1-1-4 این مقررات به منظور اطمینان از ایمنی، بهداشت، بهرهدهی مناسب، آسایش و صرفه اقتصادی، و تأمین نیازهای حداقل ساکنان و استفاده کنندگانِ (متصرفانِ) ابنیه و ساختمانهای مشمول قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان، با تعیین محدودیتها، ابعاد حداقل فضاها، نورگیری، تهویه مناسب و سایر الزامات عمومی طراحی و اجرا. به عنوان مبحث چهارم از مقررات ملی ساختمان ملاک عمل قرار میگیرد.
2-1-4 اهداف عینی و انتظارات عملکردی
در اینجا علاوه بر اهداف کلی انتظارات عملکردی مبحث الزامات عمومی ساختمان نیز به صورت کیفی بیان میشود. الزامات کمی و مقررات ساختمانی برای دستیابی به اهداف عملکردی نیز در قسمتهای مربوطه ارائه میشوند.
1-2-1-4 کارکرد مناسب و پایدار
مشخصات کالبدی ساختمان و فضاهای آن باید در تناسب با نوع و نحوه بهرهبرداری از آنها تعیین شود. به این منظور، انتظارات ذیل باید از دیدگاه این مبحث، در طراحی، اجرا و بهرهبرداری ساختمان برآورده شوند:
آ- رعایت حداقل ابعاد مناسب برای هر فضا بر حسب نوع فعالیت و استفاده از آن،
ب – تأمین تعداد لازم و کافی از فضاهای اصلی و جانبی بر اساس برآورد تعداد و ترکیب استفاده کنندگان و نیازهای آنها،
پ- امکان دسترسی مناسب و ایمن به ساختمان و بهرهبرداری از قسمتهای مختلف آن برای همه استفاده کنندگان،
ت- تأمین امنیت افراد یا گروههای استفاده کننده، در طراحی، استقرار و همجواری ساختمانهای فضاها و اجزا و عناصر آنها،
ث- تأمین تجهیزات و ویژگیهای لازم کالبدی ساختمان بر اساس نوع و نحوه بهرهبرداری از آن.
2-2-1-4 بهداشت و سلامت
نباید در دوره ساخت، بهرهبرداری یا تخریب بنا. بهداشت و سلامتی مردم تهدید شود و باید در این دوردها از آلودگی و به خطر افتادن منابع و چرخه حیات پیشگیری گردد. بنابراین لازم است انتظارات زیر بر آورده شوند:
الف – برخورداری ساختمان در حال بهرهبرداری از نور و تهویه مناسب،
ب – نفوذ نکردن رطوبت مزاحم به داخل ساختمان یا فضاها و اجزاء آن،
پ- وجود نداشتن خطراتی مانند متصاعد شدن گازهای سمی، ذرات یا گازها و تابشهای خطرناک بر اثر استفاده از مصالح یا جزئیات نامناسب یا مکانیابی نادرست ساختمان،
ت- آلوده نشدن آب یا خاک به وسیله ضایعات ساختمانی و فاضلاب.
ث – محدود کردن سطح نوفه یا سرو صدای ناخواسته دریافتی توسط مردم در حدی که از تهدید سلامتی آنها پیشگیری شده و امکان کار و فعالیت، استراحت و خواب مناسب برای آنها فراهم باشد.
ج- محدود کردن نورهای ناخواسته و مزاحم.
3-2-1-4 ایمنی در حین بهرهبرداری
ساختمان، تجهیزات و اجزاء و عناصر آن باید به صورتی طراحی و ساخته شوند که در هنگام بهرهبرداری، ایمنی ساکنان با استفاده کنندگان و سایر افراد تأمین شود. لذا باید شرایط زیر فراهم باشد:
آ- احتمال خطر حوادثی مانند لیز خوردن، سقوط افراد یا اشیاء، برخورد، برق گرفتگی و آتشسوزی یا انفجار به حداقل برسد.
ب- امکان ایجاد حریق یا توسعه آتش و دود در انطباق با مبحث سوم مقررات ملی ساختمان به حداقل تقلیل یابد و در صورت بروز آتشسوزی، احلفاء آن و نجات ساکنین مطابق مبحث یاد شده امکانپذیر باشد.
