فصل دهم - درز انقباض (جمع‌شدگی)
معمولاً بتن، تحت جمع‌شدگی خمیری و خشک شدگی قرار می‌گیرد و چنانچه جمع‌شدگی تحت قید قرار بگیرد، بتن احتمالاً ترک می‌خورد. برای جلوگیری از بروز ترک‌ها در سطح بتن، درزهای انقباض تعبیه می‌شود. در مواردی که میلگرد به اندازه کافی در عضو بتنی در نظر گرفته شده باشد تا تنش‌های جمع‌شدگی را تحمل کند، نیاز به درز انقباض نیست. در چنین مواردی، میلگرد از تشکیل ترک‌های قابل رؤیت جلوگیری می‌کند.
منظور از ایجاد درزهای انقباض (کنترل یا جمع‌شدگی)، تعیین محل‌هایی از قبل پیش‌بینی شده برای بروز ترک‌هاست. به عبارت دیگر، چنانچه درزهای انقباض در عضو بتنی ایجاد نگردد و یا در فواصل نادرست اجرا شود، ترک‌ها در محل‌های نامشخص به وجود می‌آیند. با ایجاد درزهای انقباض، یک منطقه ضعیف ایجاد می‌گردد که ترک‌های جمع‌شدگی در همان محل‌ها شکل می‌گیرند.
در این فصل، توصیه‌هایی برای ایجاد درزهای انقباض دردال‌های کف ارائه شده است. برای ساخت درزهای انقباض موارد زیر باید رعایت شوند:
الف - برای ساخت درزهای انقباض می‌توان از وسیله دستی لبه‌زن استفاده نمود. اره ماشینی، وسیله دیگری برای ساخت درزهای انقباضی است، ولی عمل برش هنگامی باید آغاز گردد که بتن سخت شده باشد، در غیراین صورت، باعث جابجایی سنگدانه‌ها می‌گردد (شکل 1).
شکل 1- استفاده از دستگاه برش برای ایجاد درز
ایجاد درزهای انقباض در بتن تازه نیز با استفاده از نوارهای پلاستیکی، فلزی و چوبی امکان‌پذیر است. برای نصب نوارها، یک شیار به وسیله ماله و یا شیارزن در بتن تازه ایجاد کرده و سپس نوارها در آن شیار گذاشته می‌شود. پس از اتمام عملیات ایجاد درزها، باید با استفاده از ماده درزگیر، نسبت به پر کردن درزها اقدام نمود (شکل 2). با پر کردن درزها، از لبه‌های درز محافظت شده و عبور ترافیک (آمد و شد) بدون اشکال انجام می‌گردد.
شکل 2- درز ایجاد شده به وسیله برش و پر کردن آن با نوارهایی از جنس پلاستیک
ب - فاصله درزهای انقباض معمولاً بین 24 تا 36 برابر ضخامت دال است. برای تعیین فاصله تقریبی درزها به جدول 1 مراجعه شود. فاصله درزهای انقباض به اسلامپ، حداکثر اندازه سنگدانه شکل و بافت سطحی سنگدانه‌ها، نسبت آب به سیمان، عیار و نوع سیمان بستگی دارد و بهتر است فواصل درزها را به مراتب کمتر از جدول زیر در نظر گرفت.
جدول 1- حداکثر فاصله درزهای انقباضی
| ضخامت دال (mm) | اسلامپ 100 تا 150 میلی‌متر - فواصل درزها (متر)* | اسلامپ کمتر از 100mm فواصل درزها (متر) | |
| حداکثر اندازه سنگدانه 20mm | حداکثر اندازه سنگدانه بیش از 20mm | ||
| 100 | 3/0 | 2/4 | 3/60 |
| 125 | 3/90 | 3/0 | 4/50 |
| 150 | 4/50 | 3/60 | 5/40 |
| 175 | 5/40 | 4/20 | 6/30 |
| 200 | 6/0 | 4/80 | 7/20 |
| 225 | 6/90 | 5/40 | 8/10 |
| 250 | 7/50 | 6/00 | 9/0 |
شایان ذکر است، مقادیر اسلامپ ذکر شده برای بتن بدون استفاده از مواد افزودنی روان کننده یا فوق‌روان‌کننده است و چنانچه از بتن با مواد افزودنی استفاده گردد، اسلامپ قبل از استفاده از مواد افزودنی است.
پ - برای انتقال بهتر نیرو در محل درزهای انقباض می‌توان از میلگرد (داول) در وسط ضخامت دال استفاده نمود. مشخصات میلگرد در جدول2، ارائه شده است. در هنگام تعبیه باید دقت نمود تا میلگرد به بتن پیوستگی نداشته باشد.
جدول 2- فواصل میلگردها در درزها
| فواصل میلگرد (mm) | طول میلگرد (mm) | قطر میلگرد (mm) | ضخامت دال (mm) |
| 300 | 400 | 20 | 120-150 |
| 300 | 460 | 25 | 180-200 |
| 300 | 460 | 35 | 230-280 |
شکل 3، درز انقباض با استفاده از میلگرد برای انتقال نیرو را نشان می‌دهد.
شکل 3- درز انقباض با استفاده از میلگرد
ت - برای تراکم سطح دال‌های کوچک می‌توان از دستگاه ویبره استفاده کرد، اما برای سطوح وسیع توصیه می‌شود که با استفاده از یک تیر فولادی که بر روی آن ویبره متصل است، عملیات تراکم اجرا گردد.
ث - یک روش مناسب برای ساخت دال، به روش نواری موسوم است (شکل 4). بر اساس این روش، ابتدا عرض دال به چند نوار طولی تقسیم می‌گردد و قالب‌ها نصب می‌گردند. سپس بتن به صورت نوارهای یک در میان ریخته می‌شود. پس از بتن‌ریزی سری اول نوارهای طولی، قالب‌ها باز می‌شوند و خود نوارهایی که بتن‌ریزی شدهاند به صورت قالب برای نوارهای دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند. درزهای انقباض در حد فاصل نوارها اجرا می‌گردد.
ج - توصیه می‌شود هنگامی که بتن تازه است، درز انقباض (برای جمع‌شدگی خمیری) اجرا گردد، زیرا اگر بتن سخت شود، باید از وسایلی مانند اره برقی برای ایجاد درز استفاده کرد. بر همین اساس در زمانی که بتن تازه است با گذاشتن یک نوار چوبی یا فلزی در محل مورد نظر می‌توان درز را ایجاد کرد. ایجاد درز در بتن سخت شده برای کنترل جمع‌شدگی ناشی از خشک شدن به کار می‌آید.
شکل 4- روش بتن‌ریزی دال و ایجاد درز انقباض
چ - برای اجرای عملیات پرداخت سطح بتن دال به فصل پرداخت مراجعه شود.
ح - محل درزها باید با یک ترکیب مناسب پر شود تا به دال از نظر نفوذ مواد زیان‌آور، خسارت وارد نگردد. این ترکیب می‌تواند ملات سیمان با ماسه سیلیسی و با نسبت کم آب به سیمان باشد (در صورتی که صرفاً درز انقباضی برای جمع‌شدگی خمیری داشته باشیم این نوع ماده پرکننده می‌تواند به کار رود).