پ- امکان خروج، استتار یا پناه در شرایط بروز سوانح یا جنگ، در انطباق با مبحث بیست و یکم مقررات ملی ساختمان، برای افراد فراهم باشد.
ت- طراحی و احداث واحدهای مسکونی به نحوی صورت گیرد که حتیالامکان از بروز مشکلات امنیتی و دزدی جلوگیری شود.
4-2-1-4 حفظ انرژی و رعایت معیارهای ساختمانهای سبز و پایدار
لازم است با رعایت تمهیداتی در طراحی و ساخت بنا، با در نظر گرفتن همجواریها، شرایط اقلیمی، محلی و اقتصادی، مقدار انرژی مصرفی در بهرهبرداری از ساختمان و تأسیسات گرمایشی و سرمایشی تا حد امکان پایین نگه داشته شود، تعویض هوا و تهویه مطبوع در حد مجاز، در انطباق با مبحث نوزدهم مقررات ملی ساختمان در نظر گرفته شود، در ساختمانهائی که مقررات کلی این مبحث معین میکند، رعایت معیارهای ساختمانهای سبز و پایدار به قرار زیر الزامی است:
الف) گوناگونی و تنوع: از اساسیترین اهداف توسعه پایدار است. با طراحی کاربریهای متفاوت همجوار در محلات شهری، درصد زیادی از هزینهها و آلودگی هوا کاهش مییابد.
ب) اقلیم و آب و هوا: آگاهی به چگونگی انطباق ساختمان با اقلیم خاص منطقه از مباحث مهم معماری میباشد. طراحی اقلیمی، روشی برای کاهش همه جانبه هزینه انرژی ساختمان و عوامل اقلیمی مؤثر بر بنا شامل تابش آفتاب، دما، رطوبت، باد و بارندگی میباشد. در این رابطه توجه به راهکارهای معماری گذشته هر منطقه بسیار کارساز است.
پ) پوشش ساختمانها: استفاده از پوششهای گیاهی بیشتر در سقف، نماها و کف فضاها به حفظ انرژی در ساختمان کمک میکند.
ت) بهکارگیری ظرفیت حرارتی جرم مصالح ساختمانی: ظرفیت بالاتر حرارتی جرم دیوارها و سقفها باعث بالا رفتن زمان انتقال حرارت بین فضای داخلی و خارجی میشود. استفاده از پوششهای دوجداره میتواند باعث مصرف بیشترین حرارت بدست آمده از خورشید در روز و مصرف آن در شب شود.
ث) رنگ: استفاده از رنگهای روشن برای اقلیمهای گرم و رنگهای تیره و جذب کننده برای اقلیمهای سرد ترجیح داده میشود.
ج) پنجره و در: نوع، جنس و ابعاد و مکانیابی پنجره تأثیر بسزایی در حرارت اکتسابی از آفتاب دارد. انتخاب نوع شیشه و پروفیل پنجره مناسب در درازمدت باعث کاهش هزینههای انرژی مصرفی ساختمان میگردد.
چ) سایهاندازی: از برآمدگیها و پیشآمدگیهای بام ساختمان، سایبانها، ساباطها و پردهها برای جلوگیری از دریافت حرارت غیرضروری آفتاب میتوان استفاده کرد.
ح) لزوم توجه به احیای هویت فرهنگی و استفاده از نیروی کار و روشهای ساخت محلی.
خ) طراحی با کمترین نسبت سطح بیرونی به حجم بنا: بالا بودن این نسبت نشان دهنده راندمان خوب انرژی است. یعنی هندسه ساختمان به گونهای باشد که سطوح خارجی حداقل مقدار ممکنه باشد و حجم فضای داخلی ساختمان حداکثر مقدار ممکنه باشد.
د) بالا بودن نسبت سطح به محیط بنا: عبارت است از بالا بودن حاصل تقسیم مساحت یک طبقه بر محیط آن طبقه. هر چه این مقدار بزرگتر باشد راندمان انرژی ساختمان بیشتر است.
ذ) طراحی مناسب فضاهای داخل بنا برای بهرهگیری بیشتر از عوامل طبیعی، حرارت آفتاب، و نور طبیعی.
ر) استفاده از مصالح ساختمانی بادوام، طبیعی، بوم آورد و غیرسمی و مناسب و قابل بازیافت.
ز) توجه همزمان به همه اصول فوق الذکر.
5-2-1-4 بهکارگیری و ترویج ارزشهای ایرانی- اسلامی در طراحی و ساخت بنا
با احترام به ادیان و مکاتب دیگر، به منظور دستیابی به هویتی منسجم در ساختمانها و محیط زندگی بر پایه ارزشهای ایرانی- اسلامی، بناها باید با تمهیدات لازم در راستای پاسداری از این ارزشها طراحی و ساخته شوند و زمینهای برای تناقض با آنها در ساختمانها و محیط فراهم نشود. در این راستا، ضروریست که اصول ریشهدار معماری ایرانی از جمله موارد زیر در طراحی و ساخت بناها مورد توجه جدی قرار گیرند:
– "خودبسندگی و بوم آورد بودن: مصالح و فنآوری،
– پرهیز از بیهودگی" به معنای دوری از افزودههای غیرضروری،
– "مردم واری" که رعایت مقیاسهای انسانی به شکل مطلوب و بر اساس رفع نیازهای او است،
– "درونگرایی" که به مفهوم حفظ حریمهای خصوصی و عمومی است و بیش از اصول دیگر تأثیرات فرهنگ دینی را نمایان میکند،
– "نیارش" که در طراحی ساختار اصلی بناها، به معنای رعایت چارچوب معین ترسیمی و هندسی سازه و عناصر اصلی نگهدارنده بنا است،
– "پیمون" به مفهوم پیروی از نظام ابعاد معین که به نحوی تولید انبوه و حرفهای را ممکن میسازد.
این اصول به منظور تعیین و حفظ تناسب بین اجزای بنا در گذشته رعایت میشد و لازم است در دوران معاصر نیز علاوه بر دست یابی به سایر اهداف و انتظارات تعیین شده در این قسمت، بازتاب عینی آنها جهت نیل به انتظارات زیر مدنظر قرار گیرند:
الف- تأمین امنیت معنوی انسانها با رعایت حریمهای لازم کار و زندگی و جلوگیری از تداخل قلمروهای خصوصی و عمومی در طرح و اجرای ساختمانها.
ب- هماهنگی با ارزشهای دینی و معنوی جامعه و سایر ارزشهای نهفته در محیط طبیعی و مصنوعی، در تعیین شیوه استقرار و جهتگیری فضاها و ساختمانها و همچنین در طراحی حجم، ارتفاع و نمای بناها.
پ- در نظر گرفتن شأن و منزلت انسانها در طراحی و ساخت ساختمانها، به صورتی که علاوه بر کفایت امکانات ساختمانی برای تأمین ایمنی، بهداشت و سلامت لازم، هیچ فردی برای فعالیت و زندگی مستقل در فضاهای تعیین شده، به کمک جسمی دیگران نیاز نداشته باشد.
ت- رعایت عدالت در امکان بهرهبرداری تمام اقشار و افراد با تواناییهای جسمی متفاوت، به ویژه جانبازان، افراد معلول و سالمندان و کودکان از فضاها و بناهای عمومی.
ث- پرهیز از اسراف و رعایت اعتدال در تعیین اندازهها، سطح و حجم فضاها و سهم آنها از کل ساختمان، با توجه به انتظارات اقشار استفاده کننده به نحوی که از یک سو با حداقل نیازهای آنان متناسب بوده و موجب احساس کاستی و تنگنا در ساختمان و فضاها نشود و از سوی دیگر از اسراف و اتلاف منابع و سرمایهها جلوگیری شود.
ج- بهرهگیری از تجارب معماری بومی در طراحی و ساخت بناهای معاصر، با تأمین انتظاراتی مانند همسازی با اقلیم و شرایط محیطی، هماهنگی با فرهنگ و سنتهای زندگی جامعه، هم خوانی حجم و اندازههای ساختمان با نوع و مقیاس کارکرد آن و کاربرد مواد و مصالح بومی.
چ- بهکارگیری و اعتلای مفاهیم، مظاهر و نمادهای بصری معماری ایرانی در طراحی ساختمانها، به ویژه در کاربرد هندسه، رنگ، نور، عناصر، شکلها و حجمهای ساختمانی.
ح- بهرهگیری و نمایش تواناییها و قابلیتهای فنی جامعه در طراحی ساختمانها.
خ- تأمین امکان استفاده متنوع یا چندمنظوره از فضاها، با پیشبینی تمهیدات لازم برای انعطافپذیری فعالیت در آنها.
د- تأمین و ایجاد آبادانی و نشاط لازم و درشان جامعه، از طریق تأمین جلوه بصری مناسب برای ساختمانها بسته به نوع استفاده و موقعیت آنها.
ذ- رعایت تعادل در کاربرد پیرایهها و تزئینات، بر حسب نوع استفاده و جایگاه ساختمانها در محیط.
ر- نظارت بر هماهنگی حجم، ارتفاع و نمای ساختمانها به منظور جلوگیری از وارد شدن خدشه به آسایش، بهداشت و سایر حقوق استفاده کنندگان با ساکنان ساختمانهای دیگر و محیط پیرامون.
ز- طراحی و اجرای ساختمان با هدف حفظ دوام و کیفیت قابل قبولی در طول عمر مفید آن و جلوگیری از استهلاکهایی که بر اثر آنها سلامت و ایمنی ساکنان، استفاده کنندگان و سایر مردم به خطر میافتد.
3-1-4 دامنه کاربرد
1-3-1-4 این مقررات ناظر بر تمام ساختمانها و سازههای مشمول قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان در کشور است و رعایت آن در طراحی، محاسبه، نظارت و اجرای بناها برای تمام اشخاص حقیقی و حقوقی و مراجع ذکر شده در ماده 34 قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان در سراسر کشور الزامی است.
2-3-1-4 رعایت این مقررات برای تمام ساختمانها و سازههایی که پس از تصویب و بر اساس ابلاغیهای که وزیر محترم راه و شهرسازی در ابتدای نسخه چاپ شده این مبحث تعیین میکند طراحی و ساخته شوند، الزامی است. همچنین در ساختمانهای موجود و در دست احداث به شرح زیر، رعایت این مقررات الزامی خواهد بود:
آ- در ساختمانهای در دست احداث و در ساختمانهای موجود، در تعمیرات اساسی به تشخیص نهاد قانونی مسئول،
ب- در هنگام تغییر تصرف ساختمان یا فضا یا تغییر کاربری زمین و برای منطبق شدن مشخصات ساختمان یا فضا یا مقررات مربوط به تصرف یا کاربری جدید،
پ- در همه ساختمانهای موجود، که نهاد قانونی مسئول به علت عدم مطابقت با مقررات ملی ساختمان، برای ساکنان، استفاده کنندگان و سایر مردم، غیرایمن، غیربهداشتی و خطرناک تشخیص دهد.
در این صورت شهرداریها و سایر مراجع صدور پروانه ساختمان باید با تعیین مهلت مقرر در مورد تعمیرات، تغییرات و تعبیه تجهیزات لازم به دارنده ملک و بنا دستور اقدام دهند و تا اصلاحان پیگیری نمایند.
3-3-1-4 مقررات این مبحث شامل تمام ساختمانها، غیراز اسکان اضطراری بازماندگان حوادث غیرمترقبه میشود.
4-3-1-4 ساختمانهای ثبت شده توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و ساختمانهای دیگری که به تشخیص این سازمان دارای ارزش تاریخی، فرهنگی و معماری خام هستند. با رعایت مبحث دوم مقررات ملی ساختمان، تابع ضوابط سازمان مذکور خواهند بود.
5-3-1-4 این مبحث در بر گیرنده ضوابط مربوط به ساختمانها و تجهیزات در محدوده مالکیت و داخل پلاک ثبتی است و برای خارج از پلاکها و فضاهای شهری باید به ضوابط طرحهای جامع و سایر طرحهای مصوبه توسعه و عمران شهری مراجعه شود.
6-3-1-4در صورت الزام به طراحی ساختمانها جهت استفاده افراد دارای معلولیت جسمی- حرکتی، علاوه بر ضوابط مندرج در این مقررات، باید آخرین ویرایش ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری برای افراد معلول جسمی- حرکتی مصوب شورایعالی شهرسازی و معماری ایران ملاک عمل قرار گیرد.
7-3-1-4 چنانچه در ضوابط هر طرح توسعه و عمران شهری مصوب، یا سایر ضوابط مصوب محلی، الزامات ذکر شده در این مقررات با محدودیتهای بیشتری تعیین شده باشد. این مقادیر در حوزه طرح مذکور ملاک عمل قرار میگیرند.
8-3-1-4 در مواردی که ضوابط این مبحث دارای ابهام یا مسکوت باشند، استعلام از دفتر مقررات ملی ساختمان ملاک عمل خواهد بود.
4-1-4 استانداردها و ضوابط
رعایت آن قسمت از ضوابط و استانداردهایی که در این مبحث به آنها ارجاع گردیده، الزامی است و به مثابه جزئی از این مقررات تلقی میشوند.
5-1-4 مدارک فنی
1-5-1-4 مالکان اراضی و املاک قبل از هر اقدام عمرانی یا تفکیک اراضی و شروع ساختمان باید با رعایت الزامات مقررات ملی ساختمان، از شهرداری یا سایر مراجع صدور پروانه ساختمان، پروانه لازم را اخذ نمایند.
2-5-1-4 قبل از تهیه نقشهها محل مورد نظر میبایست توسط طراح مورد بازدید قرار گیرد و در صورت وجود هر گونه اثر با ارزش اعم از طبیعی، ابنیه تاریخی با آثار واجد ارزش مادی و معنوی دیگر، در انطباق با بند 4-1-7-11 مراتب به اطلاع مراجع ذیصلاح رسانده شود.
3-5-1-4 مالک، ساختمان یا نماینده قانونی او باید جهت اخذ پروانه یا هر گونه مجوز ساختمان، مدارک فنی لازم شامل نقشهها، محاسبات و مشخصات فنی که در آن نوع، چگونگی و حدود کار مورد نظر مطابق بند 4-1-6-4 نشان داده شده است را به تعداد نسخههای لازم، طبق روال تعیین شده در مبحث دوم مقررات ملی ساختمان، به شهرداری یا سایر مراجع صدور پروانه ساختمان و یا هر مقام قانونی مسئول تحویل دهد.
4-5-1-4 مدارک فنی صدور پروانه که برای بررسی و تأیید ارائه میشوند باید شامل پلانها، مقاطع نماها، جزئیات، هر گونه محاسبات و سایر مستندات فنی لازمی باشند که در آنها شکل، اندازهها، نوع جنس و سایر مشخصات تمام فضاها و عناصر ساختمان از جمله در، پنجره، قفسههای ثابت، لوازم بهداشتی و هرگونه اجرایی که انطباق مشخصات آنها با این مقررات الزامی است، معین شده باشد.
5-5-1-4 پس از تأیید نقشهها و سایر مشخصات فنی و صدور پروانه ساختمان توسط شهرداری یا سایر مراجع صدور پروانه، چنانچه به هر دلیل نیاز به تغییراتی در نقشهها و مشخصات فنی باشد باید پیش از هر اقدامی، مطابق روال مبحث دوم مقررات ملی ساختمان، تغییرات مورد نظر به تصویب نهاد قانونی مسئول رسیده و پروانه ساختمان جدید صادر شود.
6-5-1-4 شهرداریها یا سایر مراجع صدور پروانه ساختمان موظفند مدارک فنی ساختمان و تأییدها یا هرگونه مستندات لازم از جمله گزارشهای مهندس ناظر و مجری، تأییدهای کیفیت مصالح و اجزای بکار رفته در ساختمان و سایر مواردی که نشان دهنده انطباق طرح و اجرای ساختمان با مقررات این مبحث باشد را در نسخههای کامل و کافی نزد خود نگهداری نمایند.
6-1-4 الزامات اجرایی
1-6-1-4 استفاده از مصالح و فرآوردهها و روشهای ساختمان در صورتی مجاز است که علاوه بر انطباق با الزامات مبحث پنجم و یازدهم مقررات ملی ساختمان، اثر زیان بخشی بر سلامتی سازندگان، ساکنان و استفاده کنندگان ساختمان و همچنین سایر مردم، عابران و ساکنان ساختمانهای مجاور نداشته باشد.
2-6-1-4 استفاده از اجزاء و سیستمهای ساختمانی صنعتی، روشهای نوین ساخت و فرآوردهها و مصالح جدید در صورتی مجاز است که ضوابط و استانداردهای الزامی رعایت شود، به تأیید نهادهای قانونی مسئول برسد و گواهیهای لازم برای آنها اخذ شود.
3-6-1-4 در حین ساخت، تمام مصالح و عناصر ساختمانی چون نردهها و حفاظها باید در انطباق با مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان، در شرایط مناسب و دور از شرایط خورنده نگاه داشته شونده و باید به نحو مناسب محافظت شود.
4-6-1-4 ساختمانها و تجهیزات کارگاههای ساختمانی باید طوری در محوطه مکانیابی شوند که براساس قوانین و همچنین مقررات ایمنی و حفاظت کار در حین اجرا مندرج در مبحث دوازدهم، بدون ایجاد خطر و مزاحمت باشند و با مصوبات شهرداریها و سایر نهادهای قانونی مسئول انطباق داشته باشند.
5-6-1-4 در هنگام ساخت. باید از پیادهروها و تأسیسات و تجهیزات شهری، آب و برق و گاز و فاضلاب و شیرهای آتشنشانی، علام اداره نقشهبرداری و غیره مراقبت شود و در مدت زمان ساخت دسترسی ماموران نهاد قانونی مسئول به اینها ممکن باشد.
6-6-1-4 در هنگام ساخت، باید تصویر پروانه ساختمان، نقشههای ساختمانی و تأسیساتی، و دفترچه اطلاعات ساختمان و سایر مستندات لازم در محل کارگاه وجود داشته باشد و تابلویی حاوی مشخصات ملک، ساختمان و مسئولان ساختمان (مالک، طراح، مجری و ناظر) در محل کارگاه به صورتی که از معبر عمومی قابل رؤیت باشد، مطابق با مباحث دوم و بیستم مقررات ملی ساختمان نصب شود.
7-6-1-4 مصالح اضافی و نخالههای ساختمانی باید بدون لطمه به محیطزیست، به طریقی که شهرداری و سایر نهادهای قانونی مسئول تعیین کنند، از محل کارگاه انتقال یابد.
8-6-1-4 درختان، گیاهان و سایر عناصری که در پروانه ساختمان، نگهداری آنها الزامی شده است، باید در هنگام ساخت، با روشهای اصولی و مطمئن محافظت گردند. در صورت الزام به قطع درختان و موافقت شهرداری و سایر مقامات قانونی مسئول، نشاندن درخت با درختان جایگزین طبق نظر آنان الزامی است.
10-6-1-4 هر گاه هنگام شروع و در حین عملیات ساختمان آثاری حاکی از وجود ابنیه و هر گونه آثار دیگر مربوط به میراث فرهنگی کشور یافت شود، باید عملیات ساختمانی توسط مالک و سازنده متوقف و به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور و دیگر نهادهای قانونی مسئول اطلاع داده شود. ادامه عملیات ساختمانی منوط به اخذ مجوز از سازمان و نهادهای یاد شده خواهد بود. در غیراینصورت عدم رعایت ضوابط و قوانین میراث فرهنگی کشور تلقی شده و اعمال قانون خواهده شد.
11-6-1-4 تمام زمینها و ساختمانهای خالی باید در شرایط سالم، ایمن و بهداشتی نگهداری شوند تا ویرانه نشده و آثار منفی بر سلامت و ایمنی مردم نداشته باشند.